Александр Невский ордены (СССР)

Александр Невский ордены
Нигеҙләү датаһы	29 июль 1942
Кем хөрмәтенә аталған	Александр Невский
Дәүләт	СССР
Юғарыраҡ дәрәжә	III дәрәжә Богдан Хмельницкий ордены[d] һәм Богдан Хмельницкий ордены (СССР)
Түбәнерәк дәрәжә	I дәрәжә Ватан һуғышы ордены[d] һәм Ватан һуғышы ордены
Барлыҡҡа килеү урыны	Мәскәү
Һаны	42 165
Лауреаттар категорияһы	Категория:Александр Невский ордены (СССР) кавалерҙары
Александр Невский ордены (СССР) Викимилектә

Александр Невский ордены — Бөйөк Ватан һуғышы осорондағы совет наградаһы. СССР Юғары Советы Президиумы 1942 йылдың 29 июнендәге Указы Суворов һәм Кутузов ордендары менән бер үк ваҡытта Ҡыҙыл Армияның командалыҡ составын бүләкләү өсөн булдырыла. Орден хәрби операциялар менән етәкселек итеүҙә һәм ойоштороуҙа ҙур ҡаҙаныштары һәм операциялар һөҙөмтәһендә Ватан өсөн алыштарҙа өлгәшелгән уңыштар өсөн бирелә.

Орден статуты

1944 йылғы марка.

Александр Невский ордены менән Ватан өсөн алыштарҙа шәхсән батырлыҡ, ҡаһарманлыҡ күрһәткән һәм оҫта етәкселеге арҡаһында үҙенең частарының уңышлы ғәмәлдәрен тәьмин иткән Ҡыҙыл Армия командирҙары наградлана.

Александр Невский ордены менән бүләкләү СССР Юғары Советы Президиумы Указына ярашлы башҡарыла.

Александр Невский ордены менән дивизия, бригада, полк, батальон, рота һәм взвод командирҙары бүләкләнә:

• хәрби заданиеға ярашлы, дошманға ҡапыл, ҡыйыу һәм йылдам һөжүме өсөн уңайлы мәлде һайлау буйынса инициатива күрһәтеү һәм уны тар-мар итеү өсөн ;
• Хәрби заданиены үтәү, ғәскәрҙәр төрҙәренең ғәскәр төрҙәренең бәйләнешле хәрәкәтен ныҡышмал һәм аныҡ рәүештә ойоштороу һәм дошмандың өҫтөнлөклө көстәрен өлөшләтә йәки тулыһынса юҡҡа сығарған өсөн;
• көсө буйынса өҫтөнлөклө дошман артиллерияһын ҡапыл баҫтырған артиллерия подразделениеһы һәйәки часы менән етәкселек итеү йәки беҙҙең частарҙың алға китешенә ҡамасаулаған дошмандың ут нөктәләрен тар-мар иткән, йәки ДЗОТ-тар һәм ДОТ-тар төркөмөн емергән, йәки эре танкылар төркөмө атакаһын кире ҡаҡҡан өсөн;
• Йәки өлөшө өсөн командование танк подразделениелары, хәрби операцияны уңышлы башҡарып, ҙур матди зыян һәм зарар тулыһынса дошмандың тере көсөн һәм хәрби техникаһын һаҡлауға үҙ өлөшөн;
• ныҡышмал рәүештә дошмандың техникаһына һәм тере көсөнә ҙур зыян килтергән бер нисә хәрби осош башҡарған һәм юғалтыуһыҙ үҙ базаһына әйләнеп ҡайтҡан өсөн;
• дошмандың инженер ҡоралмаларын юҡҡа сығарыу йәки боҙоу буйынса йылдам ғәмәлдәре һәм инициатива күрһәтеү һәм беҙҙең частарҙың һөжүмендә уңыш үҫешен тәьмин иткән өсөн;
• төрлө характерлы элемтәне өҙлөкһөҙ рәүештә ойошторған һәм ваҡытында ғәскәрҙәрҙең эре хәрби операцияларын тәьмин иткән бәйләнеште тергеҙгән өсөн.

Александр Невский ордены күкрәктең уң яғында йөрөтөлә һәм III дәрәжә Богдан Хмельницкий орденынан һуң урынлаштырыла.

