 Һайланған мәҡәлә
|
Нәдир-шаһ Афшар, шулай уҡ Нәдир-ҡули хан, уларҙың вәкилдәре XV быуатта ҡыҙылбаштар ҡәбиләһе менән берләшеп, Хорасанға үзбәк һөжүмдәрен кире ҡағып торорға Сәфәүиҙәр ебәргән булған. Нәдир Шаһтың яулап алыу һуғыштары нигеҙендә ҙур империя барлыҡҡа килгән, унда Иран менән Әзербайжандан тыш провинция йәки вассал сифатында Әрмәнстан, Грузия, өлөшләтә Дағстан, Афғанстан, Белуджистан, Хиуа һәм Бохара ханлығы ингән. 1737—1738 йй. Нәдир шаһ Төньяҡ Һиндостанға йүнәлә һәм 1739 йылда Делиҙы — Бөйөк моголдар империяһының баш ҡалаһын баҫып ала, әйткәндәй, ул да төрки дәүләт була.
Нәдир шаһ үҫкәндә Исламдың шиғыйҙар фирҡәһе йүнәлешендә тәрбиәләнгән, артабан дингә битараф ҡалған. Ил башына килгәс, ул дәүләт дине булараҡ шиғыйлыҡтан баш тарта һәм бик еңеләйтеп уның яңы формаһын индерә. Имам итеп алтынсы Джафар әс-Садиҡ ҡуйылырға тейеш була. Сәфәүиҙәр кеүек үк, Нәдир шаһ төрки әҙәбиәткә өҫтөнлөк бирә. Уның исеме — نادر (nādir) — ғәрәпсәнән «һирәк осрар», «үҙе бер башҡа» тип тәржемә ителә.
Нәдир-ҡули Абиверде ҡалаһында, Ашхабадтан 100 саҡрым самаһы ерҙә донъяға килә. Каахкин районының Хиваабат тигән урынында әле лә боронғо Нәдир ҡәлғәһе һаҡлана. Риүәйәттәр бәйән итеүенсә, уға балсыҡ менән ҡом Хиуанан килтерелгән, буласаҡ шаһ шунда әсирлектә булған икән. Тотҡондан ҡайтҡас, ул хаким Бабахан ҡыҙына өйләнә.
Атаһы төрки, афшар ҡәбиләһенең ҡырҡлы араһынан, уларҙы Хорасанға үзбәк яуын ҡайтарып торорға ебәргән булалар. Нәдир үҙе 1734 осман вәзире Хакимзадәгә ике хат ебәрә (береһе төрки, береһе фарсы телендә), ул османдар менән төркмәндәр бер сығышлы, килешеп йәшәйек, тип яҙа. Могол хакимы Мөхәммәд Шаһҡа ла халҡы туркоман сығышлы, тимәк Могол һәм Афшар халҡы Аҡһаҡ Тимер затынан булып, бер тамырға барып тоташа, тип хәбәр ебәрә.
↪ дауамы…
Исемлек (116) | Үҙгәртеү
|
 Яҡшы мәҡәлә
|
Гомер (йәшәгән ваҡыты — б. э. т. XII быуат һәм б. э. т. VII быуат араһы) — легендар Боронғо Грецияның сәсән—шағиры. Европа әҙәбиәтенең боронғо ҡомартҡылары булған «Илиада» һәм «Одиссея» эпик поэмаларын ижад итеүсе булып иҫәпләнә. Табылған боронғо грек папирустарының яҡынса яртыһы Гомерҙыҡы
Гомерҙың шәхесе һәм тормошо хаҡында дөрөҫ кенә бер нәмә лә билдәле түгел.
Шуныһы асыҡ, «Илиада» һәм «Одиссея» үҙҙәрендә һүрәтләнгән ваҡиғаларҙан күпкә һуң, әммә уларҙың барлығы теркәлгән беҙҙең эраға тиклемге VI быуаттан иртәрәк булдырылған. Геродот әйтеүенсә, Гомер уға тиклем 400 йыл элек йәшәгән. Башҡа боронғо сығанаҡтар уның Троян һуғышы ваҡытында йәшәүен билдәләй.
Гомерҙың тыуған урыны билдәһеҙ. Ул тыуған ер булыу хоҡуғына 7 ҡала дәғүә иткән: Смирна, Хиос, Колофон, Саламин, Родос, Аргос, Афина. Геродот һәм Павсаний әйтеүенсә, Гомер Киклада архипелагының Иос утрауында үлгән. «Илиада» һәм "Одиссея"ның Грецияның ионий ҡәбиләләре йәшәгән диңгеҙ ярҙары буйында, йәки уға яҡын утрауҙарҙың береһендә сығарылыуы мөмкин. Гомер диалекты уның ниндәй ырыуға ҡарауы тураһында аныҡ мәғлүмәт бирмәй, сөнки ул боронғо грек теленең ионий һәм золий диалекттарының ҡушылмаларынан тора. Гомер диалекты, уның ғүмерен самалаған ваҡыттан алда уҡ барлыҡҡа килгән шиғри койнэ формаларының береһен сағылдыралар тигән фараз бар.
