Лабинск

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Лабинск
Флаг[d]
Нигеҙләү датаһы 1841
Рәсем
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Лабинское городское поселение[d][1] һәм Лабинский районы[1]
Административ-территориаль берәмек Лабинское городское поселение[d][1], Лабинский районы, Лабинский отдел[d], Майкопский отдел[d] һәм Кубан өлкәһе[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны 60 164 кеше (1 ғинуар 2018)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 270 метр
Майҙан 46 км²
Почта индексы 352500–352508
Рәсми сайт labinsk.ru
Урындағы телефон коды 86169
Карта
 Лабинск Викимилектә


Лабинск — ҡала-курорт (бальнеологик). Краснодар крайының Лабинский районы һәм Лабинск ҡала биләмәһенең административ үҙәге.

Гербы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Баш ҡала ҡала биләмәһе советы 23.08.2007 йылдағы № 144 ҡарары менән Лабинский районы гербы раҫланған[3].

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡала Лаба йылғаһының уң ярында урынлашҡан (Кубань йылғаһы ҡушылдығы) Төп Кавказ тау һыртында, Краснодарҙан 180 км алыҫлыҡта тора. Мәскәүҙән 1415 км алыҫлыҡта. Ҡаланан Ҡара диңгеҙгә тиклем 202 км алыҫлыҡ (Туапсе ҡалаһы автомобиль юлдары буйынса). Адыгей республикаһының Кошехабль районы менән ике йылға күпере менән тоташҡан. Ҡалала Лабинский тимер юл станцияһы бар. 2000 йылда пассажирҙар аҙ булғанлыҡтан тармаҡта хәрәкәт туҡтатыла, хәҙерге ваҡытта был тимер юл тармағы әүҙем хәрәкәт итеүсе йөк поездары өсөн ҡулланыла. Ҡалала урындағы һауа линиялары аэропорты урынлашҡан. Лабинский ҡалаһының автовокзалыРәсәйҙең көньяҡ йүнәлешендә пассажирҙар ташыуҙы тормошҡа ашыра. Лабинск ҡалаһынан 4 саҡрым төньяҡтараҡ Прохладный ҡасабаһы урынлашҡан лабинск, ул Лабинский ҡала биләмәһе составына инә. Ҡалала йәмәғәт транспорты хеҙмәте 9 ҡала маршруты буйынса маршрут таксийы рәүешендә күрһәтелә. Лабинскиҙан туранан-тура Мәскәү менән автобус бәйләнеше булдырылған.

Климат[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Лабинск Климат (ул осор өсөн әһәмиәте 1983—2005 йй.)
Күрһәткестәре Дек. Ғин. Март Апра. Май Июнь Июль Авг. Сена. Окт. Нояб. Февр. Йыл
Һауа температураһы, °C 2,4 2,6 7,1 14,5 19,7 23,1 26,5 25,7 21,1 15,3 8,6 3,4 14,2
Уртаса температура, °C -0,2 -0,4 3,7 10,1 14,9 18,4 21,7 21,1 16,7 11,3 5,4 1,0 10,3
Уртаса минимум °C -2,9 -3,6 0,0 5,4 9,8 13,3 16,5 15,9 11,9 7,3 2,4 -1,8 6,3
Яуым-төшөм нормаһы, мм 83 73 69 74 81 100 79 75 74 91 94 99 990

Тарих[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кавказ һуғышына тиклем был урында нуғайҙарҙың Науруз ауылы һәм адыгейҙарҙың Чатыун ауылы (адыг. Чэтыун) булған, тәржемә иткәндә исеме «Бесәй күҙҙәре»[К 1] йәки «Бесәй өйө»[5] тигәнде аңлата. Адыгейҙар был атамаларҙы хәҙерге көнгә тиклем ҡуллана.

Батша ғәскәрҙәре Көнбайыш Кавказға үтеп инһен өсөн Лабинский нығытыулы һыҙығын ҡорған саҡта ауыл бөтөрөлә[6].

  • 1841[7]Махошевский нығытмаһы янына Кубанға күсерелгән дон казактары Лабинский станицаһына нигеҙ һала, Станица Ғәскәр һыҙығы составында тора. Һуңыраҡ бында казак ҡатламына әүерелгән крәҫтиәндәр күсеп килгән
  • 1943 йылдың 25 ғинуары — иҫтәлекле дата, был көндә станица немец - фашист илбаҫарҙарынан азат ителә..
  • 23 октябрь 1947[7] — станицаға Лабинск ҡалаһы исеме һәм статусы бирелә , элек, Бөйөк Ватан һуғышында, немец оккупанттары ҡаланы шулай уҡ Лабинск ҡалаһы тип йөрөткән[8]. Ҡала төҙөлөшө нигеҙҙә шәхси йорттарҙан тора.

1997 йылдан алып Лабинск — урындағы әһәмиәтле ҡала-курорт.

