Ислам әҙәбе

Ислам әҙәбе
	Ислам әҙәбе
	ғәр. أدب‎
Яҙыу	Ғәрәп алфавиты

Әҙәп (ғәр. أدب‎ — әдәб) — шәриғәт нормалары менән билдәләнгән тәртиптәр ; үҙ эсенә яҡшы манераларҙы, әҙәп нормаларын, иплелекте, кешелеклелекте ала^[1].

Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәб һүҙе тарихы ғәрәп мәҙәниәтенең исламға тиклемге осорҙан алып беҙҙең көндәргә тиклемге эволюцияһын сағылдыра. Башта ул Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең сөннәте синонимы тип ҡарала, «ғәҙәт», «тәртиптең мираҫ булып килгән нормаһы», ата-бабаларҙан һәм башҡа кешеләрҙән алынған «йола» мәғәнәһендә була. Дини мәғәнәлә әҙәп — үҙ өммәте өсөн Пәйғәмбәрҙең сөннәте^[2].

Этикет ҡағиҙәләре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Исламдың үҙ этикет ҡағиҙәләре бар, улар мосолман тормошоноң бөтә аспекттарын үҙ эсенә ала. Мосолмандар этикетҡа әҙәплелек, ихтирам кеүек сифаттарҙы индерә һәм үҙ эсенә хәжәт үтәү әҙәбе, таҙарыныу (тәһәрәт) һ. б. ала. Имам әл-Бохариҙың Сәхих әл-жәмиғ китабындағы хәҙис буйынса, иң яҡшы кешеләр — «иң яҡшы ҡыланышлы һәм иң яҡшы холоҡло» кешеләр^[3].

Ислам хоҡуғында әҙәб термины «яҙылған һәм тыйылған» (әл-әмр үә ән-нәһий) төшөнсәһенә яҡын йәки унан туранан-тура сығарылған мәғәнәгә эйә. Был мәғәнәлә ул хаж әҙәбе (хаж ҡылыу ҡағиҙәләре) йәки Ҡөрьән уҡыу әҙәбе (ҡасан ҡулға Ҡөрьән алырға, ҡайҙа уҡырға, ҡайҙа ҡуйырға һ. б.) тигән һүҙбәйләнештә ҡулланыла^[4].

Әҙәп әҙәбиәте[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Төп мәҡәлә: Әҙәп (әҙәбиәт)

IX быуатта ғәрәп-ислам мәҙәниәтендә әҙәбиәт аша ата-бабаларҙан мираҫ итеп алынған «маҡтаулы тәртип образы» тәрбиәләү маҡсаты ҡуйған йүнәлеш формалаша. "Әҙәп әҙәбиәте"нең иң сағыу вәкилдәре әл-Жәхиз, Ибн Ҡотайба, Әбү Хәйән әт-Тәухиди.

Әҙәп дәреслектәре уҡыусыға математика, грамматика, тарих, ғәрәп шиғриәте, ғәрәп ҡәбиләләре генеалогияһы, риторика, этика һ. б. өлкәһендә башланғыс белем бирә^[5]

Хәҙерге ғәрәп илдәрендә әҙәп нәфис әҙәбиәт тигәнде аңлата.

Әҙәп миҫалдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәйерле ғәмәлдәр	Хәйерһеҙ ғәмәлдәр

Ҡөрьән уҡыу
тәһәрәт, мисүәк ҡулланыу; ҡиблаға йөҙ менән тороу; Тәртил һәм тәжүид менән уҡыу; бер кемгә лә ҡамасауламаһа, ҡысҡырып уҡыу; уҡыу ваҡытында илау һ. б.^[6] башҡа китаптарҙан өҫтәрәк һаҡларға һәм уға башҡа китаптар ҡуймаҫҡа^[7].	Ғәүрәт асыҡ килеш уҡыу^[8]; Ҡөрьәнде кендектән түбән һалыу, иҙәнгә һалыу, ташлау; бысраҡ урындарҙа уҡыу (бәҙрәф, мунса, спиртлы эсемлектәр һатылған урындар һ. б.)^[9]; китапты уҡыуҙы туҡтатып сит, темаға һөйләшкәндә йәки уҡыуҙы тамамлағандан һуң асыҡ ҡалдырыу; биттәрҙе бармағыңды төкөрөкләп әйләндереү; йоҡо килгәндә уҡыу^[7].