Ордендың тасуирламаһы

Александр Невский ордены билдәһе ҡыҙыл рубин эмаль менән ҡапланған ҡабарынҡы биш осло йондоҙҙан ғибәрәт. Ул ун осло теүәл фигура фонында эшләнгән, уның ерлегендә шымартылған төрлө яҡҡа һибелгән нурҙар төшөрөлгән. Ҡыҙыл йондоҙ алтынға ялатылған күтә рмәле, уның уртаһында — түңәрәк ҡалҡан, ҡалҡанда — Александр Невскийҙың рельефлы һүрәте һәм түңәрәк буйлап ҡабарынҡы хәрефтәр менән «АЛЕКСАНДР НЕВСКИЙ» яҙыуы.Ҡалҡан алтынға ялатылған лавр тажы менән ҡаймаланған. Таждың аҫҡы ботаҡтары фигуралы бәләкәй ҡалҡан менән ҡапланған, ҡалҡанда — алтынға ялатылған ураҡ менән сүкеш төшөрөлгән. Ун осло фигураның нурҙары фонында арҡыс-торҡос бердыштарҙың остары күренә. Орденды аҫҡы өлөшөндә фигуралы ҡалҡан артында арҡыс-торҡос алтынға ялатылған ҡылыс, һөңгө, йәйә һәм уҡтар менән һаҙаҡ.

Александр Невский ордены билдәһе көмөштән яһала. Көмөш күләме — 37,056±1,387 г. Дөйөм ауырлығы . — 40,8±1,7 г.

Ҡыҙыл йондоҙҙоң бер осо менән ун осло фигура түбәһе араһы — 50 мм . Ордендың уртаһынан биш осло йондоҙҙоң ниндәй булһа ла эмаль нурына тиклем — 26-27 мм.

Башта Александр Невский ордены тура мөйөш ҡалыпта йөрөтөлә, ҡалып ҡыҙыл муар таҫма менән уратылған. Ҡалып ике размерлы эшләнә: 30×21 мм йәки 29,5×20 мм. 1943 йылдың 20 июнендә ҡалыптар бөтөрөлә, һәм орден һырлы штифт менән гайка ярҙамында кейемгә беркетелә башлай.

Ордендың таҫмаһы — зәңгәр төҫтәге ебәк муарҙан, уның уртаһынан ҡыҙыл буй үтә. Таҫманың киңлеге — 24 мм, буйҙың киңлеге — 5 мм.

Ордендың тарихы

Рәсәй империяһында Изге Александр Невский ордены була, уның хәрбәҙәр ҙә, граждандар ҙа наградлана 1917 йылда башҡа батша ордендары менән юҡҡа сығарыла.

1942 йылдың 29 июлендә СССР-ҙа Ҡыҙыл Армияһының командирҙары составын бүләкләү өсөн яңы Александр Невский ордены булдырыла.

Ордендың эскизын «Центрвоенпроект» институтының өлкән архитекторы Телятников Игорь Сергеевич эшләй. Полководецтың портреттары булмағанға күрә, Телятников орденға Александр Невский ролен башҡарған артист Николай Черкасовтың профилле һүрәтен төшөрә. Орден һүрәте 1942 йылдың 20 июлендә раҫлана.

Статутта баштан уҡ, орден менән взводтан алып полкка тиклем хәрби часта командирҙары наградлана ала, тип билдәләнә. 1942 йылдың 10 ноябрендәге СССР Юғары Советы Президиумы Указына ярашлы орден менән дивизиялар һәм бригадалар командирҙарын наградлау мөмкинлеге булдырыла.

«Полководец» ордендары араһында Александр Невский ордены иң кесеһе була. Улар араһында берҙән-бер бер генә дәрәжәле орден.

1-се һанлы Александр Невский орденына 154-се диңгеҙ пехотаһы батальоны командиры өлкән лейтенант (һуңынан подполковник) Рубан Иван Назарович лайыҡ була.

Бөйөк Ватан һуғышы осоронда батырлыҡтары һәм ҡаҙаныштары өсөн Александр Невский ордены менән 42 меңдән ашыу кеше бүләкләнә. Өс кеше өс орден менән бүләкләнгән, 100-гә яҡын кеше — ике орден менән. Бүләкләнеүселәр исемлегендә — Совет Армияһының һәм Хәрби-Диңгеҙ Флотының 1470 частары һәм берләшмәләре. 1Бөйөк ватан ҙуғышы йылдарында орден менән 13 сит ил дәүләте яугирҙары бүләкләнә (СССР тарҡалғанға тиклем). 1956 йылғы ваҡиғаларҙан һуң Венгрияла орден менән генералдар һәм офицерҙар бүләкләнә.

Советтар Союзы тарҡалғандан һуңР әсәй Федерацияһы дәүләт наградалары системаһында орден һаҡланып ҡала, әммә 2010 йылдың 20 мартына тиклем Рәсәй орденының статуты һәм рәсми тасуирламаһы булмай, бүләкләүҙәр үткәрелмәй. 2010 йылдың 7 сентябрендә Рәсәй Президентыны 1099-се һанлы указына ярашлы ордендың статуты һәм тасуирламаһы раҫлана. Яңы статутҡа ярашлы Александр Невский ордены дөйөм граждан ордены булып һанала, ә уның билдәһе хәҙерге ваҡытта революцияға тиклемге дизайнын ҡабатлай.