Традиция буйынса Гомер һуҡыр итеп һүрәтләнә. Был уның тормошондағы реаль факттарҙан алынмаған һәм бары тик антик биография жанрына хас булған тергеҙеү булыуы ихтимал. Күп кенә билдәле легендар күрәҙәселәр һәм йырсылар һуҡыр булғанлыҡтан (мәҫәлән, Тиресий), поэтик һәм күрәҙәлек һәләтен бер-береһенә бәйләгән антик логика буйынса Гомерҙың фаразланған һуҡырлығы ысынбарлыҡ кеүек күренә. Бынан тыш, "Одиссея"лағы йырсы Демодоктың тыумыштан һуҡыр булыуы ла автобиографик итеп ҡабул ителгән булыуы мөмкин.
Беҙҙең эраға тиклем III быуаттан да һуң түгел, ә ҡайһы бер тикшеренеүселәр фекере буйынса тағы ла алдараҡ барлыҡҡа килгән «Гомер менән Гесиод ярышы» тигән шиғри ярыш тураһында шундай риүәйәт йәшәй: йәнәһе лә, шағирҙар Эбвей утрауында һәләк булған Амфидема иҫтәлегенә ойошторолған уйындарҙа осрашҡан һәм үҙҙәренең иң яҡшы шиғырҙарын уҡыған. Ярышта судья булған батша Панед еңеүҙе Гесиодҡа бирә, сөнки ул игенселеккә һәм тыныслыҡҡа саҡыра. Тыңлаусылар аудиторияһы иһә Гомер яғында була.
↪ дауамы…
Исемлек (107) | Үҙгәртеү
|
|
|
| Аҙна рәсеме
|
Кристофер Кляйндың «Airborne» скульптураһы: Газ молекулаһы. Мюнхен. 2008 йыл.
Үҙгәртеү | Архив
|
| 22 ғинуар юбилярҙары
|
- Максимов Геннадий Семёнович (1895—24.11.1968), ғалим-дерматовенеролог, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәтсе. 1953—1967 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институтының тире һәм венерология ауырыуҙары кафедраһы мөдире. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, күсмә ялан госпитале начальнигы. 1953—1967 йылдарҙа Башҡортостан дерматовенерологтары йәмғиәте рәйесе. Медицина фәндәре докторы (1949), профессор (1954). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1957). Ленин ордены кавалеры (1953). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Бөрө районы Миәҙек ауылынан.
- Гайслер Зоя Павловна (1930), биҙәү-ҡулланма сәнғәте рәссамы. 1963—1992 йылдарҙа «“Ағиҙел” башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсептәре» производство берекмәһе рәссамы. 1980 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1977).
- Илфаҡ Смаҡов (1940—27.05.1993), йырсы (лирик баритон). РСФСР-ҙың атҡаҙанған (1989), Башҡорт АССР-ының халыҡ (1985) артисы. Бөтә Рәсәй эстрада артистары конкурсы дипломанты (Мәскәү, 1961).
- Абрамчук Владимир Павлович (1945—19.04.2019), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1981 йылдан 30-сы төҙөлөш идаралығының баш инженеры, 1988 йылдан — начальнигы. 1996 йылдан Межгорье ҡала Советы депутаты, 2009—2016 йылдарҙа ҡала Советы рәйесе. Башҡортостан Республикаһының I—III саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (1994). СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1989). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1989), Почёт (2000) һәм «Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2015) ордендары кавалеры. Сығышы менән Новосибирск ҡалаһынан.
- Коваленко Анатолий Николаевич (1950), хужалыҡ эшмәкәре. 1983 йылдан Стәрлетамаҡ районының «Чайка» хужалығы рәйесе. Рәсәй Федерацияһының (2000) һәм Башҡортостан Республикаһының (1994) атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре, Башҡортостан Республикаһының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе (2005), Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2004). Сығышы менән ошо райондың Дергачевка ауылынан.
- Йәнекәев Фәрит Усман улы (1960), ғалим-инженер-физик. 2004 йылдан Өфө дәүләт нефть техник университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2012 йылдан — хисаплау техникаһы һәм инженерлыҡ кибернетикаһы кафедраһы мөдире. Техник фәндәр докторы (2000). Сығышы менән хәҙерге Ҡырғыҙ Республикаһының Ош өлкәһе Өзгөн ҡалаһынан.
|
|
