Зеелов-Берлин операцияһы
| Зеелов-Берлин операцияһы | |
 | |
| Дәүләт |
 Германия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Бранденбург |
| Урын | Зелов[d] |
| Башланыу датаһы | 16 апрель 1945 |
| Тамамланыу датаһы | 19 апрель 1945 |
 | |
 Зеелов-Берлин операцияһы Викимилектә | |
Зеелов-Берлин операцияһы йәки Зеелов бейеклеге өсөн алыш (нем. Schlacht um die Seelower Höhen) — 1945 йылдың 16 апреленән 19 апреленә тиклем Берлин һөжүм операцияһы сиктәрендә үткәрелгән совет ғәскәрҙәренең һөжүм операцияһы һәм артабанғы Берлиндан көнсығышҡа табан 90 км самаһы алыҫлыҡта Зеелов ҡалаһы янындағы күп һанлы ҡалҡыулыҡтарҙы — Зеелов бейектәрен һаҡлаған немец ғәскәрҙәре менән алыш,
Совет ғәскәрҙәре Зеелов бейеклектәрен алғандан һуң немецтарҙың 9-сы армияһы ҡамауға эләгә һәм ҡыйратыла. Бөтә 9-сы армиянан Зеелов бейеклегенән Берлинға бары тик 56-сы танк корпусы ҡалдыҡтары ғына үтә. СС-тың 11-се армия корпусы, ауыр ҡоралдарын ҡалдырып, союздаштарға бирелеү өсөн көньяҡ-көнбайышҡа сигенә, Зеелов бейеклектәрен һаҡлаған моторизацияланған дивизиялар «Ҡормарк» һәм 23-сө СС Недерланд, 303, 712 һәм 169-сы пехота дивизиялары, 502-се ауыр танк батальоны 303-сө, 712-се һәм 169-сы пехота дивизияһы, 502-се ауыр танк батальоны ҡамауға эләгә.
Был операция ҙур немец төркөмөн юҡ итеүгә генә килтермәй, ә дошманға 9-сы армия частарын Берлинға күсерергә мөмкинлек бирмәй. Берлин гарнизоны 9-сы армия иҫәбенә тулыландырылған осраҡта, Берлинды штурмлау күпкә ҡатмарлыраҡ булыр ине. Зеелов-Берлин операцияһы башҡа операцияларҙан «прожектор һөжүме» менән айырылып тора: таң атҡансы һуғыш яланын яҡтыртыу өсөн зенит прожекторҙары ҡулланыла.
Совет ғәскәрҙәрен йәйелдереү
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]1945 йылдың 6 апреленән 9 апреленә тиклем барған Кенигсберг операцияһы барышында Көнсығыш Пруссия цитаделе Кенигсберг ҡалаһы ҡолай, уның төркөмө 9 апрелдә капитуляциялана. Маршал К. К. Рокоссовский етәкселегендәге 2-се Белорус фронты Одра йылғаһының көнсығыш ярына сыға. Апрелдең тәүге ике аҙнаһында совет ғәскәрҙәре тиҙ арала алғы һыҙыҡҡа күсә.. Был маршал Г. К. Жуков етәкселегендәге 1-се Белорус фронтына элекке фронтының көньяҡ яртыһында, Зеелов бейеклектәре ҡаршыһында тупланыу мөмкинлеген бирә. Көньяҡтан маршал И. С. Конев етәкселегендәге 1-се Украин фронты ғәскәрҙәре урынлаша.
Дөйөм алғанда, өс совет фронтында 2,5 миллион кеше, 6250 танк һәм үҙйөрөшлө артиллерия ҡоролмалары, 7500 самолёт, 41 600 артиллерия һәм миномет стволы, 3255 пускалау ҡоролмаһы гвардия миномёттары, шулай уҡ 95 383 автомашина иҫәпләнә[1].
