Аҙыҡ өҫтәмәләре

Аҙыҡ өҫтәмәләре
	Аҙыҡ өҫтәмәләре
	Аҙыҡ өҫтәмәләре Викимилектә

"'Аҙыҡ өҫтәмәләре"' — технологик маҡсаттарҙа етештереү процесында, төргәндә, ташығанда йәки һаҡларға кәрәк булғанда теләгән үҙенсәлектәр барлыҡҡа килтереү өсөн аҙыҡ-түлеккә ҡушыла торған матдәләр: мәҫәлән, еҫ (ароматизаторҙар), төҫ (буяу), һаҡлау оҙайлығын арттырыу өсөн ҡулланылған (консерванттар), тәм биргестәр, консистенция булдырыу һәм башҡа матдәләр өҫтәү. Ҡайһы бер кешеләр аҙыҡ-түлекте шул көйө ҡулланырға ынтыла, әммә ябай тоҙ һәм борос та өҫтәмә булып тора ^[1].

Файҙаланыу стандарттары

Күп илдәрҙең ҡануниәттәрендә етештерелгән продукттарҙа ҡулланылған өҫтәмәләрҙе күрһәтеү талап ителә. Классификацияла өҫтәмәнең тулы исеме лә (АҠШ-та, мәҫәлән — «һеркә кислотаһы») йәки тәртип номеры күрһәтелеүе лә мөмкин: «Е» хәрефе менән (Евросоюзда), мәҫәлән, E260 — һеркә кислотаһы номеры^[1].E хәрефе ҡуйылмаған өҫтәмәләр ҙә бар, мәҫәлән, 154 номерлы өҫтәмә — был Brown FK буяуы, ул Бөйөк Британияла ғына ҡулланыла^[1].

Аҙыҡ-түлек өҫтәмәләре һәм ҡушылмаларының халыҡ-ара стандарттары Халыҡ-ара ауыл хужалығы ойошмаһының (JECFA) Берләшкән эксперттар комитеты һәм ФАО/ВОЗ Халыҡ-ара комиссияһы ҡабул иткән Алиментариус Кодексы (Codex Alimentarius) менән билдәләнә һәм ВТО-ға ингән илдәрҙең уларҙы үтәүе мотлаҡ.

Аҙыҡ-түлек стабилизаторҙары

Аҙыҡ-түлек стабилизаторҙары — кондитер, икмәк бешереү, һөт һәм ит ризыҡтары етештереү сәнәғәтендә текстура һәм форма биреү, оҙайлы ваҡыт дауамында һаҡларлыҡ консистенция биреү өсөн ҡулланыла торған матдәләр. Мәҫәлән: изонатрий аскорбаты (Е-316), натрий цитраты (Е-331), кальций цитраты (Е-333), калий тартраты (Е-336), натрий фосфаты (Е-339), калий фосфаты (Е-340), кальций фосфаты (Е-341) һәм башҡалар

Номерҙар буйынса классификация

Европа союзы илдәрендә аҙыҡ-түлек өҫтәмәләре классификацияһы өсөн нумерация системаһы эшләй (1953 йылдан алып эшләй]. Һәр өҫтәмә Е хәрефе менән башланған уникаль номерға эйә. Нумерация системаһы халыҡ-ара Кодекс Алиментариус тарафынан ҡабул ителгән. Кодтың беренсе һаны уның дөйөм тәғәйенләнеше хаҡында һөйләй:

1 һанына - аҙыҡ-түлек буяуҙары кодтары башлана;
2 — консерванттар;
3:
- 300—322 — антиоксиданттар,
- 333—399 — антиоксиданттар һәм стабилизаторҙар;
4 — Эмульгаторҙар һәм стабилизаторҙар;
5 — төйөрләнмәһен һәм ойошмаһын өсөн ҡулланылған матдәләр;
6 — еҫ һәм тәм көсәйткестәр;
7 һәм 8 файҙаланылмай( антибиотиктар 710—713-тән башҡа);
9 - бешерелгән ризыҡтарҙы глазировкалағыстар, йомшартҡыстар һәм башҡа сифаттар биргән матдәләр^[1].

