Долина Мария Ивановна

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Мария Ивановна Долина
Файл:Мария Ивановна Долина (лётчица).jpg
Тыуған ваҡыты

18 декабрь 1920({{padleft:1920|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:18|2|0}})

Тыуған урыны

Совет Рәсәйе (РСФСР), Омск губернаһы, Шаровка ауылы

Үлгән ваҡыты

3 март 2010({{padleft:2010|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:3|2|0}}) (89 йәш)

Вафат урыны

Киев, Украина

Хеҙмәт иткән урыны

Совет Социалистик Республикалар Союзы СССР

Ғәскәр төрө

Рәсәй Федерацияһының Хәрби-Һауа Көстәре

Хәрби звание Совет гвардияһы капитаны
Капитан ВВС СССР
Капитан ВВС СССР
Часть

125-се гвардия бомбардировка авиация полкы

Командалыҡ итеү

эскадрилья командиры урынбаҫары Советтар Союзы Геройы Марина Раскова исемендәге Суворов һәм Кутузов орденлы 125-се Борисов гвардия бомбардирка авиация полкы

Хәрби алыш/һуғыш

Сталинград алышы, Курск дуғаһында алыш, Белоруссияны азат итеү, Көнсығыш Пруссия операциһыя (1945), Курляндия ҡаҙаны

Наградалар һәм премиялар
Советтар Союзы Геройы
Ленин орденыҠыҙыл Байраҡ орденыҠыҙыл Байраҡ ордены1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены
Медаль «За оборону Сталинграда»
Медаль «За оборону Сталинграда»
«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы
«Кавказды обороналаған өсөн» миҙалы
Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.»
«Кенигсбергты алған өсөн» миҙалы
«Кенигсбергты алған өсөн» миҙалы
Тышҡы һүрәттәр
Надгробный памятник.
Мемориал в Никополе.
Аллея Славы в Запорожье.

Долина Мария Ивановна (18 декабрь 1920 йыл3 март 2010 йыл)[1][2][3] — СССР-ҙың Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби хеҙмәткәре, лётчик. 1943 йылдан ВКП (б) ағзаһы. Советтар Союзы Геройы (1945).

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мари́я Ива́новна До́лина 1920 йылдың 18 декабрендә Шаровка ауылында (хәҙер Омск өлкәһе Полтава районы) Себергә аҡса эшләргә күсенеп килеүсе украин крәҫтиәндәре ғаиләһендә тыуа[2][4]. Ҡыҙылармеец атаһы Рәсәй Граждандар ҙуғышында, аяғынан яҙып, зәғифләнеп ҡала (лётчица үҙе һөйләүенсә — ике аяғынан да яҙа[3]). Мария ун бала араһында иң өлкәне була. 14 йәшенә Исилкүл мәктәбенең ҫ класын тамамлай[4].

1934 йылда Долиндар ғаиләһе Украин Совет Социалистик Республикаһына (УССР), Запорожье өлкәһенең Михайловка ауылына, әйләнеп ҡайта[3][4]. Бында Мария урта мәктәптең һигеҙ класын тамамлай. Ғаилә матди яҡтан нужа кисергәнлектән, ҡыҙ уҡыуын тулыһынса тамамлай алмай, эшкә урынлашырға мәжбүр була[5] Михайловкала Мелитополь аэроклубы филиалында шөғөлләнә.

Һуңыраҡ Днепропетровск ҡалаһында урта мәктәпте тиҙләтеп тамамлай[2]. 1939 йылда Херсон авиация мәктәбен тамамлай. Осоавиахимдың Днепропетровский, Николаевский аэроклубтары лётчик-инструкторы булып эшләй. 1941 йылдан Ҡыҙыл армияла.

Һуғышта ҡатнашыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1941 йылдан ғәмәлдәге армияла. 14 июлдән Көньяҡ фронт составындағы 296-сы истребитель авиаполкында элемтә лётчигы булып хеҙмәтен башлай, командование заданиеларын үтәп, 150 сәғәттән артыҡ оса[6].

1941 йылдың отябрендә Юғары Баш командование Ставкаһы бойороғо (СССР Оборона Халыҡ комиссариатының (НКО СССР) 08.10. 1941 йылғы № 0099 бойороғо) һәм ВЛКСМ Үҙәк комитеты хуплауы менән легендар совет лётчигы, Советтар Союзы Геройы Марина Михайловна Раскова Энгельс ҡалаһында аэроклубтарҙа СССР Министрҙар Советы ҡарамағындағы Граждандар һауа авиацияһы Баш идаралығында һәм Осовиахимда әҙерлек үткән лётчик ҡатын-ҡыҙҙарҙан торған өс авиаполклы авиатөркөм[7]: ПВО 586-сы истребитель авиация полкы (Як-1), 587-се бомбардировка (Пе-2) һәм 46-сы гвардия төнгө бомбардировка авиация полкы (По-2) формалаштырырға була. Раскова үҙе Пе-2 ауыр бомбардировщиктар полкы командиры була, Мария Долина ла ошо полкка индерелә. 1942 йылда ул, 4 ай эсендә тиҙ осоусы бомбардировщикты йөрөтөү оҫталығына өйрәнеп, 14-се Энгельс хәрби лётчиктар авиация мәктәбен тамамлай[6]. Пе-2 самолёты тураһында, уны көслө лётчиктар ярата, ә көсһөҙҙәр ҡурҡа тип әйтә торған булғандар. Ир-егеткә лә был машина менән идара итеү еңел булмай: идара инструменттары ир-егеттәр буйына, ирҙәр көсөнә иҫәпләнгән була. Педалдәргә баҫыу өсөн, бер тигеҙ үҫә барған баҫым талап ителгән. Шуның өсөн Раскова полкы ҡыҙҙары «дүрт ҡул менән», штурман пилоттың арҡаһына һәм ҡулдарына ярҙам итеп, осоп китергә өйрәнгән. Бомбалар тейәлгән самолётты шулай итеп кенә ерҙән айырыуы, әлбиттә, анһат булмай.

