Арғаяш районы

Арғаяш районы
Аргаяшский район
Герб;	Флаг (аңлатма);
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Статус	муниципаль район
Урынлашҡан урыны	Силәбе өлкәһе
Берләштерә	12 муниципаль берәмек
Административ үҙәк	Арғаяш (ауыл)
Барлыҡҡа килеүе	20 август 1930 йыл, Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы составында
Хәкимиәт башлығы	Вәлишин Исрәфил Мәкин улы
Рәсми телдәр	урыҫ, башҡорт (рәсми түгел)
Халҡы (2016);	↗40 967 (1.17 %, 9 урын)
Тығыҙлығы	14.68 кеше/км²
Милли состав	Башҡорттар - 60%, урыҫтар - 30%, татарҙар - 5%.
Майҙаны	2791 км² (15 урын)
Ваҡыт бүлкәте	MSK+2 (UTC+6)
Телефон коды	+7 35131
Автомобиль номерҙары коды	74, 174

Арғаяш районы — Силәбе өлкәһенең муниципаль районы.

Милли состав (2010): башҡорттар-60%, урыҫтар — 30%, татарҙар — 5%.

Тарих[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1934 йылдын 17 ғинуарында ул Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы составынан сығарыла. Силәбе өлкәһендә Арғаяш милли округы барлыҡҡа килә. Был милли округ 1 йылдан һуң, 1934 йылда 17 ноябрендә бөтөрөлә.

География[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Арғаяш районы Ҡарабаш, Мейәс, Ҡыштым ҡала округтары һәм Сыбаркүл, Сосновка, Ҡоншаҡ райондары менән сиктәш. Районда күлдәр күп: Арғужа һыуһаҡлағысы, Ҡомкүл, Өйәлге, Кесе Киҫегәс, Арғаяш, Ҡалды.

Климаты[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	4,1	8,0	15,3	30,5	35,7	37,3	41,0	36,0	32,5	25,5	16,1	6,5	41,0
Уртаса максимум, °C	−10,8	−8,1	−0,6	10,2	18,4	22,8	24,5	21,5	17,5	8,5	1,6	−7,7	7,5
Уртаса температура, °C	−14,1	−12,5	−4,8	4,7	12,1	18,3	19,3	17,1	10,9	4,1	−5,2	−11,1	3,2
Уртаса минимум, °C	−21	−19,3	−12,2	−0,8	6,2	11,5	14,2	11,4	6,4	−1	−9,3	−16,9	−2,5
Абсолют минимум, °C	−48,1	−45	−36	−26,3	−11,1	−2,9	3,3	0,2	−10,1	−24	−36,4	−42,6	−48,1
Яуым-төшөм нормаһы, мм	19	16	18	27	47	58	87	43	41	30	26	21	429
Сығанаҡ: Челябинский гидрометеоцентр УРЦ FreeNet

Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Халыҡ иҫәбе
2002^[2]	2005^[3]	2006^[3]	2007^[3]	2008^[3]	2009^[4]	2010^[5]
42 808	↘42 151	↘41 653	↘41 225	↗41 367	↗42 182	↘41 387
2011^[6]	2012^[7]	2013^[8]	2014^[9]	2015^[10]	2016^[1]
↗41 415	↘41 059	↘40 892	↘40 868	↘40 735	↗40 967

Административ-территориаль ҡоролошо[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Районда 12 берекмә, 85 ауыл:

№ п/п	Муниципаль берекмә	Үҙәк	Ауылдар hаны	Кеше (2002)
1	Аҡбаш ауыл биләмәһе	Аҡбаш ауылы	8	3 336
2	Арғаяш ауыл биләмәһе	Арғаяш (ауыл)	1	10 170
3	Аяҙгөл ауыл биләмәһе	Аяҙгөл	9	2 176
4	Байрамғол ауыл биләмәһе	Байрамғол	9	3 289
5	Дерүиш ауыл биләмәһе	Дерүиш	7	2 903
6	Ишалин ауыл биләмәһе	Ишалино ҡасабаһы	2	1 939
7	Камыш ауыл биләмәһе	Камышевка	6	2 490
8	Кузнецовское ауыл биләмәһе	Кузнецкое	9	3 353
9	Ҡолой ауыл биләмәһе	Ҡолой	13	5 896
10	Норкино ауыл биләмәһе	Норкино	5	2 832
11	Хоҙайбирҙин ауыл биләмәһе	Хоҙайбирҙин ҡасабаһы	6	1 557
12	Яратҡүл ауыл биләмәһе	Яратҡүл	10	2 867

