| Көнүҙәк мәҡәлә
|
Салауат Юлаев (1754—1800) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир-импровизатор, полковник, 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы етәкселәренең береһе.
1754 (башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1752) йылдың 16 июнендә Ырымбур губернаһы Өфө провинцияһы Себер даруғаһы Шайтан-Көҙәй улусының (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Салауат районы биләмәһе) Тәкәй ауылында тыуған. 1800 йылдың 8 октябрендә (иҫкесә 26 сентябрь) һөргөндә Балтик диңгеҙе буйындағы Рогервик ҡәлғәһендә (хәҙерге Палдиски ҡалаһы, Эстония) вафат була.
Салауат Юлаевҡа башҡорт халыҡ йыры «Салауат» һәм башҡа сәнғәт, әҙәбиәт һәм фольклор әҫәрҙәре арналған. Халыҡ хәтере уның үҙе һәм исеме менән бәйле бик күп иҫтәлекле тарихи урындарҙы һаҡлай. Батырҙың исеме башҡорт, рус, татар һәм башҡа милләт ғалимдары, яҙыусылары, шағирҙары, рәссамдары, скульпторҙары, композиторҙары әҫәрҙәрендә мәңгеләштерелгән. Рәсәйҙә тәүге тапҡыр Салауат Юлаевты А. С. Пушкин «Пугачёв тарихы» исемле романында телгә ала.
Мин үлмәнем, башҡорттарым!
Һин алыҫта минән, Ватаным!
Тыуған төйәк бигерәк аяулы.
Ҡайтыр инем дә бит, башҡорттар,
Аяҡтарым минең бығаулы!
Ҡарҙар күмә минең юлымды,
Тындарымды ҡыҫа таш йорттар.
Әммә яҙын ирер ул ҡарҙар.
Минме? Юҡ, үлмәнем, башҡорттар.
Салауат Юлаев
дауамы…
Үҙгәртеү
|
 Һайланған мәҡәлә
|
Иммануи́л Кант — философ, немец классик Мәғрифәтлек дәүере һәм Романтизм осоро) философияһына нигеҙ һалыусы.
1724 йылда Кёнигсбергта (Пруссия) эйәр эшләүсе ғаиләһендә тыуған. Исеме изге Иммануил хөрмәтенә бирелгән. Теология докторы Франц Альберт Шульц ҡурсылығында һәләтле баланы «Фридрихс-Коллегиум» тигән абруйлы гимназияға урынлаштыралар, 1740 йылда Кёнигсберг университетына уҡырға инә. Атаһы үлеү сәбәпле уҡыуын тамамлай алмай, 10 йыл өйҙәргә йөрөп балалар уҡыта. Тап шул осорҙа 1747—1755 йылдар үҙенең космогоник гипотезаһын баҫтырып сығара, ул Ҡояш системаһы башланғыс томанлыҡтан барлыҡҡа килгән тип иҫәпләй. Был фекер әлегәсә йәшәп килә.
Дәрестәр биреү менән шөғөлләнә, һуңыраҡ Кенигсберг университетында приват-доцент, 1770 йылдан профессор була. И. Канттың фәлсәфи эшсәнлеген ике дәүергә бүлеп ҡарайҙар. Беренсеһе — тәнҡитсел дәүергә тиклем (70-се йылдар башына тиклем), икенсеһе — тәнҡитсел дәүер йылдары. Кант үҙ ижадының беренсе дәүерен тәбиғәт фәндәрен һәм тәбиғәт фәлсәфәһен ижад итеүгә бағышлай. Уның был өлкәләге хеҙмәттәрендә тәбиғәттәге үҙгәреш процесстары мәсьәләһе ҡуйыла.
1755 йылда Кант диссертация яҡлап, докторлыҡ дәрәжәһенә эйә була, ниһайәт, университетта уҡытырға мөмкинлек ала. 40 йыл буйы үҙен ошо эшкә бағышлай.
Ете йыллыҡ һуғыш ваҡытында 1758—1762 год Кёнигсберг Рәсәй хөкүмәте юрисдикцияһында була, был философтың хаттарында ла сағылыш таба. 1758 йылда императрица Елизавета Петровнаға ординар профессор вазифаһын һорап хат яҙа.
1770 йылдан Канттың ижадын «тәнҡитселек осоро» тип һанайҙар. 46 йәшендә Кёнигсберг университетының логика һәм метафизика профессоры итеп тәғәйенләнә, 1797 йылға тиклем бик киң даирәне — философик, математик, физик дисциплиналарҙы уҡыта.
↪ дауамы…
Исемлек (101) | Үҙгәртеү
|
 Яҡшы мәҡәлә
|
Урта урал һөйләше — башҡорт теленең төньяҡ-көнбайыш диалекты һөйләштәренең береһе.
Урта урал һөйләше Башҡортостан Республикаһының Мәсетле районы (Аҡа, Аҡабаш, Абдулла, Борғатъя, Бәләкәй Аҡа, Оло Аҡа, Оло Ҡыҙылбай, Тәкәуыл, Әжекәй ауылдары), Свердловск өлкәһенең Красноуфимск (Аҡҡул, Бишкәү, Боғалыштөҙ, Бәйәктөҙ, Ҡуян, Озерки-Табанлыкүл, Оло Төрөш, Рахманғол, Урта Боғалыш, Үрге Боғалыш, Һыҙғы-Сыҫҡы, Яңы Боғалыш ауылдары), Түбәнге Һырға (Аҡбаш, Араҡай, Бәхмәт, Ишем, Өфө-Шигер, Үрге Бәйәк, Үрмәкәй, Шәкүр (Өпәй) ауылдары), Әртә (Биккенә-Иҫке Биткенә, Әжеғол, Әртә-Шигер ауылдары) һәм Әшит (Ғәйнә ауылы) райондары, Силәбе өлкәһенең Наҙы-Петровск районы (Арыҫлан ауылы) биләмәләрендә таралған. Был төбәктә башҡорттарҙың башлыса өпәй, йәнә һыҙғы, ҡошсо, ғәйнә, терһәк ырыуы вәкилдәренең һәм типтәрҙәрҙең бер өлөшө йәшәй
↪ д а у а м ы…
Исемлек (95) | Үҙгәртеү
|
|
|
| 24 апрель юбилярҙары *
|
- Усманов Хәмзә Фәтих улы (24.04.1923—13.01.2009), ғалим-тарихсы. 1980—1988 йылдарҙа Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты директоры. Башҡортостан Фәндәр академияһының почётлы академигы (1998), тарих фәндәре докторы (1978), профессор (1994), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1981). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Ике Ҡыҙыл Байраҡ (1944, 1945), Александр Невский (1944), 1‑се (1985) һәм 2‑се (1943) дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ (1943) ордендары кавалеры.
- Нагаева Лидия Ислам ҡыҙы (24.04.1938), бейеүсе, халыҡ бейеүҙәрен ҡуйыусы, ғалим. 1960—1972 йылдарҙа Башҡортостандың Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле солисы, 1975—1992 йылдарҙа Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының этнография бүлегендә ғилми хеҙмәткәр. Тарих фәндәре кандидаты (1978). БАССР‑ҙың атҡаҙанған артисы (1965). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Асҡын районының Асҡын ауылынан.
♦ Кисәге: 23 апрель ♦ Иртәгә: 25 апрель ♦ Барлыҡ көндәр ♦
* Башҡортостан Республикаһының милли архивы мәғлүмәте буйынса
|
|
.jpg)
.svg)
