Мозамбик

Мозамбик Республикаһы
República de Moçambique  (порт.)  Jamhuri ya Msumbiji  (суахили)

Флаг
Гимн: «Pátria Amada»
Үҙаллылыҡ датаһы	25 июнь 1975 ( Португалиянан)
Рәсми тел	португал
Баш ҡала	Мапуту
Идара итеү төрө	Президент республикаһы
Президент Премьер-министр	Арманду Гебуза Алберту Вакина
Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө	35 801 590 км² 2,2
Халыҡ • Һаны (2012) • Халыҡ тығыҙлығы	21 397 000 чел. (55) 25 чел./км²
ИЧР	▲ 0.402 (түбән) (172 урын)
Валюта	Метикал
Интернет-домен	.mz
Код ISO	MZ
МОК коды	MOZ
Телефон коды	+258
Сәғәт бүлкәте	2

Мозамбик Республикаһы (порт. República de Moçambique [ʁɛˈpublikɐ di musɐ̃ˈbiki]) — көньяҡ-көнсығыш Афрткалағы дәүләт, Португалияның элекке колонияһы, 1975 йылдан алып бойондороҡһоҙ алған дәүләт. Мозамбик һинд океаны яры буйында урынлашҡан. Республика Танзания менән төньяҡта, Малавия һәм Замбия - төньяҡ-көнбайыштан, Эсватини һәм Көньяҡ Африка Республикаһы менән көнбайыштана сиктәш. Милләттәр Берләшмәһе, Португал телле илдәр Берләшмәһе, Африка, кариб диңгеҙе, Тын океан регионы илдере Берләшмәһе ағзаһы. Мозамбикта мосолмандар һаны халыҡтың 1/5 өлөштән кәмерәк булыуына ҡарамаҫтан (17,9 процент самаһы), әлеге ваҡытта илдә мосолман ихтилалы киң ҡолас ала, уның маҡсаты — шәриәт ҡанундары буйынса идара ителеүсе Мобика ислам дәүләтен төҙөү.

Этимология

"Мозамбик" тапонимы урындағы Муса бән Бик исеменән алынған. Солтан илдең төньяҡ-көнсығыш яр буйында урынлашҡан утрауҙа идара иткән. 1498 йылда португальдар ултыра һәм султан исеме менән утрауҙы атайҙар, һуңынан был исем утрауҙы ғына түгел ул бөтә илгә таралған.

География һәм тәбиғәт шарттары

Мозамбик территорияһы Һинд океанының яр буйында яҡынса 3000 километрға һуҙылған.

Илдең яр буйы линияһының оҙонлоғо 2 470 саҡрым. Төньяҡта яр буйы линияһы ҙур булмаған бухтар менән бүлгеләнгән, ярҙары бейек түгел, әммә ҡаялы. Көньяҡ ярҙар түбән, урыны менән һаҙланған. Бейра, Мапута, Накала, Пемба кеүек тәбиғи гавандар бар.

Илдең төньяҡ өлөшө Көнсығыш-Африка яҫытаулығында ята.

Илдең иң юғары нөктәһе - Бинга тауы (порт. Monte Binga), бейеклеге 2 436 метр.

Мозамбик климаты төньяҡта - субэкваториаль, муссонлы, көньяҡта - тропик, пассатлы. Ғинуарҙың уртаса температураһы Мозамбик түбәнлегендә 26  °C алып 30  °C тиклем, июллә 15  °C, 20 °C тиклем. Яҫытаулыҡта йәйге һәм ҡышҡы температура 3-5 градусҡа түбән.

Тарихы

Колонияға тиклем осор

Тәүҙә Мозамбиктә һунарсылыҡ һәм тәбиғәттән йыйыу менән шөғөлләнгән бушмен һәм готтентот әбиләләре йәшәгән. V-IX быуаттарҙа банту ҡәбиләһе килеп ултырған.

VIII быуаттан Көнсығыш Африкаға һинд океанының яр буйында бик күп сауҙа факторийы барлыҡҡа килгән ғәрәптәр үтеп инә башлай. Ғәрәптәр был төбәктән алтын, фил һөйәктәре, йәнлек тиреләре алып сығалар.

XV быуат уртаһына Мозамбиҙың хәҙерге уртаса өлөшөндә Мономотапа тигән иртә феодаль дәүләте барлыҡҡа килә.

1498 йылда Мозамбикә биләмәһенә Һиндостанға юлланған Васко Гамы етәкселегендәге Португалия экспедицияһы юлыға. XVI быуат башында португальдар Көнсығыш Африканың яр буйҙарын үҙләштерә башлаған. 1505 йылда улар Софья Софалында Форт төҙөгән, 1508 йылда - Мозамбик утрауында, 1530-сы йылдарҙа - Замбези йылғаһы буйында Сена һәм Тета фордтарын төҙөй.

1558 йылда Форт Сан-Себастьян нигеҙләнгән, унда алтын экспедицияһында ҡатнашҡан Һиндостандан йәки Һиндостандан килгән суднолар туҡтатылған. 1572 йылға тиклем португал Африкаһы территорияһы менән Гоа губернаторы идара иткән.

1607 йылда Мономотапаның урындағы сыуалыштарҙың сепаратистик йүнәлештәре барлыҡҡа килгән, идара итеүсеһе португальдар менән алтын һәм көмөш рудниктар ҡорал менән алмашыуға һәм фетнәсел вассалар менән көрәштә ярҙам итеү тураһында килешеү төҙөгән.