Күренекле шәхестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Абдуллин Сиргаже — райондың тәүге гербы авторы.
Баймырҙин Ғаяз Исламетдин улы — Советтар Союзы Геройы.
Бикбулатов Наил Вәли улы - башҡорт ғалимы һәм этнографы, тарих фәндәре кандидаты
Вәлиев Дамир Жәүәт улы — башҡорт философы һәм йәмәғәт эшмәкәре, философия фәндәре докторы, профессор.
Ҡушаев Хәфиз Ҡушай улы — БАССР-ҙың Үҙәк башҡарма комитеты (БашЦИК) 3-cө рәйесе.
Шафиҡов Таймаҫ Шафиҡ улы — БАССР-ҙың Үҙәк башҡарма комитеты (БашЦИК) 4-cе рәйесе.
Зөлҡәрнәев Ғәли Камал улы — яҙыусы, тәржемәсе, журналист. «Ҡыҙыл Башҡортостан» газетаһының (1940—1945), «Октябрь» журналының (1946—1948) редакторы. БАССР Яҙыусылар союзының яуаплы сәркәтибе (1945—1946).
Мырҙағәлимов Ғәзис Ғәбиҙулла улы — Советтар Союзы Геройы (1944).
Кинйәбулатова Кәтибә Кәрим ҡыҙы — шағирә, Һ. Дәүләтшина исемендәге премия лауреаты (1989), «Почёт билдәһе» ордены кавалеры (1991).
Көсөков Раил Фазыл улы — Рәсәйҙең атҡаҙанған, Башҡортостандың халыҡ артисы, Ғәлимов Сәләм исемендәге премияһы лауреаты, опера йырсыһы.
Ниғмәтуллин Эльбрус Хәмит улы — Рәсәй спортсыһы, йәмәғәт һәм сәйәси эшмәкәр, актёр.
Сафиуллин Урал Кафеевич — йәмәғәт эшмәкәре.
Сөләймәнов Хәбир Ғибәҙәт улы — профессиональ спортсы, бокс буйынса Нью-Йорк чемпионы, Бөтә донъя бокс берлегенең алтын билбауын яулаусы, Бөтә донъя бокс берекмәһенең WBO NABO вакант титулын алыусы, йәмәғәт эшмәкәре.
Сөләймәнов Сабир Ғибәҙәт улы — профессиональ спортсы һәм йәмәғәт эшмәкәре, Силәбе өлкәһенең «Башҡорт ҡоролтайы» йәмәғәт ойошмаһының рәйесе урынбаҫары.
Сәлмәнова Лилиә Ҡотлоғужа ҡыҙы (20.11.1947), музыка белгесе, фольклорсы. 1974 йыл йылдан хәҙерге Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты, 1979 йылдан Учалы музыка училищеһы уҡытыусыһы. 1989—2013 йылдарҙа хәҙерге Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө ғилми үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының ғилми хеҙмәткәре. 2009 йылдан Рәсәй Композиторҙар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2007). Сығышы менән Иҫке Әсән ауылынан^[11].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ ^1,0 ^1,1 Предварительная численность постоянного населения городских округов и муниципальных районов Челябинской области на 1 января 2016 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 февраль 2016. Архивировано 22 февраль 2016 года.
↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Численность постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Челябинской области на 1 января 2005-2016 гг. (численность населения 2004-2010 гг. пересчитана от итогов ВПН-2010) (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 апрель 2016. Архивировано 8 апрель 2016 года.
↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
↑ Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года по Челябинской области. Том 1. «Численность и размещение населения Челябинской области». Таблица 11 (билдәһеҙ). Челябинскстат. Дата обращения: 13 февраль 2014. Архивировано 13 февраль 2014 года.
↑ Численность постоянного населения Челябинской области в разрезе муниципальных образований на 1 января 2012 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) (билдәһеҙ). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
↑ Региональный интерактивный энциклопедический портал «Башкортостан» — САЛЬМАНОВА Лилия Кутлухужевна (рус.) (Тикшерелеү көнө: 17 ноябрь 2022)

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Арғаяш районы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Ватандаш журналында Арғаяш башҡорттары тел ижады тураһында 2020 йылдың 25 сентябрь көнөндә архивланған.
Официальный сайт Аргаяшского муниципального района
Информационно-образовательный сайт Аргаяшского района
Аргаяшскому району Челябинской области — 75 лет(недоступная ссылка)

	Был Силәбе өлкәһе географияһы буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.

[2016BD-1] 1,0 ^1,1 Предварительная численность постоянного населения городских округов и муниципальных районов Челябинской области на 1 января 2016 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 февраль 2016. Архивировано 22 февраль 2016 года.

[2002B-2] Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.

[2016CD-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Численность постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Челябинской области на 1 января 2005-2016 гг. (численность населения 2004-2010 гг. пересчитана от итогов ВПН-2010) (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 апрель 2016. Архивировано 8 апрель 2016 года.

[2009D-4] Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.

[2010AY-5] Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года по Челябинской области. Том 1. «Численность и размещение населения Челябинской области». Таблица 11 (билдәһеҙ). Челябинскстат. Дата обращения: 13 февраль 2014. Архивировано 13 февраль 2014 года.

[2011T-6] Численность постоянного населения Челябинской области в разрезе муниципальных образований на 1 января 2012 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.

[2012A-7] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.

[2013W-8] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) (билдәһеҙ). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.

[2014CQ-9] Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.

[2015DS-10] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.

[11] Региональный интерактивный энциклопедический портал «Башкортостан» — САЛЬМАНОВА Лилия Кутлухужевна (рус.) (Тикшерелеү көнө: 17 ноябрь 2022)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]