Хәжәт үтәү әҙәбе
кешеләрҙең күҙенән алыҫ урынлашыу; һул аяҡ менән бәҙрәфкә инеү, уң аяҡ менән сығыу; истинжәне һул ҡул менән башҡарыу^[10].	хәжәт үтәгәндә йөҙ йәки арҡа менән ҡибла яғына боролоу^[10]; ҡәберҙәр, мунсалар янында, күләгәлә, юлда, торғон һыуға һ.б. бәүел итеү. хәжәт үтәгәндә һөйләшеү.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ Firmage, Edwin Brown and Weiss, Bernard G. and Welch, John W. Religion and Law. 1990, page 202-3
↑ Gabrieli, F., 1986
↑ аль-Бухари Сахих Т.8, хадис № 6029.
↑ Смирнов, 2001
↑ Адаб (билдәһеҙ). Энциклопедия Кругосвет. Дата обращения: 18 июнь 2013. Архивировано 19 июнь 2013 года.
↑ Муххамад Закария Кандехлави. Ценности Корана. Архивированная копия (билдәһеҙ). Дата обращения: 9 июль 2015. Архивировано 10 июль 2015 года.
↑ ^7,0 ^7,1 Правила поведения при чтении Корана, что желательно и что не желательно при чтении Корана. (билдәһеҙ) Священный Коран. Дата обращения: 10 июль 2015. Архивировано 26 май 2015 года.
↑ Сухайл Taрмахомед. Какие существуют правила и адабы относительно прослушивания аудиозаписей Корана? (билдәһеҙ) Ан-Ниса (27 декабрь 2014). Дата обращения: 9 июль 2015. Архивировано 10 июль 2015 года.
↑ Ахмедова, Айша Адабы Корана (билдәһеҙ). assalam.ru. Дата обращения: 9 июль 2015. Архивировано 14 июль 2015 года.
↑ ^10,0 ^10,1 А. А. Хисматулин. Туалеты и урны: ислам // Сосуды тайн: туалеты и урны в культурах народов мира. — СПб: Петербургское востоковедение, 2002.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

урыҫ телендә

Смирнов А. В. Адаб // «Этика: Энциклопедический словарь» / Под общ. ред. Р. Г. Апресяна, А. А. Гусейнова. — М.: «Гардарики», 2001.

башҡа телдәрҙә

Adab / Gabrieli, F. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (түләүле)
Azarnoosh A., Umar S. Adab // Editors-in-Chief: Wilferd Madelung and, Farhad Daftary Encyclopaedia Islamica. — Brill, 2015.
Ohlander E. S. Adab, in Ṣūfism // Edited by: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson Encyclopaedia of Islam, THREE. — Brill, 2015. Архивировано из первоисточника 10 июль 2015.

[1] Firmage, Edwin Brown and Weiss, Bernard G. and Welch, John W. Religion and Law. 1990, page 202-3

[Gabrieli,_F.—1986——-2] Gabrieli, F., 1986

[3] аль-Бухари Сахих Т.8, хадис № 6029.

[Смирнов—2001——-4] Смирнов, 2001

[Кругосвет-5] Адаб (билдәһеҙ). Энциклопедия Кругосвет. Дата обращения: 18 июнь 2013. Архивировано 19 июнь 2013 года.

[6] Муххамад Закария Кандехлави. Ценности Корана. Архивированная копия (билдәһеҙ). Дата обращения: 9 июль 2015. Архивировано 10 июль 2015 года.

[Священный-7] 7,0 ^7,1 Правила поведения при чтении Корана, что желательно и что не желательно при чтении Корана. (билдәһеҙ) Священный Коран. Дата обращения: 10 июль 2015. Архивировано 26 май 2015 года.

[8] Сухайл Taрмахомед. Какие существуют правила и адабы относительно прослушивания аудиозаписей Корана? (билдәһеҙ) Ан-Ниса (27 декабрь 2014). Дата обращения: 9 июль 2015. Архивировано 10 июль 2015 года.

[9] Ахмедова, Айша Адабы Корана (билдәһеҙ). assalam.ru. Дата обращения: 9 июль 2015. Архивировано 14 июль 2015 года.

[Хисматулин-10] 10,0 ^10,1 А. А. Хисматулин. Туалеты и урны: ислам // Сосуды тайн: туалеты и урны в культурах народов мира. — СПб: Петербургское востоковедение, 2002.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]