Волга буйындағы аслыҡ (1921—1922): өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 614 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 614 төҙәтеү
29 юл: 29 юл:
1921 йылдың [[апрель]] аҙағында Хеҙмәт һәм оборона советы «Ҡоролоҡ менән көрәш тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә. 1921 йылдың [[май]] һәм [[Июнь|июнендә]] [[Ленин Владимир Ильич|Ленин]] сит илдән аҙыҡ-түлек һатып алыу тураһында бойора, ләкин ул хатта, крәҫтиәндәр тураһында әйтеп тораһы ла юҡ, эшселәрҙе туҡландырырлыҡ та булмай. аҙыҡ-түлек Асығыусыларға ярҙам итеү өсөн хөкүмәт сит илдән Рәсәй империяһының алтын запасынан алынған 92,6 миллион алтын һумлыҡ миллион тонна самаһы он һатып ала, һәм был 25 миллион асығыусыға ярҙам итеп һәр береһенә 40 кг икмәк биреүҙе аңлата. Әммә большевиктар шуның менән бер үк ваҡытта [[Троцкий Лев Давидович|Троцкий]] диме менән етештереү күләме яғынан Путилов заводынан 6 тапҡырға кәмерәк [[Швеция]] ''Нидквист һәм Хольм заводтарынан'' локомотив һатып алыуға — паровоз афераһы — 200 миллион алтынды тотона. Әгәр ҙә был аҡсалар икмәк алыуға тотонолһа, аслыҡ осоронда һәр асығыусы 160-шар килограмм он продуктын алған булыр ине<ref>{{Cite web|url=http://argumentua.com/stati/u-istokov-sovetskoi-korruptsii-leninskie-parovozy|title=У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы»|author=Иголкин, Александр|date=2012-01-12|publisher=АРГУМЕНТ|accessdate=2019-10-04}}</ref>.
1921 йылдың [[апрель]] аҙағында Хеҙмәт һәм оборона советы «Ҡоролоҡ менән көрәш тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә. 1921 йылдың [[май]] һәм [[Июнь|июнендә]] [[Ленин Владимир Ильич|Ленин]] сит илдән аҙыҡ-түлек һатып алыу тураһында бойора, ләкин ул хатта, крәҫтиәндәр тураһында әйтеп тораһы ла юҡ, эшселәрҙе туҡландырырлыҡ та булмай. аҙыҡ-түлек Асығыусыларға ярҙам итеү өсөн хөкүмәт сит илдән Рәсәй империяһының алтын запасынан алынған 92,6 миллион алтын һумлыҡ миллион тонна самаһы он һатып ала, һәм был 25 миллион асығыусыға ярҙам итеп һәр береһенә 40 кг икмәк биреүҙе аңлата. Әммә большевиктар шуның менән бер үк ваҡытта [[Троцкий Лев Давидович|Троцкий]] диме менән етештереү күләме яғынан Путилов заводынан 6 тапҡырға кәмерәк [[Швеция]] ''Нидквист һәм Хольм заводтарынан'' локомотив һатып алыуға — паровоз афераһы — 200 миллион алтынды тотона. Әгәр ҙә был аҡсалар икмәк алыуға тотонолһа, аслыҡ осоронда һәр асығыусы 160-шар килограмм он продуктын алған булыр ине<ref>{{Cite web|url=http://argumentua.com/stati/u-istokov-sovetskoi-korruptsii-leninskie-parovozy|title=У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы»|author=Иголкин, Александр|date=2012-01-12|publisher=АРГУМЕНТ|accessdate=2019-10-04}}</ref>.


[[26 июня]] 1921 года [[Правда (газета)|газета «Правда»]] напечатала [[Статья (жанр журналистики)|статью]] о голоде в Поволжье, указывая о том, что он даже сильнее, чем жестокий [[Голод в России (1891-1892)|голод 1891 года]].
<!-- [[26 июня]] 1921 года [[Правда (газета)|газета «Правда»]] напечатала [[Статья (жанр журналистики)|статью]] о голоде в Поволжье, указывая о том, что он даже сильнее, чем жестокий [[Голод в России (1891-1892)|голод 1891 года]].