Иҡтисад[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Аҙыҡ-түлек сәнәғәте: консерва, шәкәр, май экстракцияһы заводы, ит комбинаты һәм сыр етештереү сәнәғәте бар. 2012 йылда ит комбинаты ябыла.[9]
  • Химия сәнәғәте: «Кубань буяуҙары» химия заводы. Машиналар эшләү заводы: Кубаньмаш. ЯСЙ Лабинский линияһы: «Лабинский» минераль һыу етештереү. Икмәк комбинаты, Лабинский элеваторы, Лабинский ДРСУ (НАО «ЛАБИНСКИЙ ЮЛ РЕМОНТ-ТӨҘӨЛӨШ ИДАРАЛЫҒЫ»), ҡош фабрикаһы, Тылсымлы тире фабрикаһы, тире изделиелары етештереү сәнәғәте бар

Лабинскҙа сауҙа ныҡ үҫешкән.[<span style="" title="не указан источник на утверждение (7 февраля 2019)">71 сығанағы көн күрһәтелмәгән</span>]: бер нисә универсаль йәрминкәләр бар, шулай уҡ сауҙа селтәре үҫешә. Был районда иген, картуф үҫтерелә. Йәнлек тиреһенән кәпәс, тун (шәшке, нутрия) тегәләр. Шулай уҡ бальнеологик курорт та Лаба шифаханаһы бар, унда шифалы ләм менән дауалайҙар. Лабинск 2016 йылда Байкал аръяғы крайының Агинское ҡасабаһы менән туғанлашҡан.

Инфраструктураһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡалала 10 дөйөм белем биреү мәктәбе, Лабинский медицина колледжы, Лабинский аграр техникумы (Кубандың иң боронғо уҡыу йорттарының береһе, 1931 йылда нигеҙ һалынған). Лабинский социаль-техник техникумы, шулай уҡ балалар сәнғәт мәктәбе урынлашҡан. «Лидер» балалар — үҫмерҙәр спорт мәктәбе ғәмәлдә.

Ҡала һәм район халҡын Лабинский Үҙәк район дауаханаһы (500 койка-урын) медицина менән хеҙмәтләндерә. Шулай уҡ балалар һәм өлкәндәр поликлиникаһы, ашығыс медицина ярҙамы станцияһы, туберкулез диспансеыр, тире-венерология диспансеры, ҡатын-ҡыҙҙар консультацияһы, стоматология поликлиникаһы бар.

Лабинскиҙа «Хеҙмәт» стадионы бар, унда йөҙөү бассейны, шулай уҡ физкультура һауыҡтырыу комплексы «Олимп» ғәмәлдә. Төрлө балалар спорт секциялары эшләй. Мәҙәниәте: Ф. И. Моисеенко исемендәге тарих һәм тыуған яҡты өйрәнеү музейы, «Восход» киновидео үҙәге бар.

Лабинскиҙа Александр Невский, Свято-Успенский, Свято-Никольский ғибәҙәтханаһы урынлашҡан.

Халыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ иҫәбе
1959[10]1967[11]1970[12]1973[11]1976[11]1979[13]1982[11]
41 94449 00049 98254 00053 00053 98856 000
1986[11]1989[14]1992[11]1996[11]1998[11]2000[11]2001[11]
58 00057 95859 20064 30063 10063 10062 700
2002[15]2003[11]2005[11]2006[11]2007[11]2008[11]2009[16]
61 44661 40061 20061 10061 20061 10061 328
2010[17]2011[11]2012[18]2013[19]2014[20]2015[21]2016[22]
62 86462 80062 94862 07661 19560 97160 665
Милли составы

2010 йыл Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу[23] мәғлүмәттәре буйынса

Халыҡтар Иҫәбе,



кеше
Өлөшө



бөтә халыҡ, %
рус 57 702 91,79 %
әрмәндәр 2 076 3,30 %
украиндар 729 1,16 процент
башҡа 1 877 2,99 %
милләте күрһәткәндәр 480 0,76 %
Барыһы 62 864 100,0 %
  1. >по мнению А. М. Гадагатль и Д. Н. Кокова[4]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 ОКТМО. 185/2016. Южный ФО
  2. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаРәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  3. Описание герба на сайте Лабинского городского поселения. Дата обращения: 19 февраль 2015. Архивировано 21 февраль 2015 года. 2015 йыл 21 февраль архивланған.
  4. Гадагатль, А. М. Память нации: генезис эпоса "Нарты". — Майкоп: Меотий, 1997. — С. 132. — 398 с. — ISBN 5-7992-0142-6.
  5. Населенные пункты Краснодарского края (топонимы). Дата обращения: 5 июль 2017. 2017 йыл 6 август архивланған.
  6. [adygheya.minobr.ru/sites/default/files/docsarchive/slovar_0.doc Русско-адыгейский словарь]. Дата обращения: 5 июль 2017.
  7. 7,0 7,1 Азарёнкова А.С., Бондарь И.Ю., Вертышева Н.С. Основные административно-территориальные преобразования на Кубани (1793-1985 гг.). — Краснодар: Краснодарское книжное издательство, 1986. — С. 254. — 395 с.
  8. «Записки секретары хәрби трибунал», Яков Исаакович Айзенштат: «бик оҡшай, уның исеменән һәм немецсә улар станицала лабинский лабинск ҡалаһынан».
  9. [Рәсәй Ҡалаһы. Энциклопедия. М. — 1994, 235 стр.]
  10. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  11. 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 Народная энциклопедия «Мой город». Лабинск
  12. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  13. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  14. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  15. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  16. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  17. Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1, таблица 4. Численность городского и сельского населения по полу по Краснодарскому краю. Дата обращения: 2 ғинуар 2015. Архивировано 2 ғинуар 2015 года.
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  19. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  20. Оценка численности населения на 1 января 2014 года по муниципальным образованиям Краснодарского края. Дата обращения: 27 апрель 2014. Архивировано 27 апрель 2014 года.
  21. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  22. Оценка численности населения на 1 января 2016 года по муниципальным образованиям Краснодарского края. Дата обращения: 31 март 2016. Архивировано 31 март 2016 года.
  23. Население по национальности и владению русским языком по муниципальным образованиям Краснодарского края. 2016 йыл 5 март архивланған.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]