Борзенков Яков Андреевич
| Борзенков Яков Андреевич | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
.svg){kind=small} Рәсәй империяһы |
| Тыуған көнө | 22 октябрь (3 ноябрь) 1832 |
| Тыуған урыны | Днепр, Рәсәй империяһы |
| Вафат булған көнө | 25 декабрь 1883 (6 ғинуар 1884) (51 йәш) |
| Вафат булған урыны | Мәскәү, Рәсәй империяһы |
| Ерләнгән урыны | Введенское зыяраты[d] |
| Һөнәр төрө | физиолог |
| Эшмәкәрлек төрө | гистология |
| Эш урыны | Мәскәү император университеты[d] |
| Уҡыу йорто | Мәскәү университетының физика-математика факультеты |
| Ғилми етәксе | Варнек, Николай Александрович[d] |
| Аспиранттар | Львов, Василий Николаевич[d] |
Борзенков Яков Андреевич (22 октябрь (3 ноябрь) 1832 йыл — 25 декабрь 1883 йыл (6 ғинуар 1884 йыл) — Рәсәй империяһы анатомы, физиолог, зоология тарихсыһы, дарвинист, Мәскәү университетының ординар профессоры.
Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Яков Андреевич Борзенков (В. Н. Лясковский һүҙҙәре буйынса, фамилияһын үҙе, баҫымды беренсе ижеккә ҡуйып, Бо́рзенков тип әйтә[1]; ҡайһы бер сығанаҡтарҙа Борзёнков тигән яҙылыш та осрай[2]) подпоручик ғаиләһендә тыуған. 1845 йылдан Ришелье лицейында уҡый. 1851 йылдың йәйендә Мәскәү университетына күсә, унда 1855 йылда физика һәм математика факультетының тәбиғи фәндәр бүлеген кандидат исеме менән тамамлай[3].
1857 йылда ул магистр имтихандарын тапшыра һәм профессорлыҡҡа әҙерләнеү өсөн университетта ҡала. Профессор Н. А. Варнектың ауырыуы арҡаһында ул зоология һәм сағыштырма анатомияны уҡыта, башта медицина факультетында (1959 йылдың февраленән), артабан физика һәм математика факультетында (1959 йылдың ноябренән). Мәскәү университеты студенттарын Чарльз Дарвин теорияһы менән таныштырған беренсе профессор[3]
1860 йылдың март айынан — Сағыштырма анатомия һәм физиология кафедраһы буйынса адъюнкт. 1862 йылдың апреленән 1864 йылдың август айына тиклем ул сит илгә ебәрелә: Вюрцбургта Альберт Кёлликер һәм Генрих Мюллер етәкселегендә аналыҡ гистологияһын өйрәнә.
Рәсәйгә кире ҡайтып, Борзенко Мәскәү университетында һәм Петр ауыл хужалығы һәм урман хужалығы академияһында лекциялар уҡый (1867—1870).
1869 йылда «Из истории развития яйца и яичника у курицы» магистрлыҡ диссертацияһын яҡлағандан һуң, ул Мәскәү университеты доценты булып раҫлана, һәм 1870 йылда, «Образование яичника у курицы и развитие его в первое время существования» докторлыҡ диссертацияһын яҡлағандан һуң, ул сағыштырма анатомияның экстраординар профессоры итеп һайлана. 1873 йылдың сентябренән Я. А. Борзенков Мәскәү Император университетының сағыштырма анатомия һәм физиология кафедраһы ординар профессоры.
Борзенков Мәскәү университетында умыртҡалыларҙың сағыштырма анатомияһы мәктәбен ойоштора, сағыштырма анатомия кабинетын йыһазлай һәм унда китапхана һәм музей булдыра. Борзенков — Мәскәү зоология баҡсаһын ойошторусыларҙың береһе.
Ул сағыштырма анатомияның төрлө өлкәләрен эшләй (мөгөҙморон мөгөҙөнөң гистологик төҙөлөшө, диңгеҙ хайуандары анатомияһы). Тикшеренеү нәтижәләрен ул бик һирәк баҫтыра, уларҙы тик лекцияларҙа ҡуллана. Ул ҡаты тәнҡитсе булараҡ дан ҡаҙана, лекцияларында лаконик, тәбиғәте буйынса өндәшмәүсән һәм кешеләр менән аҙ ҡатнашыусан була.
Ул ғаиләһеҙ, университет йортонда йыһазландырылған бүлмәләрҙә йәшәй[4]. Ул хәйриә эшен йәшереп ярлыларға булышҡан.
Ваганков зыйаратында күмелгән (14-се участка).
Библиография[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Из истории развития яйца и яичника у курицы. — М., 1869;
- Образование яичника у курицы и развитие его в первое время его существования. — М., 1870;
- Исторический очерк направлений, существовавших в зоологических науках в XIX столетии. — М., 1881;
- Чтения по сравнительной анатомии. — М., 1884.
С. А. Рачинский менән берлектә Борзенков Дж. Лейстың «Physiology of Common Life» (Физиология обыденноq жизни. — М., 1861—1867) хеҙмәтен тәржемә иткән.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ В. Н. Лясковский. Воспоминания. РГАЛИ, ф. 298, оп. 1, д. 6
- ↑ Летопись Московского университета
- ↑ 3,0 3,1 Императорский Московский университет, 2010, с. 90
- ↑ По другим сведениям он проживал в Камергерском переулке
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Борзенков Яков Андреевич // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Брандт Э. К. Борзенков, Яков Андреевич // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Московские профессора XVIII — начала XX веков: Естественные и технические науки.
- Новиков В. С., В. Е. Гохман. БОРЗЕНКОВ Яков Андреевич // А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков Императорский Московский университет: 1755—1917 : энциклопедический словарь. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 90. — ISBN 978-5-8243-1429-8.
- Русские биологи-эволюционисты до Дарвина.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Борзенко Яков Андреевич (неопр.). Летопись Московского университета. Дата обращения 16 сентября 2017.