Для борьбы с голодом и спасения населения [[Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (1917—1922)|Советской России]] государством были мобилизованы все учреждения, [[Предприятие|предприятия]], [[Кооперативы в СССР|кооперативные]], [[Профсоюзы в СССР|профсоюзные]], [[молодёжные организации]], [[Рабоче-крестьянская Красная армия|Красная армия]]. [[Декрет]]ом [[Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет|ВЦИК Советов]] от [[18 июня]] 1921 года была образована [[Центральный комитет|Центральная комиссия]] помощи голодающим (ЦК [[Помгол]]) как организация с чрезвычайными полномочиями в области снабжения и распределения продовольствия. Возглавил её председатель ВЦИК [[Калинин, Михаил Иванович|М. И. Калинин]]. Комиссии помощи голодающим создавались и при Центральных исполнительных комитетах республик РСФСР, при губернских, уездных и волостных [[Исполнительный комитет|исполкомах]], при профсоюзах и крупных предприятиях.
Для борьбы с голодом и спасения населения [[Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (1917—1922)|Советской России]] государством были мобилизованы все учреждения, [[Предприятие|предприятия]], [[Кооперативы в СССР|кооперативные]], [[Профсоюзы в СССР|профсоюзные]], [[молодёжные организации]], [[Рабоче-крестьянская Красная армия|Красная армия]]. [[Декрет]]ом [[Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет|ВЦИК Советов]] от [[18 июня]] 1921 года была образована [[Центральный комитет|Центральная комиссия]] помощи голодающим (ЦК [[Помгол]]) как организация с чрезвычайными полномочиями в области снабжения и распределения продовольствия. Возглавил её председатель ВЦИК [[Калинин, Михаил Иванович|М. И. Калинин]]. Комиссии помощи голодающим создавались и при Центральных исполнительных комитетах республик РСФСР, при губернских, уездных и волостных [[Исполнительный комитет|исполкомах]], при профсоюзах и крупных предприятиях.
64 юл: 64 юл:
* Различных драгоценных вещей 52 пуда 30 фунта
* Различных драгоценных вещей 52 пуда 30 фунта


Всего было изъято церковных ценностей на два с половиной миллиона золотых рублей. Из этих средств только примерно один миллион рублей было потрачено на закупку продовольствия для голодающих. Основная часть собранных средств пошла на проведение изъятия, на антицерковную кампанию<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/296396|title=Ложки для голодающих|author=А. Малахов|website="Коммерсантъ Деньги" №47|date=2001-11-28|access-date=2021-03-21}}</ref> и на «приближение [[Мировая революция|мировой революции]]»<ref name="latyshev">{{книга|автор=[[Латышев, Анатолий Г.|А. Г. Латышев]]|часть=|заглавие=Рассекреченный Ленин|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=1-е|место=М.|издательство=[[Март (издательство)|Март]]|год=1996|том=|страницы=|страниц=336|серия=|isbn=5-88505-011-2|тираж=15000}}</ref>. Настоящей целью изъятия было не спасение от смерти голодающих, а разгром церкви как политического конкурента<ref name=":0" />.
Всего было изъято церковных ценностей на два с половиной миллиона золотых рублей. Из этих средств только примерно один миллион рублей было потрачено на закупку продовольствия для голодающих. Основная часть собранных средств пошла на проведение изъятия, на антицерковную кампанию<ref name=":0">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/296396|title=Ложки для голодающих|author=А. Малахов|website="Коммерсантъ Деньги" №47|date=2001-11-28|access-date=2021-03-21}}</ref> и на «приближение [[Мировая революция|мировой революции]]»<ref name="latyshev">{{книга|автор=[[Латышев, Анатолий Г.|А. Г. Латышев]]|часть=|заглавие=Рассекреченный Ленин|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=1-е|место=М.|издательство=[[Март (издательство)|Март]]|год=1996|том=|страницы=|страниц=336|серия=|isbn=5-88505-011-2|тираж=15000}}</ref>. Настоящей целью изъятия было не спасение от смерти голодающих, а разгром церкви как политического конкурента<ref name=":0" />. -->