Киң ҡулланыштағы ҡайһы бер матдәләрҙең, мәҫәлән, ванилин һәм модификацияһыҙ крахмалдың коды юҡ^[1].

Группа Индекстар төркөмө		Технологик функциялар	Индекс	Матдәләрҙең исеме	Инглизсә атама
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E100 — E199\|E100 — E199 буяғыстар	100—109	һары	Е102	Тартразин
	110—119	ҡыҙғылт-һары
	120—129	ҡыҙыл	Е123	Амарант
	130—139	күк һәм шәмәхә
	140—149	йәшел
	150—159	көрән һәм ҡара
	160—199	башҡалар	E165	Гардения (күк)
			E171	Титан диоксиды
			E172	Тимер оксиды һары
			E173	Алюминий
			E175	Алтын
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E200 — E299\|E200 — E299 Консерванттар	200—209	сорбаттар
	210—219	бензоаттар
	220—229	сульфиттар
	230—239	фенолы и формиаттар (метаноаттар)
	240—259	нитраттар	E240	Формальдегид
	260—269	ацетаттар (этаноаттар)
	270—279	лактаттар
	280—289	пропиноаттар (пропаноаттар)
	290—299	башҡалар
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E300 — E399\|E300 — E399 Антиокислителдәр	300—305	аскорбаттар (витамин C)
	306—309	токоферол (витамин E)
	310—319	галлаттар һәм эриторбаттар
	320—329	лактаттар
	330—339	цитраттар
	340—349	фосфаттар
	350—359	малаттар һәм адипаттар (адипинаттар)
	360—369	сукцинаттар һәм фумараттар
	370—399	башҡалар
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E400 — E499\|E400 — E499 Стабилизаторҙар, ҡуйыртҡыстар, эмульгаторҙар	400—409	альгинаттар
	410—419	камедь
	420—429	башҡа тәбиғи матдәләр
	430—439	полиоксиэтилен ҡушылмалары
	440—449	тәбиғи эмульгаторҙар		Шул иҫәптән пектин
	450—459	фосфаттар
	460—469	целлюлоза ҡушылмалары
	470—489	Майлы кислота ҡушылмалары
	490—499	башҡалар
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E500 — E599\|E500 — E599 Көйләгестәр Водород күрһәткесе\|pH һәм ойошоуға ҡаршы матдәләр	500—509	Органик булмаған кислоталар һәм нигеҙҙәр
	510—519	хлоридтар һәм сульфаттар	E517	Сульфат аммония
	520—529	сульфаттар һәм гидроксидтар	E526	Гидроксид кальция	Calcium hydroxide
	530—549	Һелтеле металл ҡушылмалары	E530	Оксид магния
	550—559	силикаттар	E553b	Тальк
	570—579	стеараттар һәм глюконаттар
	580—599	башҡалар
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E600 — E699\|E600 — E699 Тәм һәм еҫ көсәйткестәр, ароматизаторҙар	620—629	глутаматтар	E621	Глутамат натрия
	630—639	инозинаттар
	640—649	башҡалар
E700 — E799 Антибиотики	710—713
E800 — E899 Резерв
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E900 — E999\|E900 — E999 Башҡалар	900—909	балауыҙҙар
	910—919	глазирлаусылар
	920—930	ҡамыр яҡшыртҡыстар
			E920	L-цистеин
			E921
			E922	Калий пероксодисульфаты
			E923	Аммоний пероксодисульфаты
			E924	Калий броматы
			E925
			E926
			E927	Мочевина (карбамид)
			E928
			E929	Ацетон пероксиды
			E930	Кальций пероксиды
	938—949	төрөү өсөн ҡулланылған газдар
			E938	Аргон
			E939	Гелий
			E940	Дихлордифторметан
			E941	Азот
			E942	Азота закисы
			E943	Бутан, Изобутан
			E944	Пропан
			E945
			E946
			E947
			E948	Кислород
			E949	Водород
	950—969	тат биргестәр
	990—999	күбекләндергестәр
Аҙыҡ өҫтәмәләре исемлеге E1000 — E1999\|E1000 — E1999 Аҙыҡ өҫтәмәләре. Өҫтәмә матдәләр. Шулай уҡ антифламингылар.		эмульгатор	E1000	Холий кислотаһы	:en:Cholic Acid
		эмульгатор	E1001	Холин, тоҙҙар, эфирҙар	Choline salts and esters
		ондо һәм икмәкте яҡшыртҡыс	Ҡалып:Пищевые добавки/20082605\|E1100	Амилазы
		ондо һәм икмәкте яҡшыртҡыс, стабилизатор, иттең һәм балыҡтың өлгөрөүен тиҙләткес, тәмде һәм еҫте көсәйткес	Ҡалып:Пищевые добавки/20082605\|E1101	Протеазы: (i) протеаза (ii) папаин (iii) бромелайн (iv) фицин	:en:Proteases: (i) :en:Protease (ii) :en:Papain (iii) :en:Bromelain (iv) :en:Ficin
		антиокислитель	Ҡалып:Пищевые добавки/20082605\|E1102	Глюкозооксидаза	:en:Glucose Oxidase
		стабилизатор	E1103	Инвертазы	:en:Invertases
		тәмде һәм еҫте көсәйткес	Ҡалып:Пищевые добавки/20082605\|E1104	Липазы	:en:Lipasess
		консервант	E1105	Лизоцим	:en:Lysozyme
		тулыландырғыс, стабилизатор, ҡуйыртҡыс, дымды тотҡос агент, текстуратор	E1200	Полидекстрозы А и N	:en:Polydextroses A and N
		ҡуйыртҡыс, стабилизатор, осветлитель, диспергирующий агент	E1201	Поливинилпирролидон	:en:Polyvinylpyrrolidone
		ҡуйыртҡыс, стабилизатор, осветлитель, диспергирующий агент	E1202	Поливинилполипирролидон	:en:Polyvinylpolypyrrolidone
		дымды тотҡос агент, глазирлағыс	E1203	Поливиниловый спирт	:en:Polyvinyl alcohol