1943 йылдың ғинуарынан 125-се гвардия бомбардировка авиация полкы исемен алған Пе-2 полкы вступил в бои на Дон фронтында барған алыштарҙа ҡатнаша.

Ҡыйыу һәм тыныс тәбиғәтле командир[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һуғыш юлын Долина бер экипаж: штурман Галина Ивановна Джунковская һәм атыусы-радист Иван Солёнов менән үтә. Ерҙә самолётты механиктар Василий Литош һәм Александр Барсуков хеҙмәтләндерә.

1943 йылдың яҙында, задание үтәгәндән һуң, 121.4 бейеклектә Төньяҡ Кавказ фронтында (һуңғараҡ «Батырҙар сусағы» тип атала) группа совет самолёттары төркөмө немец "мессершмидтами"тары менән бәрелешә. Һаҡ истребителдәре бейектә алыша, ә Пе-2 төркөмөнөң әйҙәүсеһе гвардия майоры Евгения Тимофеева бомбардировщиктар экипаждарына тығыҙ төркөм булып осорға бойора, ә үҙе һөжүм итеүселәргә ут аса. Уға ярҙамға Долина төркөмө килә: пулемёт уты менән Иван Солёнов «мессерҙар»ҙың береһенә эләгә. Әммә алышта Долинаға эйәреүсе ведомого Тося Скобликова самолёты һәм Долинаның Пе-2 двигателе зыян күрә. Артабан немец лётчигы, пулемёттн ут һиптереп, бомбардировщиктың икннсе моторын да яндыра. Ялҡынды туғтатыу маҡсатында, Долина штурвалды кинәт үҙенә тартты, ә уң аяғын ныҡ итеп алға баҫты: «пешка») мороно менән түбәнгә ынтылып, пикеға китте, һәм был һөжүм итеүсе дошман осоусыһын, моғайын, лётчикты үлтерҙем, тип уйларға мәжбүр итеп, алдандырҙы. Долина экипажға ҡыйралған самолётты ташлап китергә бойора, әммә Джунковская һәм Солёнов баш тарта. Джунковская картанан иң яҡын аэродроды эҙләп таба һәм лётчицаға шунда, Кубань йылғаһының аръяғына омоп етергә ярҙам итә. Долина, бейеклекте бер аҙ иҫәпкә алмайса, ергә төшкәндә фюзеляжды «шап иттереп ергә һуҡтыртып», самолётты ҡылғанлы яланға ултырта. Аяғы яраланған Солёнов кабинаның кипсәлгән фонарын аса ла, экипаж, шартлар алдынан бер нисә минут ҡына алданыраҡ, самолёттан сығып өлгөрә. Долина, Джунковская һәм Солёнов госпиталдә, әгәр ергә шап итеп килеп төшөп тотҡарлнмайса, штатлы төшөп ултырған булһалар, самолёт йырынға эләгер һәм барыһы ла һәләк булыр ине тигән хәбәр ишетәләр[7].

За этот подвиг — «поддержку в бою товарища и спасение экипажа», а также за выполнение 15 боевых вылетов командир звена гвардии младший лейтенант Долина 1 июня 1943 года была награждена орденом Красного Знамени.

Во главе эскадрильи[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Начав боевой путь рядовым лётчиком, Долина скоро стала командиром звена, а в январе 1944 года была назначена командиром эскадрильи[6].

23 июня 1944 года самолёт Долиной при выполнении задания в районе посёлка Центральный и Заволны был сильно повреждён в бою. Не теряя места в строю, Долина дотянула машину до аэродрома и успешно посадила её, сохранив жизнь экипажу и дорогостоящий самолёт. На следующий день Долина во главе звена совершила успешный боевой вылет в район Жабыки на железной дороге Орша—Смоленск, а 26 июня уничтожила вражеский эшелон возле станции Орша. За успешно выполненные задания и 36 успешных боевых вылетов 1 июля 1944 года приказом по войскам 1-й воздушной армии заместитель командира эскадрильи гвардии старший лейтенант Долина награждена вторым орденом Красного Знамени[8].