=== Помощь иностранных организаций ===
=== Помощь иностранных организаций ===

19:55, 26 июль 2021 өлгөһө

Волга буйындағы аслыҡ
Рәсем
Дәүләт  СССР
 Совет Рәсәйе
Урын Волга буйы
Башланыу датаһы 1921
Тамамланыу датаһы 1922
 Волга буйындағы аслыҡ (1921—1922) Викимилектә

Волга 1921—1922 йылдарҙа Волга буйындағыаслыҡ— Рәсәйҙә Граждандар һуғышы ваҡытында большевиктар контролдә тотҡан территорияларҙағы аслыҡ. Көньяҡ Урал һәм Волга буйы төбәктәре иң оҙаҡ һәм күпләп зыян күргәнлектән, Волга буйында аслыҡ булараҡ билдәле. Ҡайһы бер төбәктәрҙә күпләп асығыу 1920 йылдың көҙөнән 1923 йылдың йәйенә тиклем күҙәтелһә лә, аслыҡтың иң ауыр мәле 1921 йылдың көҙө — 1922 йылдың яҙына тура килә. Рәсми статистика мәғлүмәттәренә ярашлы, аслыҡ 35 губернаны солғап ала, Һамар, Һарытау губерналары ныҡ зыян күрә, аслыҡ дөйөм һаны 90 миллион тәшкил итеп, шуларҙың 40 миллионға яҡыны (совет рәсми мәғлүмәттәр буйынса — 28 миллион[1]) Волга буйын, Көньяҡ Украинаны, Ҡырымды, Башҡортостанды, Ҡаҙағстанды, өлөшләтә Урал алдын һәм Көнбайыш Себерҙе[1] солғап алды.

Аслыҡ ҡорбандары һаны 5 миллион самаһы кеше тәшкил итә.[2]. Аслыҡ менән көрәш барышында совет хөкүмәте беренсе тапҡыр капиталистик илдәрҙән ярҙамҡабул итә. Аслыҡ менән көрәш өсөн сиркәүҙәрҙән затлы әйберҙәр тартып алыу[1] совет властарына бер үк ваҡытта православие сиркәүенә массированный (берләштерелгән) һөжүм яһауҙы тормошҡа ашырыусы ҡорал булып та хеҙмәт итә. Америка ярҙам администрацияһы ебәргән ашамлыҡ һәм дарыу 11 миллион самаһы кешене ашатырға етә.

Аслыҡ сәбәптәре

Төп сәбәп[1]:

Аслыҡтан үлгән балалар
  1. Большевиктар үткәргән продразвёрстка һәм асығыусы ҡала кешеләренең крәҫтиәндәрҙе стихиялы талауы, шәхси сауҙаны һәм аҡсаны юҡ итеү һәм хәрби коммунизм сәйәсәте.
  2. 1921 йылғы аяуһыҙ ҡоролоҡ — ҡоролоҡтан барлыҡ сәсеүлектең яҡынса 22 % һәләк була; ҡайһы бер райондарҙа уңыш сәсеү өсөн файҙаланылған орлоҡ һанынан да кәмерәк була; 1921 йылда уңыш 1913 йыл кимәленең 43 % тәшкил итә; өҫтәүенә, 1920 йылдың көҙөндә ҙур майҙандарҙа мул емешле (башланып торған аслыҡты еңеү маҡсатында), әммә ҡоролоҡҡа ҡаршы тороу яғынан бигүк тотороҡло булмаған ужым культуралары сәселгән була.
  3. Граждандар һуғышының;емергес эҙемтәләре;

Тарихсы А. М. Кристкалн аслыҡтың төп сәбәптәре тип ауыл хужалығының артта ҡалғанлығын, граждандар һуғышының эҙемтәләрен һәм продразвёрстканы атай; икенсел сәбәптәргә — ҡоролоҡто, алпауыт һәм эре хужалыҡтарҙың юҡҡа сығыуын индерә[3].

