 Һайланған мәҡәлә
|
 Рёкалағы рун яҙмалы таш, көнбайыш яғы
Рун — боронғо германдарҙың яҙмаһы. I—II быуаттарҙан алып XII быуаттар араһында — хәҙерге Дания, Швеция һәм Норвегияла, X—XIII быуаттарҙа — Исландия һәм Гренландияла, ә швед провинцияһы Даларнала XIX быуат башынаса ҡулланылған. Рундар (символдар) ташта, металда, ағаста, һөйәктә ырып, уйып яҙылған, уның үҙенсәлекле ҡырлы формаһы ырып яҙыуға көйләнгән.
Европа илдәрендә христиан дине ҡабул ителгәс, латин яҙмаһы рун яҙмаһын ҡыҫырыҡлап сығарған. «Рун» термины боронғо герман телендәге run («сер») тамырына бәйләп аңлатыла. Донъяла рун хәрефтәренән торған бөтәһе 5 000-ләп яҙыу табылған, шуларҙың иң ҙур өлөшө — Швецияла. Бынан тыш, Урта быуаттарҙағы Европала рун календарҙары булған.
Боронғо төркиҙәрҙең ҡырлап, мөйөшләп яҙылған алфавитын да рун тип йөрөтәләр.
↪ дауамы…: Исемлек (121) | Үҙгәртеү
|
 Яҡшы мәҡәлә
|
 Ҡулаев Мөхәмәтхан Сәхипгәрәй улы
Ҡулаев Мөхәмәтхан Сәхипгәрәй улы (7 февраль 1873 йыл — 1959 йыл) — Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре, телсе, табип. Башҡорт Хөкүмәте Рәйесе (26.01.1919—03.1919). Беренсе донъя һәм граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1943).
Мөхәмәтхан Сәхипгәрәй улы (Мстислав Александрович) Ҡулаев 1873 йылдың 7 февралендә Ырымбур губернаһы Орск өйәҙе Үҫәргән улусының (хәҙерге Ырымбур өлкәһе Ҡыуандыҡ районы) Ейәнсура ауылында тыуған. Әсәһе Йәнифә Садыҡ ҡыҙы һәм атаһы Сәхипгәрәй Муса улы урта хәлле крәҫтиәндәре булғандар. Ҡартатаһы — Муса Торһонбай улы башҡорттарҙың үҙ ирке өсөн көрәштә ҡатнашып, ситтә йөрөп вафат була. Сығышы менән үҫәргән ырыуы башҡорттарынан.
Башта ауылдарындағы мәсет янындағы мәҙрәсәлә һәм рус-башҡорт мәктәбендә уҡый. Артабан 1886—1896 йылдарҙа Ырымбур гимназияһында белем ала һәм уны алтын миҙал менән тамамлай. 1896—1902 йылдарҙа Ҡазан Император университетының медицина факультетында «Башҡорт стипендияһы»на уҡый. Шул уҡ ваҡытта 1899—1900 йылдарҙа Ҡазан университеты эргәһендәге Археология, тарих һәм этнография йәмғиәтенең Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙенә, Ырымбур губернаһы Верхнеурал һәм Орск өйәҙҙәренә экспедицияларында ҡатнаша, башҡорт һәм татар йырҙарын, мәҡәлдәрен, әйтемдәрен, йомаҡтарын һәм әкиәттәрен йыя. Университетҡа тик христиандар ғына алынғас динен алмаштырырға мәжбүр була, һәм христиан динен алып Мстислав Александрович тип исемен үҙгәртергә ризалыҡ бирә. Башҡа мәғлүмәт буйынса, уҡыған осорҙа хәлле генә бер рус ҡыҙына өйләнер өсөн исемен һәм динен алыштыра, уларҙың өс ҡыҙы тыуа.
1902 йылда Ҡазан губернаһы Тәтеш өйәҙенең Кесе Ялсыҡай ауылының земство дауаханаһына табип итеп тәғәйенләнә. 1903—1913 йылдарҙа Ҡазандың Александровск ҡала дауаханаһында һәм башҡа һаулыҡ һаҡлау учреждениеларында эшләй.