Ордендың кавалерҙары

Күп тапҡыр Александр Невский ордены кавалерҙары

Өс орден

• Борисенко Иван Григорьевич (1911— ?) — подполковник, 536-сы истребитель-танкыға ҡаршы артиллерия полкы командиры (4.05.1945; 25.05.1945; 04.06.1945)
• Куприненко Павел Андреевич (1903—1967) — гвардия майор, дивизия командиры урынбаҫары, 48-се уҡсылар дивизияһы 146-сы гвардия полкының командиры (03.04.1944; 19.04.1944; 27.03.1944)
• Невский Николай Леонтьевич (1912—1990) — подполковник, 223-сө уҡсылар дивизияһы 818-се артиллерия полкы командиры (07.11.1944; 02.12.1944; 20.06.1945)

СССР һәм Рәсәй Александр Невский ордены кавалерҙары

• Жуган Николай Павлович (1917—2017), Советтар Союзы Геройы, авиация генерал-майоры (18.07.1945; 18.05.2017)
• Михайлик Дмитрий Иванович (1920—2019), генерал-лейтенант (13.02.1944; 03.07.2013)
• Гәрәев Мәхмүт Әхмәт улы (1923 — 25.12. 2019), отставкалағы армия генералы (2018 йылда Рәсәй ордены менән бүләкләнгән)

Ҡатын-ҡыҙҙар — Александр Невский ордены кавалерҙары

• Амосова (Тараненко) Серафима Тарасовна (1914—1992) — гвардия капитаны (26.04.1944)
• Бершанская (Бочарова) Евдокия Давыдовна (1913—1982) — гвардия майоры (26.04.1944)
• Ломанова (Тенуева) Галина Дмитриевна (1920—) — гвардия лейтенанты (27.12.1944)
• Никулина Евдокия Андреевна (1917—1993) — гвардия өлкән лейтенанты (25.10.1943)
• Кравченко (Савицкая) Валентина Флегонтовна (1917—2000) — гвардия капитаны (29.04.1945)
• Санфирова Ольга Александровна (1917—1944) — гвардия өлкән лейтенанты (26.04.1944)
• Смирнова Мария Васильевна (1920—2002) — гвардия өлкән лейтенанты (25.10.1943)
• Тихомирова Вера Ивановна (1918—) — гвардия лейтенанты (26.04.1944)
• Шолохова Ольга Митрофановна (1915—2001) — гвардия капитаны (29.04.1945)

Александр Невский ордены Америка Ҡушма Штаттары, Бөйөк Британия, Румыния, Франция, Чехословакия генералдары һәм офицерҙары бүләкләнгән.

Әҙәбиәт

• Дуров В. А. Русские и советские боевые награды. Государственный ордена Ленина исторический музей. — М.: Внешторгиздат, 1990. — С. 53—60.
• Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. — Мн.: Народная асвета, 1986. — С. 43—44.
• Малинкин А. Н. Символика орденов СССР. Исследование по социологии награды. — М.: Фонд «Новое тысячелетие», 2005. — 136 с. — ISBN 5-86947-958-7.
• Горбачев А. Н. Күп тапҡыр ссср ордендары кавалеры. М., 2006
• Потрашков С. В. Награды СССР, России и Украины. — Белгород: Клуб семейного досуга, 2011. — С. 158—160. — ISBN 978-5-9910-1393-2.
• Потрашков С. В., Лившиц И. И. Награды Второй мировой войны. — М.: Эксмо, 2008. — С. 176—177. — ISBN 978-5-699-29296-7.
• Смыслов О. С. Награды Великой Победы. — М.: Вече, 2010. — С. 100—109. — (История наград). — ISBN 978-5-9533-4637-5.
• Суржик Д. В. Награды Второй мировой войны. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2011. — С. 66. — ISBN 978-5-373-03798-3.
• Царёва Т. Б. Все награды Второй мировой войны. Ордена, медали и нагрудные знаки. — Ростов н/Д: Владис, 2010. — С. 53—55. — (Историческая библиотека). — ISBN 978-5-9567-0859-0.
• Кавалеры ордена Александра Невского Москвы и Московской области. — М.: Альтекс, 2000. — Т. 1.
• Кавалеры ордена Александра Невского Москвы и Московской области. — М.: Альтекс, 2002. — Т. 2.

Һылтанмалар

• Указ Президиума Верховного Совета СССР «Об учреждении военных орденов: Ордена Суворова, первой, второй и третьей степени, Ордена Кутузова, первой и второй степени и Ордена Александра Невского» от 20 июля 1942 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1942. — 5 августа (№ 30 (189)). — С. 1.
• Сайт, посвящённый кавалерам ордена Александра Невского
• Обращение к руководителям России. 2010
• Ответ Геральдического совета при Президенте РФ (№А72-7353 от 19.07.2010 г.) на обращение Руководителя проекта АВТО ВЕЧЕ «Серебряное кольцо Александра Невского»
• Русская народная линия