Ҡайһы бер тарихсыларҙың һығымталары буйынса, аслыҡ сәбәптәре тип 1919/1920 һәм 1920/1921 йылдарҙа продразвёрстка күләменең артығынан тыш булыуы менән аңлата, крәҫтиәндәрҙән аҙыҡ-түлек, хатта орлоҡ ашлығы ла тартып алына, һәм был сәсеү майҙандарының һәм уңыш күләменең күпләп кәмеүенә килтергән[4]. 1917 йылдың яҙынан ғәмәлгә ашырылған продразвёрстка йәки икмәк монополияһы крәҫтиәндәрҙе үҙ ғаиләһенә туҡланыуға етерлек кенә икмәк үҫтереүенә килтерә. Совет республикалары хөкүмәте ашлыҡ культураларының бер ни тиклем запасына эйә түгеллеге һәм асыҡтан-асыҡ икмәк һәм башҡа аҙыҡ-түлек баҙарының булмауы, транспорттың бөлгөнлөктә булыуы һәм яңы власть институттары үҙ эшмәкәрлеген яңы башлағанлығы ла аслыҡ сәбәпсеһе була. РКП(б)-ның X съезындағы отчёт докладында В. И. Ленин яғыулыҡ һәм иҡтисади көрсөк менән бер рәттән ил етәкселегенең хаталары аслыҡҡа килтерҙе тип таный. Ул хөкүмәттең ресурстар һәм губерналарҙағы продразвёрстка менән идара итә алмауы һәм түбән уңыштың түбән булыуы аҙыҡ-түлек көрсөгөнөң төп сәбәпсеһе тип атаны[5].

Үҙәкләштерелгән продразвёрстка башланмаҫ элек, асығыусы ҡалаларҙа һәм армияла бер кемгә лә буйһонмаусы һәм эҙемтәләре тураһында уйлай белмәгән стихиялы ҡораллы формированиелар (шул иҫәптән - үҙҙәрен рәсми продотряд тип танытып) барлыҡҡа килә. Был тәртипкә һалынған продразвёрстка булдырыуға килтерә. Продразвёрсткала арттырып ебәреүгә чехословак корпусының болаһы кире роль уйнаны, сөнки большевиктар тимер юлдарҙың бер өлөшөнә контролен юғалта һәм асығыусыларға гуманитар ярҙам илтә алмай. Ҡыҙылдарҙың Колчак, Деникин һәм Врангелдең Рус армиялары менән һуғышыуы ла шулай уҡ ярҙам итерлек мөрхәт бирмәй.

Асығыусыларға ярҙам

«Волга буйы асығыусыларына ярҙам» почта маркаһы в 1923 г.

Совет хөкүмәтенең эшмәкәрлеге

Волга буйындағы аслыҡ ваҡытында каннибализм, 1921
Быҙаулыҡ ҡалаһы янында йәшәгән һәм каннибализмда ғәйепләнеүсе крәҫтиәндәре, һәм улар ашаған ҡорбандарҙың ҡалдыҡтары[6]
Благовещенка ауылы малайы (Украина, Запорожье губернаһы) Илларион Нищенко 1921—1922 йылдарҙағы аслыҡ ваҡытында үҙенең өс йәшлек энеһен үлтереп, уны ашаған[7][8][9].

Совет республикалары хөкүмәтенең күпме булһа лә мөһим аҙыҡ-түлек резервтары булмау сәбәпле, ул 1921 йылдың июлендә сит ил дәүләттәре һәм йәмәғәтселеккә аҙыҡ-түлек ярҙамы һорап мөрәжәғәт итте. Үтенестәр күп тапҡыр ҡабатланыуға ҡарамаҫтан, тәүге ярҙам фәҡәт сентябрҙә генә килә. Фритьоф Нансендың ойошторған әүҙем йәмәғәтселек кампанияһы ҡуҙғатып ебәргәндән һуң һәм Европа һәм Американың дәүләткә ҡарамаған ойошмаларының шәхсән ҡатнашҡанлығы арҡаһында 1921—1922 йылдарҙа ярҙамдың төп ағымы килә башлай. 1922 йылғы уңыштың күпкә артыуы арҡаһында, 1923 йылдың уртаһына тиклем аслыҡтан ныҡ зыян күргән төбәктәргә ярҙам күрһәтелһә лә, күпләп асығыу яйлап туҡтай. 1921-23 йылдарҙағы аслыҡ шулай уҡ кеше ашау[10] осраҡтарына һәм ҡарауһыҙ балалар һаны артыуға килтерҙе.

