Апшерон ярымутрауы
| Апшерон ярымутрауы | |
 | |
| Дәүләт |
 Әзербайжан |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Баҡы һәм Пайтакаран[d] |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Каспий диңгеҙе |
| Халыҡ һаны | 4 642 097 кеше |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 27 метр |
| Оҙонлоҡ | 60 km |
| Майҙан | 2110 км² |
 | |
 Апшерон ярымутрауы Викимилектә | |
Был Апшерон ярымутрауы (әзерб. Abşeron yarımadası)—был Әзербайжанда урынлашҡан ярымутрау булып тора. Ярымутрауҙа илдең баш ҡалаһы Баҡы — илдәге иң тығыҙ һәм иң ҙур ҡала, шулай уҡ Баҡы ҡала агломерацияһы менән юлдаш ҡалалар Сумгайыт һәм Хырдалан урынлашҡан.
Ярымутрау өс районға бүленгән:, икәүһе ҡала райондары (Сумгайыт ҡала һәм Баҡы) һәм береһе ҡала яны (Апшерон) райондары булып тора
Ул көнсығышҡа Каспий диңгеҙе яғына 60 км-ға (37 миль) һуҙылған. тула һәм максималь киңлеге —30 км (19 миль). Кавказ тауының иң көнсығыш дауамы булып торһа ла, ландшафт бер аҙ убалы, бер аҙ тулҡын-тулҡын уйһыулыҡтарҙан тора.Ул хәҙерге ваҡытта Апшерон Милли паркы тип иғлан ителгән оҙон ҡомло дюна ,Шаһ Дили менән тамамлана. Ярымутрау.ҙың был өлөшө күпселек йырындар менән телгеләнгән һәм бик күп тоҙло күлдәрҙән тора.
Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
"Апшерон" атамаһы фарсы һүҙе аб шурандан (һыу тоҙло) алынған. Шулай уҡ ошо һүҙҙән Апшеронск ҡалаһы атамаһы килеп сыҡҡан.
Конрад Мальта-Брун мәғлүмәттәре буйынса, 1810 йылда, ярымутрауҙың альтернатив исеме Okoressa була.
Апшерон ярымутрауы Баҡы баш ҡала биләмәләренең бер өлөшө ( Баку ҡала агломерацияһы, Сумгайыт һәм Хырдалан) булып тора. .Шул уҡ ваҡытта Апшерон ярымутрауы Баҡы, Сумгайыт һәм үҙәге Хырдалан булған Абшерон районынан тора.
Климаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Апшерон ярымутрауына уртаса ярым ҡоро климат хас (Кеппный климаттар классификацияһы: БСК): йылы һәм ҡоро йәй, дымлы һәм ҡайһы саҡ һалҡын ҡыш, бөтә йыл дауамында көслө ел.
Ярымутрау Әзербайжандың иң ҡоро өлөшө булып тора (йыллыҡ яуым-төшөм бында йылына яҡынса 200 мм тәшкил итә). Йыллыҡ яуым-төшөм күләменең күпселек өлөшө йәйҙән башҡа миҙгелдәргә тура килә. Әммә был миҙгелдәрҙең береһе лә бик дымлынан түгел. Апшерон ярымутрауы ҡоро дала һәм ярымсүлдәрҙән тора. Ҡоро климат менән бәйле, урындағы ауыл хужалығында һуғарыу талап талап ителә.
Иҡтисады[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1870 йылдарҙан алып Апшерон ярымутрауында нефть сығарыла. Ландшафттың күп өлөшөн тутыҡҡан нефть вышкалары биләп тора. Тирә-яҡ мөхиттең бысраҡ булыуынан зыян күреүгә һәм етди экологик проблемалар булыуға ҡарамаҫтан, Апшерон сәскәләре, баҡсасылыҡ, инжир һәм тут ағастары менән дан тота. Тәүге йөҙө бик үк һаҡланмаһа ла, Төньяҡ яр буйҙарында туристәр өсөн күренекле (иҫтәлекле) урындары булған популяр киң пляждары бар.
Тәбиғи ресурстары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ярымутрауҙа эзбиз, ҡом һәм тоҙ, нефть кеүек тәбиғәт ресурстары бар.
Ярымутрауҙа, шулай уҡ Масазыр, Ходжасан, Бөйөк Шор тигән данлыҡлы күлдәре бар. Донъялағы бик боронғо бер нисә нефть скважинаһы Апшерон ярымутрауында урынлашҡан.. Әзербайжан Апшерон грязевый вулкан төрлөлөгө буйынса беренсе урынды биләй. Газлы һыу бассейны вулкан донъяла иң көньяҡ өлөшө 400 800 грязевый каспий ҡушылып, каспий диңгеҙенә акватория һәм утрауҙар ҡоро шулай уҡ башҡа райондарҙан azerbaaijan.
Апшерондағы ҡойо вулкандары (грязевые вулканы) төрлөлөгө буйынса Әзербайжан беренсе урында тора.
Азиялағы ( донъя буйынса 1100 ) 800 ҡойо вулканының 400-ҙе Көньяҡ-Каспий нефть-газ бассейнында, шулай уҡ Әзербайжандың ҡоро райондарында һәм Каспий диңгеҙе акваторияһындағы ҡайһы бер утрауҙарында урынлашҡан.
Төп юлдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Әзербайжандың төп автоммагистралдәре Баҡы һәм Апшерон ярымутрауында урынлашҡан. Был магистралгә Гайдар Әлиев исемендәге халыҡ-ара аэропор , диңгеҙ порты, Баҡы тимер юл вокзалы һәм баш ҡаланы региондары менән бәйләүсе башҡа юлдар инә.
Ярымутрау аша нефть- һәм газ үткәргестәре һалынған.. Баҡы ТРАСЕКАһы ( Европа – Кавказ – Азия транспорт коридоры ) халыҡ-ара транспорт коридорының бик мөһим нөктәһе булып тора. Был проект сиктәрендә Азербайжан тарихи Ебәк юлын тергеҙеүҙә ҡатнаша.