Бөрйән-Түңгәүер кантоны
| Бөрйән-Түңгәүер кантоны | |
|---|---|
| |
| Бөрйән-Түңгәүер кантоны | |
| Ил | .svg){kind=small} Башҡортостан автономияһыБашҡортостан АССР-ы |
| Үҙәге | Темәс ауылы |
| Ойошторолған | 1917/1919 |
| Майҙаны | 15 906 км |
| Халҡы | 103 418 кеше. (1920) |
| Берләштерә | Байназар-Ҡыпсаҡ, 1-се Бөрйән, 2-се Бөрйән, 3-сө Бөрйән, 5-се Бөрйән, Бөрйән-Таналыҡ, Воскресенка, Ҡананикольский, Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Преображенка, Свобода, 1-се Түңгәүер, 2-се Түңгәүер, Яңы Никольск улустары |
| Рәсми телдәр | башҡорт теле |
Бөрйән-Түңгәүер кантоны (рус. Бурзян-Тангауровский кантон) — Башҡорт Автономиялы Республикаһы кантоны.
Административ үҙәге — Темәс ауылы.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1917 йылдың декабрендә III Бөтә башҡорт ойоштороу ҡоролтайы «Башҡортостандың автономиялы идараһы тураһында» ҡарарҙы ҡабул итә, уға ярашлы Башҡортостан мөхтәриәте туғыҙ кантондан тора: Барын-Табын, Бөрйән-Түңгәүер, Ете ырыу, Иҫкен-Ҡатай, Ҡыпсаҡ, Ҡыуаҡан, Тамъян, Туҡ-Соран һәм Үҫәргән[1][2]. 1919 йылдың башына ҡарата Башҡортостан мөхтәриәте 13 кантондан тора: Арғаяш, Бөрйән-Түңгәүер, Дыуан, Ете ырыу, Көҙәй, Ҡошсо, Ҡыпсаҡ, Табын, Тамъян-Ҡатай, Туҡ-Соран, Үҫәргән, Юрматы һәм Ялан[3].
1919 йылдың 20 мартындағы «Үҙәк Совет власы менән Башҡорт хөкүмәте араһында Башҡорт совет автономияһы тураһында килешеү»гә ярашлы республика территорияһы 13 кантондан тора, уның араһында Бөрйән-Түңгәүер кантоны ла була.
Административ үҙәге — Темәс ауылы.
Һабын ҡайнатыу һәм күн заводтары, Түбә бегун фабрикаһы эшләй. 1-се һәм 2-се баҫҡыс 110 мәктәп, 4 дауахана (1922), 6 китапхана (1921) була.
1920 йылда кантон Бөрйән Түңгәүер ихтилалының үҙәге була.
1922 йылдың 5 октябрендә бөтөрөлә, уның территорияһы (Байназар-Ҡыпсаҡ, 1-се Бөрйән, 2-се Бөрйән, 3-сө Бөрйән, 5-се Бөрйән, Бөрйән-Таналыҡ, Воскресенка, Ҡананикольский, Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Преображенка, Свобода, 1-се Түңгәүер һәм 2-се Түңгәүер, Яңы Никольск улустары) Йылайыр кантоны составына инә.
Халҡы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Халҡы 1920 йылда — 103418 кеше.
Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Майҙаны — 15906 км². Кантон Орск өйәҙенең 12 улусынан төҙөлә. Төньяҡта Тамъян-Ҡатай кантоны, көнсығышта Ырымбур губернаһы, көньяҡта Үҫәргән кантоны, көнбайышта Ҡыпсаҡ кантоны һәм Юрматы кантоны менән сиктәш була.
Кантон башҡармаһы (ревкомы) рәйестәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Булатов Мөхәмәтйән Ғәлиулла улы (1918)
- Иҙелғужин Кәрим Абдулла улы (1919)
- Үтәбәев Мөхлис Суфиян улы (1920)
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2010. — Т. V. — С. 128. — 468 с.
- ↑ Әсфәндиәров Ә. З. Кантон // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- ↑ Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа: ГРИ «Башкортостан», 2005. — С. 72. — 304 с.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Нуғаева Ф. Ғ. Бөрйән-Түңгәүер кантоны // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.