1921 йылдың апрель аҙағында Хеҙмәт һәм оборона советы «Ҡоролоҡ менән көрәш тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә. 1921 йылдың май һәм июнендә Ленин сит илдән аҙыҡ-түлек һатып алыу тураһында бойора, ләкин ул хатта, крәҫтиәндәр тураһында әйтеп тораһы ла юҡ, эшселәрҙе туҡландырырлыҡ та булмай. аҙыҡ-түлек Асығыусыларға ярҙам итеү өсөн хөкүмәт сит илдән Рәсәй империяһының алтын запасынан алынған 92,6 миллион алтын һумлыҡ миллион тонна самаһы он һатып ала, һәм был 25 миллион асығыусыға ярҙам итеп һәр береһенә 40 кг икмәк биреүҙе аңлата. Әммә большевиктар шуның менән бер үк ваҡытта Троцкий диме менән етештереү күләме яғынан Путилов заводынан 6 тапҡырға кәмерәк Швеция Нидквист һәм Хольм заводтарынан локомотив һатып алыуға — паровоз афераһы — 200 миллион алтынды тотона. Әгәр ҙә был аҡсалар икмәк алыуға тотонолһа, аслыҡ осоронда һәр асығыусы 160-шар килограмм он продуктын алған булыр ине[11].


Помощь иностранных организаций

Продовольственную, материальную и медицинскую поддержку пострадавшим оказывали: Международный комитет рабочей помощи (Межрабпом) (Создан по инициативе Исполкома Коминтерна 13 августа 1921 г.), Организация общеевропейской помощи голодающим России (возглавляемая Ф. Нансеном — она объединила под эгидой Международного Красного Креста 15 религиозно-благотворительных обществ и комитетов) и ряд других религиозно-благотворительных обществ и комитетов (Миссия Ватикана, «Джойнт» и др). Основной объём помощи предоставлялся Американской администрацией помощи под руководством будущего президента США Герберта Гувера.

1921 йылда Рәсәйҙең асығыусы өлкәләренә сәфәре ваҡытында Нансен төшөргән фотографияларҙың береһе
Бузулук ҡалаһы зыяратында аслыҡтан һәләк булғандар мәйете, 1921 йыл. Был фотография Ф. Нансендың фонды хәйриә открыткаһында файҙаланылған.

Америка ярҙам администрацияһы

Неоднократно зафиксированные нами акты поедания трупов являлись последней стадией длительно нарастающего и прогрессирующего чувства голода, каковое постепенно сламывало все препятствия, всякую борьбу с собой…[12]

На 9 февраля 1922 года вклад АРА (ARA) и американских организаций и частных лиц под её контролем составил сумму 42 млн долларов, Советской России — около 12 млн. 200 тыс. долларов, организации Ф. Нансена вместе с другими, кто находился под её «крылом», — около 4 млн долларов. В мае 1922 года АРА кормила 6 млн. 99 тыс. 574 человек, американское общество квакеров — 265 тыс., Международный Альянс «Спасем Детей» (Save the Children Alliance) — 259 тыс. 751 чел., Нансеновский комитет — 138 тыс., шведский Красный крест — 87 тыс., германский Красный крест — 7 тыс., английские профсоюзы — 92 тыс., Международная рабочая помощь — 78 тыс. 11 чел[13].

АRА ярҙамын биреү, И. А. Владимиров картинаһы

В июле 1922 года пищу в столовых АРА и паёк кукурузы получали 8,8 млн чел., а в августе 10,3 млн. В пик активности на АРА работало 300 американских граждан и более 120 тысяч человек, нанятых в советских республиках.

Всего за два года АРА было израсходовано около 78 млн долларов, из которых 28 миллионов — деньги правительства США, 13 млн — советского правительства, остальные — благотворительность, частные пожертвования, средства других частных организаций. С начала осени 1922 года началось сокращение помощи. К октябрю 1922 года продовольственная помощь американцев в России была сведена до минимума.

Международный Комитет Помощи России под руководством Нансена с сентября 1921 по сентябрь 1922 года доставил в Россию 90,7 тыс. тонн продовольствия[14].

Лига Наций и призывы Ф. Нансена оказать помощь голодающей Советской России

Бузулук ҡалаһы зыяратында аслыҡтан һәләк булғандар мәйете, 1921 йыл. Был фотография Ф. Нансендың фонды хәйриә открыткаһында файҙаланылған.