1910 йылда медицина докторы дәрәжәһенә имтихандар тапшыра, әммә хеҙмәтен ваҡытында тамамлап өлгөрә алмай. 1913 йылда Варшава ҡалаһына эшкә күсерелә. 1914—1917 йылдарҙа Беренсе донъя һуғышында ҡатнаша, Көньяҡ-Көнбайыш фронтының 275-се запас ялан госпиталенең баш табибы булып хеҙмәт итә. 1917 йылда Ҡазанға ҡайтып Шамовск ҡала дауаханаһының терапевт бүлегендә өлкән ординатор булып эшләй.
Юныс Бикбов саҡырыуы буйынса Ырымбурға килә. 1918 йылдың авгусынан алып Башҡорт Хөкүмәтендә эшләй һәм башҡорт милли хәрәкәтенә ҡушылып китә. 1919 йылдың 26 ғинуарында хөкүмәт рәйесе һәм Башҡортостан хәрби-революцион комитеты ағзаһы итеп һайлана.
↪ дауамы…Исемлек (111) | Үҙгәртеү
|
|
|
| 11 июль юбилярҙары
|
- Самарин Павел Григорьевич (1930—3.10.2012), хеҙмәт алдынғыһы. 1962–1992 йылдарҙа «Башнефть» берекмәһенең «Южарланнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы, насос станцияһы машинисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1985), СССР-ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1969), почётлы нефтсеһе (1985) һәм Дәүләт премияһы лауреаты (1981). Ленин ордены кавалеры (1971). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Ҡалтасы районының 1960-сы йылдар аҙағында бөткән Демидовка ауылынан.
- Хәзиев Ғәлимйән Мөхәмәтша улы (1930), хеҙмәт алдынғыһы. 1949—1994 йылдарҙа «Татнефть» берекмәһенең Әлмәт быраулау эштәре идаралығы быраулаусы һәм мастеры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971). Татар АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1981), СССР-ҙың (1981) һәм ТАССР-ҙың (1985) почётлы нефтсеһе. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Туймазы районының Исмаил ауылынан.
- Булавкин Вячеслав Васильевич (1940—9.10.2007), ғалим-инженер-механик, хужалыҡ эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1986 йылдан Мәскәү ҡалаһындағы хәҙерге «Техномаш» ғилми-производство берекмәһе генераль директорының ғилми эштәр буйынса урынбаҫары — баш технологы, 1991 йылдан — генераль директор урынбаҫары — башҡарма директор, 1992 йылдан — генераль директор, бер үк ваҡытта 1987 йылдан Мәскәү техник университеты уҡытыусыһы, 1996 йылдан «Машприбор» кадрҙар әҙерләү институтының ике тәғәйенләнешле юғары технологиялар кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (1997), профессор (1996). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (1996). СССР Министрҙар Советы премияһы (1991), Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Фән һәм техника өлкәһендәге премияһының ике тапҡыр (1998, 1999) лауреаты. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1986) һәм «Почёт Билдәһе» (1976) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Архангел районы Архангел ауылынан.
- Викторов Виталий Васильевич (1960), ғалим-анестезиолог-реаниматолог, һаулыҡ һаҡлау өлкәһе һәм юғары мәктәп эшмәкәре. 2002 йылдан Өфөләге 17-се ҡала балалар клиник дауаханаһының баш табибы, 2003—2011 йылдарҙа Өфө ҡала хакимиәтенең һаулыҡ һаҡлау идаралығы начальнигы; 2012 йылдан Башҡорт дәүләт медицина университетының Дипломдан һуң белем биреү институты директоры. Медицина фәндәре докторы (2002), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының (2008) һәм Башҡортостан Республикаһының (2002) атҡаҙанған табибы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Миәкә районы Һыуыҡҡул-Михайловка ауылынан.
- Рузанов Владимир Александрович (1960), төҙөүсе, хужалыҡ эшмәкәре. «Востокнефтезаводмонтаж» йәмғиәтенең баш инженер урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе.
- Погодин Василий Николаевич (1965), спортсы. Пауэрлифтинг буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1998). Ауыр атлетика буйынса СССР Хәрби-Һауа көстәре чемпионы (1988), үҫмер спортсылар араһында РСФСР беренселеге еңеүсеһе (1985). Рәсәй кубогын яулаусы (1998). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Иҙрисова Айгөл Илдус ҡыҙы (1995), спортсы. Шашка буйынса 2017 йылғы донъя чемпионатының бронза призёры, Европаның 2016 йылғы чемпионы, халыҡ-ара гроссмейстер (2016).
|
|