		глазирлағыс, ҡуйыртҡыс	E1204	Пуллулан	:en:Pullulan
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1400	Декстрины, крахмал, эшкәртелгән термически, белый и жёлтый	:en:Dextrins, roasted starch white and yellow
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1401	Крахмал, эшкәртелгән кислотой	Acid-treated starch
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1402	Крахмал, эшкәртелгән щелочью	:en:Alkaline modified starch
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1403	Крахмал отбеленный	:en:Bleached starch
		эмульгатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1404	Окисленный крахмал	:en:Oxidized starch
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1405	Крахмал, эшкәртелгән ферментными препаратами	:en:Enzyme treated starch
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1410	Монокрахмалфосфат	:en:Monostarch phosphate
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс	E1411	[Дикрахмалглицерин] «сшитый»	:en:Distarch glycerol
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1412	Дикрахмалфосфат этерифицированный тринатрийметафосфатом; этерифицированный хлорокисью фосфора	:en:Distarch phosphate esterified with sodium trimetasphosphate; esterified with phosphorus oxychloride
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1413	Фосфатированный дикрахмалфосфат «сшитый»	:en:Phosphated distarch phosphate
		эмульгатор, ҡуйыртҡыс	E1414	Дикрахмалфосфат ацетилированный «сшитый»	:en:Acetylated distarch phosphate
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс	E1420	Крахмал ацетатный, этерифицированный уксусным ангидридом	Starch acetate esterified with acetic anhydride
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс	E1421	Крахмал ацетатный, этерифицированный винилацетатом	Starch acetate esterified with vinyl acetate
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1422	Дикрахмаладипат ацетилированный	:en:Acetylated Distarch Adipate
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1423	Дикрахмалглицерин ацетилированный	:en:Acetylated distarch glycerol
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс	Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1430	Дикрахмалглицерин	:en:Distarch glycerine
		эмульгатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	E1440	Крахмал оксипропилированный	:en:Hydroxy propyl starch
		эмульгатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс	Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1441	Гидроксипропил крахмала глицерин	:en:Hydroxy propyl distarch glycerine
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс	E1442	Дикрахмалфосфат оксипропилированный «сшитый»	:en:Hydroxy propyl distarch phosphate
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс	E1443	Дикрахмалглицерин оксипропилированный	:en:Hydroxy propyl distarch glycerol
		стабилизатор, ҡуйыртҡыс, тоташтырғыс, эмульгатор	E1450	Крахмал и натриевой соли октенилянтарной кислоты эфир	:en:Starch sodium octenyl succinate
		эмульгатор, ҡуйыртҡыс	E1451	Ацетилированный окисленный крахмал	:en:Acetylated oxidised starch
		стабилизатор, глазирлағыс	E1452	Крахмал и алюминиевой соли октенилянтарной кислоты эфир
			Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1501	Бензилированный гидрокарбон	:en:Benzylated hydrocarbons
			Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1502	Бутан-1, 3-диол	:en:Butane-1, 3-diol
		айырыусы агент	E1503	кастор майы	:en:Castor oil
			Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1504	Этилацетат	:en:Ethyl acetate
		күбекләндергес	E1505	Триэтилцитрат	:en:Triethyl citrate
			Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1510	Этанол	:en:Ethanol
			Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1516	Моноацетат глицерина	:en:Glyceryl monoacetate
		дымды тотҡос агент, тулыландырғыс	E1517	Диацетат глицерина (диацетин)	:en:Glyceryl diacetate or :en:diacetin
		дымды тотҡос агент	E1518	Триацетин	:en:Glyceryl triacetate or :en:triacetin
		тулыландырғыс	E1519	Бензиловый спирт	:en:Benzyl alcohol
		дымды тотҡос, йомшартҡыс һәм дисперсиялаусы агент	E1520	Пропиленгликоль	:en:Propylene glycol
		күбекһеҙләндергес	E1521	Полиэтиленгликоль	:en:Polyethylene_glycol
			Ҡалып:Пищевые добавки/нет в списке\|E1525	Гидроксиэтилцеллюлоза	:en:Hydroxyethyl cellulose
аммоний пероксодисульфаты