1-се Белоруссия фронты 77 уҡсылар, 2 кавалерия, 5 танк дивизияһынан, 2 механизацияланған һәм 2 кавалерия корпусынан, 8 айырым артиллерия һәм 1 миномёт бригадаһынан торған 9-сы дөйөм ғәскәри һәм 2-се танк армияһы Берлиндан 60 километр алыҫлыҡта Кюстрин плацдармында туплана. Фронт ҡарамағында 3 059 танк һәм үҙйөрөшлө ҡоролмалар, 18 934 артиллерия һәм миномет стволдары була[2]. 1-се Белоруссия фронты ғәскәрҙәре 47-се армия көстәре менән Кюстрин плацдармынан төп һөжүм яһай (командующийы генерал-лейтенант Ф. И. Перхорович), 3-сө удар армияһы (командующийы — генерал-полковник В. И. Кузнецов), 5-се удар армияһы (командующийы — генерал-полковник Н. Э. Берзарин), 8-се гвардия армияһы (командующийы — генерал-полковник В. И. Чуйков), 3-сө армия (командующийы — генерал-полковник А. Б. Горбатов), 1-се гвардия танк армияһы (командующийы — Танк ғәскәрҙәре генерал-полковник М. Е. Катуков) һәм 2-се гвардия танк армияһы (командующийы — Танк ғәскәрҙәре генерал-полковник С. И. Богданов). Ярҙамсы һөжүмдәр Кюстриндан төньяҡтараҡ 61-се армия көсө менән яһалырға тейеш була (командующийы — генерал-полковник П. А. Белов), 5-се удар армия һәм 8-се гвардия армиялары төп һөжүм йүнәлешендә туплана, унда Берлин автобаны Бейеклектәр аша үтә[3].
Немец оборонаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Зеелов бейеклектәре немец ғәскәрҙәренең тәрән эшелонлы оборонаһы була, һуңғы ике йылда оборона нығытмалары төҙөлә. Зеелов бейеклеген немец 9-сы армияһы һәм 56-сы танк корпусы частары һаҡлай, уның составында 14 пехота дивизияһы, 587 танк (512 хәрәкәттә, 55 ремонтта, 20 юлда), 2625 артиллерия көбәгенән, шул иҫәптән 695 зенит орудиеһынан тора[4]. Фронттан көньяҡтараҡ 1-се Украин фронтына ҡаршы йүнәлтелгән 4-се танк армияһы урынлаша. Генерал Готтард Генрици (Gotthard Heinrici 20 мартта Гитлер тарафынан «Висла» армия төркөмө командующий итеп тәғәйенләнә. Генрици немец армияһында иң яҡшы һаҡланыу тактиктарының береһе була. Ул төп совет һөжүме көнсығыш — көнбайыш төп автотрассаһы буйлап Зеелов бейеклектәрендә яһаласағын күҙаллай. Йылға ярын һаҡлау урынына ул Одерҙан яҡынса 48 метр бейеклектәге бейеклектәрҙе нығыта һәм йылғаны үткәрә. Ул Одер ярҙарын һаҡлаған подразделениеларҙың бер өлөшөн, бейеклекте һаҡлаған ғәскәрҙәрҙең һанын арттырыу өсөн күсерә. Йылғаның һыубаҫар туғайы яҙғы ташҡын менән тулған; немец инженерҙары дамбаның бер өлөшөн емерә һәм бассейндан һыуҙы ағым буйлап өҫкә сығара, был тигеҙлекте һаҙлыҡҡа әйләндерә. Тигеҙлек артында өс оборона һыҙығы төҙөлә: фортификация ҡоролмаларының, танкыларға ҡаршы соҡорҙарҙың һәм кәртәләрҙең этаплы системаһы, Берлинға яҡынлашыуҙа пехота траншеялары һәм бункерҙар селтәре менән тоташтырыла. Һуңғы һаҡланыу линияһы, Вотан (Wotan) линияһы, фронт һыҙығы артында 15 −20 км алыҫлыҡта урынлаша[5].
