Евдокия Зуиха
| Евдокия Зуиха | |
 | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Тыуған көнө | 1 март 1855 |
| Тыуған урыны | Кущинцы[d], Гайсинский уезд[d], Подольск губернаһы[d] |
| Вафат булған көнө | 19 ғинуар 1935 (79 йәш) |
| Вафат булған урыны | Зятковцы[d], Ғайсин районы, Винница өлкәһе, Украина Совет Социалистик Республикаһы, СССР |
| Һөнәр төрө | музыкант |
Евдокия Никитична Сивак, Евдокия Зуиха булараҡ нығыраҡ билдәле (укр. Явдоха Микитівна Зуїха; 1 март 1855, Кущинцы ауылы, Гайсин өйәҙе, Подольск губернаһы, Рәсәй империяһы — 19 ғинуар 1935, Зятковцы, Гайсин районы, Винница өлкәһе, УССР) — украин һәм совет халыҡ йырсыһы, фольклорсы.
Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Крепостной булып тыуа, уҡый-яҙа белмәй. 1883 йылдан Гнатовцы ауылында, ә 1910 йылдан — Зятковцы ауылында йәшәй. Бессарабияла һәм Херсонщинала батрак булып эшләй.
Һәләтле булып үҫә, феноменаль хәтергә һәм нескә эстетик ҡабул итеүгә эйә була, шиғри һәм йырлау һәләтенә эйә булған әҙ генә халыҡ йырсыларының береһе була. Яҡшы тәбиғи тауышҡа һәм үҙенсәлекле башҡарыу манераһына эйә була. Түбән күкрәк тембры һәм өҫкө фальцеты булған киң диапазонлы тауышы була.
1888 йылда күрше Гнатовка ауылынан Василий Олейникҡа кейәүгә сыға. Дүрт балаға ғүмер бирә. 51-се йәшендә тол ҡала. 1910 йылда күрше Зятковцы ауылына 73 йәшлек Д.Жукка кейәүгә сыға. 1919 йылда тағы тол ҡала.
1918—1930 йылдарҙа фольклорсы Игнат Танцюра уның тауышынан 1008 йыр (календарь-йола, туй, ғаилә-көнкүреш, тарихи, шаян, баллада һәм башҡа), шулай уҡ 400-гә яҡын мәҡәл һәм әйтем, 156 әкиәт, байтаҡ һанда йомаҡтар һәм башҡаларҙы яҙҙыра (1965 йылда Киевта «Евдокия Зуиха йырҙары» исеме аҫтында баҫтырып сығара). Был Украинала бер халыҡ башҡарыусыһынан йыйылған иң ҙур материал. Уның йыр репертуары айырым йыйынтыҡ булып баҫылып сыға.
Шулай уҡ Г. Танцюра яҙмаларында «Евдокия Зуиханың йомаҡтары» (К., 1996) баҫылып сыға. Байтаҡ йырҙар һәм йолалар тикшеренеүсенең «Зятковцы ауылында туй» (к., 1998) хеҙмәтендә урынлаштырылған.
Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- 2001 йылда Зятковцы ауылында уның хөрмәтенә мәрмәр һәйкәл-стела ҡуйыла.
- 2005 йылда Кущинцы ауылында йырсыға һәйкәл ҡуйыла.
- Зятковцы ауылында урамдарҙың береһе Евдокия Зуиха исеме менән атала.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Юзвенко в. А., Яценко м. г. поетичный голос народу // НТЕ. 1965. № 5; (укр.)
- Дмитренко М.Писенний талант Явдохи Зуїхи // Там само. 1980. № 5; (укр.)
- Хоменко Б.в. Зуїха Явдоха // винниччина фольклорна: Довід. В., 2003; (укр.)
- Дмитренко М.Украинаның яҙғы символы: 150 йылға тиклем народж көнөндә. Явдохи Зуїхи / / Уряд. ҡуртер. 2005, 5 ҡайын. (укр.)
- Піні Явдохи зуїхи / УРСР фәндәр АКАДЕМИЯҺЫ, мистецтвознавство институты, фольклор һәм и. М. Т. Рильский; тәртипкә килтереү, передмов та примитки в. А. Юзвенко, М. Ред. О. И. Дей; Г. Бейеүҙе яҙҙырып. Киев: Фәнни фекер, 1965. 810 бит: ноталар. (Украин халыҡ ижады). (укр.)
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Явдоха Зуїха (укр.)
- Явдоха Зуїха наспівала 1008 пісень (укр.)