Арыҫлан-Әмәкәс

Арыҫлан-Әмәкәс
	Ауыл
	Арыҫлан-Әмәкәс
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Көйөргәҙе районы
Координаталар	52°39′58″ с. ш. 56°06′01″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 239 820 003
ОКТМО коды	80 639 420 106
	Арыҫлан-Әмәкәс

Арыҫлан-Әмәкәс (рус. Арслано-Амекачево) — Башҡортостандың Көйөргәҙе районындағы ауыл. Керәүле-Илюшкин ауыл советына ҡарай.2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 159 кеше^[1]. Почта индексы — 453367, ОКАТО коды — 80239820003.

Ауыл тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Арыҫлан-Әмәкәс ауылы Керәүле-Илюшкин ауыл Cоветына инә. Район үҙәгенән һәм Ермолаево тимер юлы станцияһынан 28 км көнсығышта урынлашҡан. Халҡы 1900 йылда 110, 1920—138; 1939—128; 1959—148; 1989—126; 2002 йылда 151 кеше тәшкил иткән. Башҡорттар йәшәй (1989). Ауылды Ҡыпсаҡ волосының Һыуын түбәһе башҡорттары аҫаба ерҙәрендә нигеҙләгән. Икенсе төрлө исеме — Уңғар. 1859 йылға тиклем Арыҫлан һәм Әмәкәс ауылдары айырым булған. Унынсы ревизия ваҡытында ғына был ике ауыл бергә күрһәтелә. Ә Әмәкәс ауылының барлығы 1794 йылдан билдәле. Ул ваҡыт бында ни бары 5 йорт булған. Был ауылға йөҙ башы (сотник) Әмәкәс Аҡкүбәков нигеҙ һала. Уның Ғөбәйҙулла, Әбделнасир, Әбделваһап тигән улдары барлығы билдәле. Ауыл халҡы малсылыҡ, баҫыусылыҡ менән шөғөлләнгән.

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	159	84	75	52,8	47,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Күпселек милләт вәкилдәре — башҡорттар (98 %).

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Район үҙәгенә тиклем (Ермолаевка): 28 км
Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Керәүле-Илюшкин): 6 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ермолаево): 28 км

Урамдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йылға аръяғы урамы (рус. Заречная (улица))
Йәштәр урамы (рус. Молодежная (улица))
Тау буйы урамы (рус. Нагорная (улица))
Үҙәк урам (рус. Центральная (улица))
Көньяҡ урамы (рус. Южная (улица))^[2]

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Арыҫлан-Әмәкәс ауылы 1859 йылға тиклем ҡыпсаҡ улусының һәүен түбәһенә ҡараған. Арыҫлан һәм Әмәкәс ауылдадары айырым була. Әмәкәс тораҡ пункты булараҡ 1794 йылдан алып билдәле. Бер йылдан ауылда 18 кеше йәшәгән 5 йорт булған. VII ревизия 2 йортто ғына күрһәткән. Шуларҙың береһендә беренсе төпләнеүсе 67 йәшлек Әмәкәс Аҡкөбәков йәшәгән, ул поход сотнигы булып хеҙмәт иткән. Уның улдары Ғөбәйҙулла, Әбделнасир һәм Әбделваһап билдәле. VIII ревизияла халыҡ һаны 10 кешегә тиклем кәмегән. Унда шулай уҡ 28 кеше йәшәгән Арыҫлан ауылы билдәләнә. X ревизия 70 кеше йәшәгән 12 йорт менән бергә ошо ике ауылды күрһәтә. 1920 йылда Арыҫлан-Әмәкәстә 27 йортта 138 кеше йәшәгән.

Кантон идаралығы осоронда был ауыл 9-сы кантондың 27-се йортона ингән; 1864 йылдан алып ул Стәрлетамаҡ кантонының Ямаш ауыл йәмғиәте, 20 быуаттың 20-се йылдарында Көйөргәҙе улусы составында булған.

1842 йылда 28 кешегә 31 сирек (248 бот) яҙғы иген сәселә^[3].