Зеелов бейеклектәрен һаҡлаған армиялар төркөмө составынан Берлинға 56-сы танк корпусынан 4 меңгә яҡын кеше (1945 йылдың 16 апреленә тыл частары менән бергә 50 000-гә тиклем кеше иҫәпләнә), SS «Nordland» моторизацияланған дивизия составына 4 меңгә яҡын кеше, 9-сы армияның башҡа частары составынан 1500-гә яҡын кеше, ҡайһы бер һанда ялан һәм зенит артиллерияһы, шулай уҡ 4 танк мюнхеберг танк дивизияһы һәм бер нисә бронетранспортер инә. Бөтәһе 13 меңдән 15 меңгә тиклем яугир, улар оборонаға иң ҙур ҡушылыу булып сыға һәм Берлиндың төп һаҡсылары була
Анализ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Маршл Г. К. Жуковтың «Хәтирәләр һәм уйланыуҙарынан»:
Операцияға әҙерләнгәндә, беҙ Зеелов бейеклектәре районындағы рельефтың ҡатмарлылығын баһалап еткермәгәнбеҙ, унда дошман еңеп сыҡҡыһыҙ оборона ойоштороу мөмкинлегенә эйә була. Беҙҙең фронт һыҙығынан 10-12 километр алыҫлыҡта тороп, ерҙе тәрән соҡоп, бигерәк тә бейеклектәрҙең битләүҙәре артында, дошман үҙенең көстәрен һәм техникаһын беҙҙең артиллерия утынынан һәм авиация бомбардировкаларынан һаҡлай алды. Дөрөҫ, беҙҙең Берлин операцияһы әҙерлегенә бик аҙ вакыт булды, ләкин был аҡланыу булып хеҙмәт итә алмай. Артиллерия һөжүмен планлаштырғанда был районда дошман оборонаһын юҡ итеү ҡыйынлыҡтарын күҙ уңында тотоу кәрәк булған[6].
Зеелов бейеклектәрен штурмлау мәғәнәһеҙ ҙә, уңышһыҙ ҙа түгел. Тәү сиратта 8-се гвардия һәм 1-се гвардия танк армиялары Берлинға сигенергә мөмкин булған вермахттың ҙур көстәрен ҡыйрата. 56-сы танк корпусының төп көстәрен яланда юҡ итеү Берлинда улар менән дә ауырлыҡтарҙы кәметә[7].
Советтар Союзы Маршалы Жуков формулаһы менән билдәләнгән Берлин һөжүм операцияһының уникаллеге һәм гениаллеге шунда: дошман бында ғәскәрҙәрен беҙҙең ғәскәрҙәргә ҡаршы ни тиклем күберәк ташлаһа, Берлинды шул тиклем еңел һәм тиҙерәк аласаҡбыҙ, сөнки дошманды нығытылған ҡалаға ҡарағанда асыҡ яланда еңеү уңышлыраҡ[8]
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Ziemke Earl F. The Battle for Berlin: End of the Third Reich. — Ballantine Books, 1968. — С. 71. — ISBN 0-356-02960-3.
- ↑ Битва за Берлин : завершающее сражение Великой Отечественной войны. — АСТ, 2008. — С. 170, 171, 550. — ISBN 978-5-17-039116-5.
- ↑ Goodenough Simon. War Maps. — Macdonald, 1982. — С. 116. — ISBN 0-312-85584-2.
- ↑ Исаев, 2007
- ↑ Ziemke Earl F. The Battle for Berlin: End of the Third Reich. — Ballantine Books, 1968. — С. 76. — ISBN 0-356-02960-3.
- ↑ Г. К. Жуков. «Воспоминания и размышления» 3-й том. — Москва: «Агенство печати Новости», 1987. — С. 234—237.
- ↑ Берлинская наступательная операция: Последний бой — он трудный самый
- ↑ Миф о бессмысленной победе. Тайны взятия Зееловских высот
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Воробьев Ф.Д, Паротькин И. В. , Шиманский А. Н. Последний штурм (Берлинская операция 1945 г.). — М.: Воениздат, 1975. — 454 с. — 50 000 экз.
- Сергей Алексеев. Зееловские высоты
- Бабаджанян А. X. Дороги победы
- Антонов В. С. Путь к Берлину. — М.: Наука, 1975. — 378 с.
- Танковый марш. — Издательство Михайловской военной артиллерийской академии, 2018. — ISBN 978-5-98709-303-0.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Берлин һөжүм операцияһы
Сығанаҡтары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Еңеү юлдары. Бабаджанян Амазасп Хачатур Улы