 Һайланған мәҡәлә
|
Манатов Шәриф (Шәрифйән) Әхмәтйән улы (20 октябрь 1892 йыл — 1936 йыл) — башҡорт дәүләт эшмәкәре, Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте етәкселәренең береһе, Башҡортостан автономиялы республикаһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе.
Шәриф Әхмәт улы Манатов 1892 (икенсе сығанаҡтар буйынса 1893) йылдың 20 октябрендә Ырымбур губернаһы Силәбе өйәҙе Ҡатай улусының (хәҙерге Ҡурған өлкәһе Әлмән районы) Манат ауылында мулла ғәиләһендә тыуған.
Шәриф 5 йәшендә әсәнән етем ҡала. 1905 йылда 13 йәшлек был зирәк малай алыҫ юлға сыға: Өфөгә килеп, башҡорттар араһынан уҡымышлы кешеләргә юлыға һәм уларҙың ярҙамы менән «Ғәлиә» мәҙрәсәһенә уҡырға урынлаша. Артабан, мәҙрәсәне тамамлау менән, Семипалатинскиға барып, уҡытыусылар семинарияһына имтихан тота һәм уны 1910 йылда тамамлай.
1910 йылда Санкт-Петербургка юл тота, бында ул 1911 йылдың сентябрендә Бехтерев институтының тарих-филология факультетына ҡабул ителә. Шәриф Манатовтың сәйәси эшмәкәрлеге нәҡ ошо осорҙа башланып китә. Ул, аҙмы-күпме аҡса табыу өсөн, шәхси дәрестәр бирә, Петербургта һәм Өфөлә сыҡҡан мосолман гәзиттәрендә, батша Рәсәй империяһының милли сәйәсәтен фашлап, мәҡәләләр баҫтыра, студенттар хәрәкәтендә ҡатнаша, халыҡты бөлгөнлөккә төшөрөүсе Беренсе донъя һуғышына ҡаршы сығыш яһай.
1914 йылдың октяберендә, охранканың эҙәрлекләүенән ҡасып, III курста уҡыуын тамамламайынса, эмиграцияға сығып китә. Тәүҙә Истанбулда уҡый, һуңынан Швейцарияның Цюрих, Берн ҡалаларында йәшәй, аҙаҡ Женевала урынлашып, шоколад фабрикаһында үлсәүсе булып эшләй. Бында ул үҙ алдына белем алыуын дауам итә, эмиграциялағы рус революционерҙары менән таныша, В. И. Ленин осраша. Эмиграцияла үткәргән өс йыл ваҡыт эсендә Шәриф Манатов йәнә инглиз, немец, француз, ғәрәп телдәрен өйрәнә, сәйәси әҙәбиәт менән ныҡлап мауығып китә. Һөҙөмтәлә, 1917 йылдың ғинуарында РСДРП (меньшевик-интернационалистар) сафына ағза булып керә.
1917 йылғы Февраль революцияһынан һуң Шәриф Манатов, илгә ҡайтып, Өфөлә «Тормош» гәзите редакцияһына эшкә урынлаша. 1917 йылдың 20—27 июлендә Ырымбур ҡалаһында үткәрелгән I Башҡорт ҡоролтайында ҡатнаша. Ҡоролтайҙа Шәриф Манатов Башҡорт мәркәз шураһы ағзаһы һәм рәйесе итеп һайлана. Әхмәтзәки Вəлиди буйынса, Шәриф Манатов Башҡорт мәркәз шураһы рәйесе итеп Ҡорбанғәлиевтар ярҙамы менән һайлана.
1917 йылдың 22—29 авгусында Өфөлә уҙған II Башҡорт ҡоролтайында ҡатнаша. Ҡоролтайҙа сығыш яһап, Рәсәйҙә унитар дәүләт өсөн көрәшеүселәргә, милләттәрҙең үҙбилдәләнешен танырға теләмәүселәргә ҡаршы тора.
↪ дауамы…
Исемлек (115) | Үҙгәртеү
|
 Яҡшы мәҡәлә
|
Башҡортостанда бик күп төрлө файҙалы ҡаҙылмалар барлығы билдәле, улар — яғыулыҡтар (нефть, тәбиғи газ, күмер, торф), металл, йәки мәғдәндәр (тимер, баҡыр, марганец, алюмин, хром), металл булмаған ҡаҙылмалар (таш тоҙ, эзбизташ, гипс, фосфориттар, төҙөлөш балсығы һәм ҡомо, биҙәүес таштар), шулай уҡ ер аҫты һыуҙары.
Файҙалы ҡаҙылмаларҙың таралыуы геологик тарих һәм, тимәк, был урындарҙың тәрәндәге төҙөлөшө менән бәйләнгән.
Көнбайыш Башҡортостанда ултырма тау тоҡомдарында яғыулыҡ һәм металл булмаған файҙалы ҡаҙылмалар күберәк таралған. Таулы Башҡортостанда һәм Урал аръяғында магма һәм метаморф сығышлы мәғдән ҡаҙылмалар өҫтөнлөк итә.
Нефть республикала иң мөһим файҙалы ҡаҙылма булып тора. Нефть ятҡылыҡтарын пермь осоронда күмелеп ҡалған риф массивтарында эҙләргә кәрәк. Был ятҡылыҡтар Ишембай нефть төбәген барлыҡҡа килтергән.
Ҙурыраҡ нефть ятҡылыҡтары Туймазы нефть төбәгендә урынлашҡан. Нефть бында карбон ҡатламдарында һәм уларҙан тәрәнерәк ятҡан девон ҡатламдарында асылды. Ятҡылыҡтар төрлө ултырма тоҡомдар ҡатламының ҡабарып торған (антиклиналь) йыйырсыҡтарында урын биләй.
Шкапов-Бәләбәй, Арлан һәм башҡа төбәктәр ҙә нефть ятҡылыҡтарына шаҡтай бай.
Республикала әлегә өйрәнелмәгән майҙандар байтаҡ. Бынан тыш, нефтте платформаның, ултырма япмаһының тәрәнерәк өлкәләренән эҙләү эштәре алып барыла.
↪ дауамы…
Исемлек (106) | Үҙгәртеү
|
|
|
| 12 ноябрь юбилярҙары *
|
- Ҡәйүмов Фәрит Әмирйән улы (12.11.1934), ғалим-гистолог, 1963 йылдан Башҡорт дәүләт медицина институты һәм Башҡорт дәүләт медицина университеты уҡытыусыһы, 1989—1999 йылдарҙа гистология кафедраһы мөдире. Медицина фәндәре докторы (1991), профессор (1991). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1994), Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юғары мәктәп хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ҡырмыҫҡалы районы үҙәге Ҡырмыҫҡалы ауылынан.
- Басов Сергей Николаевич (12.11.1959), Башҡортостан Республикаһы рус дәүләт академия драма театры актёры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы.
- Ҡорбанғәлиева Юлиә Рөстәм ҡыҙы (12.11.1984), спортсы. Пуля менән атыу буйынса Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2001). Үҫмер спортсылар араһында шәхси зачётта Рәсәй чемпионы (1999, 2000, 2002). Команда зачётында дүрт тапҡыр Европа чемпионы (2000—2001), үҫмер спортсылар араһында команда зачётында өс тапҡыр донъя рекордсыһы (2000—2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
* Башҡортостан Республикаһының милли архивы, Башҡорт энциклопедияһы,
Башҡорт Википедияһы һәм башҡа сығанаҡтар буйынса һәр көн яңыртыла.
|
|
