Математика

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Евклид. Деталь «Афинской школы» Рафаэля

Математика (бор. грек. μᾰθημᾰτικά[1] < μάθημα «өйрәнеү; фән») — һандар, структуралар, арауыҡтар һәм әүерелдереүҙәрҙе өйрәнгән фән. Тәүге осорҙа математика иҫәп, иҫәпләү, үлсәү өсөн, шулай уҡ дедуктив фекерләү һәм абстракциялар ярҙамында физик объекттарҙың формаларын һәм хәрәкәттәрен өйрәнеү өсөн ҡулланылған.

Математика формаль аралашыу телен тәҡдим итә, ул математика белеменең асылын уңышлы төшөндөрөү өсөн файҙаланыла. Шуға күрә математика — тәбиғи фәндәрҙе өйрәнеү өсөн, проектлау һәм иҡтисад өсөн мөһим һәм кәрәкле сара булып тора.

Этимологияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«Математика» һүҙе бор. грек. μάθημα һүҙенән сыҡҡан, был «өйрәнеү», «ғилем»(изучение, знание, наука) тигәнде аңлата, һәм бор. грек. μαθηματικός, башта «аңлап барыусы», «өлгөрөүсе» (восприимчивый, успевающий)[2], һуңыраҡ «өйрәнергә тейешле» (относящийся к изучению), тағы ла бер аҙ ваҡыттан «математикаға ҡараған» (относящийся к математике). Мәҫәлән , μαθηματικὴ τέχνη, латин телендә ars mathematica— «математика сәнғәте» (искусство математики). Хәҙерге мәғәнәлә был термин (бор. грек. μᾰθημᾰτικά) («математика») Аристотель (беҙҙең быуатҡа тиклемге IV быуат) хеҙмәттәрендә үк осрай. Фасмер фекеренсә рус теленә пол. matematyka, йәки лат. mathematica аша килә[3].

Урыҫ телендә «математика» йәғи «маѳематика» XVII быуаттан башлап, мәҫәлән, Николай Спафарийҙың «Книга избранной вкратце о девяти мусах и о седмих свободных художествах» (1672 йыл) китабында осрай[4]

Математика фәне бүлектәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1. Математика уҡытыу дисциплинаһы булараҡ Рәсәй Федерацияһында урта мәктәптә өйрәнелгән һәм дисциплиналар буйынса барлыҡҡа килгән элементар математикаға бүленә:

Һәм юғары математика математика факультетынан башҡа вуздарҙа белгестәр әҙерләү фәне. Юғары математика составына белем алыу йүнәлешенә ҡарап төрлө бүлектәр инә.

Математика белгестәре әҙерләү программаһына ингән бүлектәр[5] :

2. Рәсәй Федерацияһының мәғариф һәм фән министрлығы раҫлаған фәнни хеҙмәткәр белгестәр өсөн математика[6] түбәндәге бүлектәр буйынса билдәләнә:

3. Фәнни эштәрҙе системалаштырыу өсөн «Математика» бүлеге бар[7] универсаль ун классификация (УДК).

4. АҠШ математиктары йәмғиәте (AMS) математика бүлектәрен классификациялау буйынса үҙ стандартын булдырҙы. Уның атамаһы Mathematics Subject Classification. Был стандарт яңыртылып тора. Әлеге ваҡыттағы версия — MSC 2010. Элекке версия — MSC 2000.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. μαθηματικα, μαθηματικα перевод. www.classes.ru. Дата обращения: 20 сентябрь 2017.
  2. Большой древнегреческий словарь (αω). slovarus.info. Дата обращения: 20 сентябрь 2017. 2013 йыл 31 ғинуар архивланған.
  3. Математика. classes.ru. Дата обращения: 20 сентябрь 2017.
  4. Словарь русского языка XI—XVII вв. Выпуск 9 / Гл. ред. Ф. П. Филин. — М.: Наука, 1982. — С. 41.
  5. Государственный образовательный стандарт высшего профессионального образования. Специальность 01.01.00. «Математика». Квалификация — Математик. Москва, 2000 (Составлено под руководством О. Б. Лупанова)
  6. Номенклатура специальностей научных работников, утверждённая приказом Минобрнауки России от 25.02.2009 № 59
  7. УДК 51 Математика

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Энциклопедиялар
Т. 1 : А — Г. — 1977. — 1152 стлб. : ил.
Т. 2 : Д — К. — 1979. — 1104 стлб. : ил.
Т. 3 : К — О. — 1982. — 1184 стлб. : ил.
Т. 4 : О — С. — 1984. — 1216 стлб. : ил.
Т. 5 : С — Я. — 1985. — 1248 стлб. : ил.
Белешмәләр
  • А. А. Адамов, А. П. Вилижанин, Н. М. Гюнтер, А. Н. Захаров, В. М. Мелиоранский, В. Ф. Точинский, Я. В. Успенский. Сборник задач по высшей математике преподавателей Института Инженеров Путей Сообщения. — СПб., 1912.
  • Шахно К. У. Справочник по элементарной математике. — Л., 1955.
  • Г. Корн, Т. Корн. Справочник по математике для научных работников и инженеров. — М., 1973.
Китаптар
Занимательная математика
  • Бобров С. П. Волшебный двурог. — М.: Детская литература, 1967. — 496 с.
  • Дьюдени Г. Э. Кентерберийские головоломки; 200 знаменитых головоломок мира; Пятьсот двадцать головоломок.
  • Кэррол Л. История с узелками; Логическая игра.
  • Таунсенд Чарлз Барри. Звёздные головоломки; Самые весёлые головоломки; Самые трудные головоломки из старинных журналов.
  • Перельман Я. И. Занимательная математика.