Витебск провинцияһы
| Витебск провинцияһы | |
| Нигеҙләү датаһы | 1772 |
|---|---|
| Дәүләт |
 Рәсәй империяһы |
| Административ үҙәк | Витебск |
| Административ-территориаль берәмек | Псковская губерния[d] |
| Ғәмәлдән сыҡҡан дата | 1776 |
| Майҙан | 12 401 км² |
Витебск провинцияһының — 1772-1776 йылдарҙа Рәсәй империяһының Могилев губернаһында административ-территориаль берәмек. Үҙәге — Витебск[1].
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Витебск провинцияһы Могилев губернаһы составында императрица Екатерина II 1772 йылдың 28 майындағы указы менән Речь Посполитаяла Бөйөк Литва кенәзлегенең Витебск воеводаһындағы территорияларҙың бер өлөшө, Речь Посполитаяның Беренсе бүлеүе ваҡытында Рәсәй составына инә[2].
1772 йылдың авгусында Рәсәйҙә Витебск ҡалаһын ошо провинция менән күрше Псков губернаһына тапшырыу тураһында ҡарар ҡабул ителә[3]. 1772 йылдың 23 ноябрендә Рәсәй империяһы Сенаты указы баҫылып сыға, ул Псков һәм Могилев губерналарын провинцияларға бүлеүҙе раҫлай[4]. Һөҙөмтәлә Псков губернаһы Опочка ҡалаһында үҙәге менән 5 провинциянан тора[5]:
- 2 Рәсәй провинцияһы — Псков һәм Бөйөк Луки,
- 3 белорус провинцияһы: Полоцк, Витебск һәм Двина[6].
1773 йылдың 22 июлендә Витебск провинцияһын Велиж, Городок һәм Витебск ҡалаларында үҙәктәр менән өйәҙҙәргә бүлеү тураһында указ иғлан ителә[7].
1775 йылдың ноябрь айында яңы «Губерналар идара итеү өсөн учреждение» сыға, уға ярашлы провинциялар бөтөрөлә[8]. Әммә, ысынында, 1776 йылдың авгусында Полоцк губернаһын ойошторғанда провинцияларға бүлеү була[9]. 1777 йылда Полоцк губернаһын өйәҙҙәргә бүлеү тураһындағы указ иғлан ителә[10], әммә Полоцк губернаһына индерелә полоцк «Губерналарына идара итеү өсөн учреждениелар» 1778 йылдың 10 ғинуар указынан һуң 1778 йылдың майында ғына була[11].
Полоцк губернаһы шул ваҡытта 11 өйәҙ: Полоцк, Дриссен, Себеж, Невель, Динабург, Режица, Люцина, Витебск, Велиж, Городок һәм Сураж ойошторола. Речь Посполитаяны 3 бүлеүҙән һуң 1793 йылда Рәсәйҙең составынан ингән яңы территориялар аша 12-се Лепель өйәҙе ойошторола. 1796 йылда Витебск ҡалаһында үҙәге менән Белоруссия губернаһы барлыҡҡа килә, ә 1802 йылда Витебск ҡалаһында үҙәге менән Витебск губернаһы төҙөлә.
Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Майҙаны 851 284 дисәтинә. 7 урын, 166 ауыл, 2910 бәләкәй ауылды үҙ эсенә ала, дәүләт биләмәһе булып Витебск иҡтисады һәм Бөйөк Литва кенәзлеге ваҡытынан алып 17 старосталыҡ тора, улар араһында иң эреләре Велиж, Усвят һәм Езерищен тора.
Идаралығы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Воевода менән идара ителә (Сологуб Юзеф Антоний), унда Витебск провинциаль канцелярия эшләй.
Провинция хәрбиләштерелгән була, йәғни элекке хәрби бүлеү принцибы буйынса территорияларҙы полктың « хәрбиләштерелгән» комиссариаттарына бүлә (бер нисә йөҙ, рота территорияларына).
Провинция губерна канцелярияһына һәм Опочка ҡалаһындағы губернаторға буйһона. Провинция провинциаль канцелярия менән идара ителә. Уға комиссариаттар буйһона. Комиссариаттар үҙәгендә комиссариат идаралары урынлаша. Уларға билдәле бер территорияның халҡы буйһона. Комиссариаттың Дәүләт төп берәмеге булып дәүләт хәрби биҫтәләр тора. Уларҙа башлыса ғәскәри кешеләр йәшәй.
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Административное деление Российской империи на 1 ноября 1775 года
- Провинции Российской империи
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ (пол.)Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII, str. 633
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XIX. № 13808.
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XIX. № 13848.
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XIX. № 13888.
- ↑ Тархов С. А. Изменение административно-территориального деления России за последние 300 лет, 1708—1914 гг. // География : журнал. — Первое сентября, 2001. — № 15. Архивировано из первоисточника 8 июль 2018.
- ↑ доклад белорусского генерал-губернатора графа З. Г. Чернышева 09 октября 1772 г., ПСЗРИ. Т. 19. № 13879.
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XIX. № 14014.
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XX. № 14392.
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XX. № 14499.
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XX. № 14603
- ↑ «Полное собрание законов Российской империи». Собрание Первое. Том XX. № 14691.
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Витебская губерния: государственные, религиозные и общественные учреждения (1802—1917) / Т. Е. Леонтьева [и др.]; сост. Т. Е. Леонтьева, Д. Л. Яцкевич; редкол.: А. К. Голубович (гл. ред.) [и др.]. — Минск: БелНИИДАД, 2009. — 524 с., [16] с.: ил.
- Хронологический указатель Указов и правительственных распоряжений по губерниям Западной России, Белоруссии, и Малороссии за 240 лет, с 1652 по 1892 год / Составил и издал С. Ф. Рубинштейн. Вильнюс, 1894. С 103.
- Полное собрание законов Российской империи. Собрание Первое. 1649—1825 гг. (в 45 томах)
- Тархов С. А., «Изменение административно-территориального деления России за последние 300 лет, 1708—1914 гг.» // География: журнал. — Первое сентября, 2001. — № 15.
- (белор.) Анішчанка, Я. К., «Віцебская правінцыя» / Я. К. Анішчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т., Т.2: «Беліцк — Гімн» / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0. — С.326.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Витебская область // Мультипортал KM.RU, ООО «КМ онлайн»
- Витебская губерния. Государственные, религиозные и общественные учреждения. 1802—1917 гг. // Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі
- Витебская область (история) // «Планета Земля» Geosfera.Org
- Полоцк — Лiтва — Rzeczpospolita — Беларусь. Это наше, здесь мы беларусы. 1100 лет Беларуси в цитатах и исторических портретах (исторический коллаж), книга вторая. / Прокопчук Артур, 2018 г. — ISBN 978-5-4490-3503-5