Ҡалып:Пищевые добавки (обозначения)

Шулай уҡ ҡара

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Oxford, 2014, p. 200

Әҙәбиәт

Сарафанова Л. А. Пищевые добавки: энциклопедия / Л. А. Сарафанова, Изд. 2-е.- СПб.: Изд.-во Гиорд, 2004.- 808 с.
Оценка некоторых пищевых добавок и контаминантов. 41 доклад объединенных экспертов ФАО/ВОЗ по пищевым добавкам, Женева. — М: «Медицина», 1994 г. — 72 с.
Оценка некоторых пищевых добавок и контаминантов. 37 докладов объединенных экспертов ФАО/ВОЗ по пищевым добавкам, Женева. — М: «Медицина», 1974 г. — 48 с.
Петрухина А. Из чего мы состоим? Из того, что мы едим… Наука и жизнь, № 1 (2009), стр. 26-29.
Принципы оценки безопасности пищевых добавок и контаминантов в продуктах питания. — М.: «Медицина», 1991 г. — 158 с.
Росивал Л. и др. Посторонние вещества и пищевые добавки в продуктах. — М.: «Лег. и пищ . пром.», 1982 г. — 264 с.
Химия пищевых добавок: Тезисы докладов Всесоюзной конференции. Черновцы. — Киев: НПО «Пищевые добавки», 1989 г. — 256 с.
Штейнберг А. И. и др. Добавки к пищевым продуктам (Гигиенические требования и нормирование). — М.: «Медицина», 1969 г. — 95 с.
The Oxford Companion to Food / Alan Davidson, Tom Jaine. — Oxford University Press, 2014. — ISBN 978-0-19-104072-6.

Һылтанмалар

Постановление Главного государственного санитарного врача РФ от 18 апреля 2003 г. N 59 «О введении в действие санитарно-эпидемиологических правил и нормативов СанПиН 2.3.2.1293-03» (с изменениями и дополнениями).

Ҡалып:Пищевые добавки

[Oxford—2014——200-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Oxford, 2014, p. 200

[1]

Һүҙлектәр һәм энциклопедиялар	Большая каталонская · Большая российская · Britannica (онлайн)
Норматив контроль	GND: 4117735-6 · NDL: 00572194 · NKC: ph134988