Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
| Һайланған мәҡәлә |
Осман империяһы, шулай уҡ Оттома́н империяһы, Оттома́н По́ртаһы йәки По́рта— 1299 йылда Ғосман I-нең төрки ҡәбиләләре тарафынан төньяҡ-көнбайыш Анатолияла ойошторолған дәүләт. 1453 йылда Константинополь ҡолатылғандан һуң Ғосман дәүләте империя тип йөрөтөлә башлай. Константинополдең ҡолауы төрөк дәүләтселеген үҫтереүҙә мөһим ваҡиға була, сөнки 1453 йылғы еңеүҙән һуң Ғосман империяһы Европала нығына. Ғосман династияһының хакимлығы 623 йыл, 1299 йылдың 27 июленән 1922 йылдың 1 ноябренә тиклем, монархия юҡҡа сығарылғансы дауам итә.
XVI—XVII быуаттарҙа Ғосман империяһы айырыуса ҙур абруйға Күркәм Сөләймән дәүерендә өлгәшә. Ул осорҙа Ғосман империяһы Изге Рим империяһының көньяҡ сигенән төньяҡта Речь Посполитағаса, көньяҡта Йеменға һәм Эритреяға, көнбайышта Алжирға, көнсығышта Каспий диңгеҙенә тиклем йәйрәп ятҡан күп милләтле, күп телле ҡеүәтле дәүләт була. XVII быуат башында империя 32 провинциянан һәм күп һанлы вассал дәүләттәрҙән тора, уларҙың ҡайһылары һуңынан буйһондорола, ҡайһыларына автономия бирелә. Империяның баш ҡалаһы Константинополь (хәҙерге Истанбул) була. Империя Урта диңгеҙ бассейнын үҙ ҡарамағында тота. Ғосман империяһы 6 быуат буйы Европа менән Шәреҡ илдәрен бәйләүсе булып тора.
Төркиәнең Бөйөк милли мәжлесе халыҡ-ара танылыу алғас, 1923 йылдың 29 октябрендә Лозанна договорына (1923 й., 24 июль) ҡул ҡуйғандан һуң, Осман империяһының вариҫы булған Төркиә Республикаһы иғлан ителә. 1924 йылдың 3 мартында Ғосман хәлифәте тулыһынса юҡ ителә.
↪ дауамы…
Исемлек (94) | Үҙгәртеү
|
| Яҡшы мәҡәлә |
Ферна́н Магелла́н — Португалия һәм Испания диңгеҙ сәйәхәтсеһе. Ер шарын урап тәүге билдәле сәйәхәт ҡылған экспедицияның етәксеһе була. Һуңғараҡ үҙенең исеме бирелгән Боғаҙын асҡан.
Магеллан сығышы менән португал. Тыуған ҡалаһы аныҡ ҡына билдәле түгел, Саброза (Вила-Реал) тип тә әйтәләр, Порту ҡалаһы булыуы ла ихтимал. Ғаиләһе тураһында ла мәғлүмәт әҙ, дворяндарҙан булғаны мәғлүм. Йәш сағында Магеллан король Жуан II-сенең ҡатыны Леоноры Ависскаяның пажы булған.
XV быуат ахырында португалдар Һиндостанға диңгеҙ юлын асҡан. Васко да Гаманан һуң Португалиянан шәреҡҡә эскадралар ағыла башлаған. 1505 йылда вице-король Франсишку Альмейда эскадра оҙатҡанда диңгеҙселәр йыя алмай бер була. Рулдә тороусылар ҡайһы саҡ уң менән һулды ла айырмағанлыҡтан, караптың һыртына ике яҡтан ике нәмә аҫып (мәҫәлән, бер яғына — һуған, бер яғына һарымһаҡ) шулар яғына тип бойороҡ бирә торған булған. Ошо экспедицияға штаттан тыш яугир (соберсалинте) рәүешендә Магеллан да эләккән.
↪ д а у а м ы…
Исемлек (93) | Үҙгәртеү
|
|
|
| Ҡыҙыҡ мәғлүмәт |
- «Башҡортостан» милли паркы биләмәһендәге Иманай мәмерйәһендә ғалимдар мәмерйә арыҫланы, ҡыҙыл бүре, гималай айыуы, йөнтәҫ мөгөҙморон һәм дикобраздың һөйәктәрен таба.
- Боронғо төркиҙәрҙең ҡырлап, өсмөйөшләп яҙылған алфавитын боронғо германдарҙың имләһе һымаҡ рун яҙыуы тип атайҙар.
- ВКП(б)-ның Башҡортостан өлкә комитеты һәм БАССР-ҙың Халыҡ комиссарҙары советы яңы ойоштороласаҡ Салауат Юлаев исемендәге 1292-се Башҡорт танкыға ҡаршы истребитель артиллерия полкын ут тотоу ҡеүәтен көсәйтеү маҡсатында 16-сы Башҡорт гвардия кавалерия дивизияһына тапшырылыуын һорап СССР-ҙың Оборона халыҡ комиссарына мөрәжәғәт итә, әммә был ниәт тормошҡа ашырылмай ҡала.
- Свердловск киностудияһы «Совет Уралы» («Советский Урал») киножурналы өсөн башҡорт макизары хаҡында документаль фильм төшөргән.
- Саҡмағош батыры Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында, 1921—1922 йылдарҙа Урта Азияла баҫмасыларҙың ҡораллы көстәрен юҡ итеүҙә, 1938 йылғы Хәсән күле буйында совет‑япон ҡораллы конфликтында, 1939—1940 йылдарҙа совет-фин һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашҡан.
- Әлеге ваҡытта Башҡортостанда 229 махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәһе, шул иҫәптән 3 ҡурсаулыҡ, 1 милли парк, 5 тәбиғәт паркы, 29 заказник, 182 тәбиғәт ҡомартҡыһы, 1 ботаник баҡса, 7 дауалау-һауыҡтырыу урындары һәм курорты бар.
Үҙгәртеү | Архив | Тәҡдим
|
|