Во время Белорусской наступательной операции участвовала в боях за Витебск, Оршу и Борисов. 26 июня 1944 года метким бомбовым ударом разрушила железнодорожное полотно на станции Орша, взорвала эшелон с боеприпасами. 28 июня 1944 года бомбовыми ударами по скоплению противника в деревне Зембин помогла советским войскам форсировать Березину и освободить город Борисов.

Закончила войну под Либавой, где попавшая в Курляндский котёл группировка гитлеровских войск ожесточённо оборонялась с 1944 года, когда большая часть территории Латвийской ССР была уже освобождена[7].

Участница Парада Победы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Гвардии капитан, заместитель командира эскадрильи 125-го гвардейского бомбардировочного авиационного Борисовского орденов Суворова и Кутузова полка имени Героя Советского Союза Марины Расковой (4-я гвардейская бомбардировочная авиационная дивизия, 1-й гвардейский бомбардировочный авиационный корпус, 3-я воздушная армия, 1-й Прибалтийский фронт) Мария Ивановна Долина выполнила 63 успешных боевых вылета на самолёте Пе-2, сбросила 45 000 килограммов бомб. Результаты всех успешных боевых вылетов были задокументированы фотосхемами[6]. В 6-ти воздушных боях экипаж Марии Долиной сбил 3 истребителя противника (в группе).

Мария Долина была удостоена чести участвовать в Параде Победы в Москве, её портрет 1945 года обошёл многие советские и зарубежные издания[7] и стал одним из символов празднования 75-летия Победы.

18 августа 1945 года за мужество и воинскую доблесть, проявленные в боях с врагами, ей было присвоено звание Героя Советского Союза.

Дальнейшая судьба[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

После войны Мария Ивановна Долина вышла замуж за штурмана 124 авиаполка Василия Мельникова, с которым познакомилась ещё во время войны. Продолжила службу в ВВС, была заместителем командира бомбардировочного авиационного полка.

С 1950 года — в запасе. Жила в городе Шяуляй, затем в Риге, где окончила партшколу. Работала в Рижском горкоме партии Латвии и в ЦК КП Латвии до 1975 года.

Была членом правления Республиканского общества дружбы «СССР — Франция», Комитета защиты мира, с 1975 года — почётный член полка «Нормандия—Неман».

С 1991 года жила в Киеве[9]. Награждена орденами Ленина, Красного Знамени (дважды), Отечественной войны 1-й степени, медалями. Её именем были названы бригада трубного завода города Волжский Волгоградской области, пионерская дружина в Омской области и многие пионерские отряды средних школ. Автор статьи «Прыжок из пламени» (в книге «В небе фронтовом»).

Ушла из жизни 3 марта 2010 года в Киеве, Украина[10]. Похоронена на Байковом кладбище.

Награды[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Орден Красного знамени (1 июня 1943 года).

Орден Красного знамени (1 июля 1944 года)[8].

Медаль «Золотая звезда» Героя Советского Союза и Орден Ленина[6].

Память[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • На здании аэроклуба, где ранее располагалась Мелитопольская авиационная школа, в которой обучалась Мария Ивановна, 17 августа 2013 года установлена мемориальная доска[11].
  • В поселке Полтавка Омской области одна из улиц названа именем Марии Ивановны Долиной

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Надгробный памятник.
  2. 2,0 2,1 2,2 Долина Мария Ивановна // Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — С. 439. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в Российской книжной палате 87-95382.
  3. 3,0 3,1 3,2 Анна Ногл. Танец со смертью: Советские летчицы во Второй мировой войне (англ.). — Техас: Texas A&M University Press, 1994. — С. 118. — ISBN 0-89096-601-X.
  4. 4,0 4,1 4,2 Была ты отважным бойцом: очерки о подвигах сибирячек на фронтах Великой Отечественной войны / сост. И. Ф. Веревкин, В. Я. Карлин. — Новосибирск: Западно-Сибирское книжное издательство, 1982. — С. 6—7. — 160 с.
  5. Долина Мария Ивановна на gorod.dp.ua.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Долина Мария Ивановна, Герой Советского Союза (Орден Ленина и медаль «Золотая звезда») :: Документ о награде :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 21 февраль 2019.
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 Прибыльская Л.Б. Звёзды Марии Долиной // Советская Латвия : газета. — 1990. — С. 3.
  8. 8,0 8,1 Долина Мария Ивановна, Орден Красного Знамени :: Документ о награде :: Память народа. pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 21 февраль 2019.
  9. 18 декабря 1922 года в деревне Шаровка, ныне Полтавского района Омской области, в семье крестьянина родилась Мария Ивановна Долина.
  10. 3 березня 2010 року на 88-му році пішла з життя Герой Радянського Союзу легендарна льотчиця — Доліна Марія Іванівна(недоступная ссылка)
  11. Местные вести.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Долина Мария Ивановна // Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — С. 439. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382.
  • Мариинский Е. В горящем самолёте // Героини: очерки о женщинах — Героях Советского Союза / ред.-сост. Л. Ф. Торопов; предисл. Е. Кононенко. — Вып. 1. — М.: Политиздат, 1969. — 447 с.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Долина Мария Ивановна. «Герои страны» сайты.