30 сентября 1921 года на заседании Лиги Наций в Женеве выступил Фритьоф Нансен. В нём он обвинил правительства стран-членов Лиги в желании решить проблему большевизма в России посредством голода и гибели 20 миллионов человек. Он отметил, что множественные и неоднократные просьбы о предоставлении 5 миллионов фунтов стерлингов (половина стоимости линкора) к правительствам Европейских государств остались без ответа. И теперь, когда Лига Наций приняла резолюцию — эта резолюция говорит только о том, что нужно что-то сделать для России, но отказывает в этом. Более того, представителем Королевства Югославия М. Спалайковичем была предложена резолюция, возлагающая всю ответственность за голод на Советское правительство. Комментируя это, он отметил: «Мы не дадим ни пенни парням из Москвы… из двух зол — голода и большевизма я считаю последний худшим». По информации корреспондента, аналогичного мнения были и другие делегации, но они это выразили в более обтекаемой форме[15].

Аслыҡтың масштабы һәм эҙемтәләре

Файл:Drought in Russia Great Soviet Encyclopedia Ver1.jpg
Рәсәй империяһында һәм РСФСР-ҙа ҡоролоҡҡа һәм, шуға ярашлы, уңыш булмауға һәм аслыҡҡа дусар булған территориялар
Һарытауҙа 1921—1922 йылдарҙағы аслыҡтан вафат булыусылар

Бынан тыш, ғәмәлдә аслыҡ теге йәки был дәрәжәлә Совет Республикаларының бөтә төбәктәрен һәм ҡалаларын тиерлек солғап ала.

Исследователь голода В. А. Поляков пришёл к выводу, что мероприятия советской власти по ликвидации голода и его последствий были малоэффективными[16]. Смертность возросла в 3-5 раз (в Самарской губернии, Башкирии и Татарской Советской республике смертность возросла с 2,4—2,8 до 12,3—13,9 человек на 100 душ населения в год). Умирали преимущественно беспосевные (23,3) и в меньшей степени малопосевные (11,0), средне- (7,7) и крупно-посевные (2,2) (смертность на 100 человек) крестьяне.


Шулай уҡ ҡарағыҙ

  • Помгол
  • Голод в Казахстане (1919—1922)
  • Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)
  • Голод в России (1891—1892)
  • Голод в СССР (1932—1933)
  • Голод в СССР (1946—1947)
  • Изъятие церковных ценностей в России в 1922 году
  • Американская администрация помощи
  • Джойнт (организация)
  • «Хлеб и власть в России»
  • «Эшелон на Самарканд»

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

  • Белокопытов В. И. Лихолетье: (Из истории борьбы с голодом в Поволжье 1921—1923 гг.). — Казань, 1976.
  • Зима В. Ф. Голод 1921—1922 гг. в Советской России: власть и церковь. — М.: Собрание, 2015. — 239 с.
  • Итоги борьбы с голодом в 1921—1922 гг. — М., 1922.
  • Итоги Последгол (с 15/X 1922 г. — 1/VIII 1923 г.): [Сборник] / Авт. статей и материалов М. И. Калинин, А. Н. Винокуров, О. Д. Каменева, Г. Смолицкий, М. И. Моргунов, К. Ландер, Рихард Эринг, Борис Д. Боген, И. Брихничев, Баткис, И. Ворожцов, Ф. Г. Чучин, П. Бакакин, Ястребов. — М.: Ликвидком ЦКПГ ВЦИК, 1923. — 218 с.
  • Поляков B. A. Голод в Поволжье, 1919—1925 гг.: происхождение, особенности, последствия. — Волгоград: Волгоградское научное издательство, 2007. — 735 c.
  • Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}.
  • Patenaude B. M. The Big Show in Bololand. The American Relief Expedition to Soviet Russia in the Famine of 1921. Stanford, 2002
  • Fisher H. The Famine in the Soviet Russia. The Operations of the American Relief Administration. N.-Y., 1971. (1st ed., 1927.).

Һылтанмалар

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах. — М.: Терра, 2008. — Т. 1. — С. 446. — 560 с. — (Большая энциклопедия). — 100 000 экз. — ISBN 978-5-273-00561-7.
  2. ↑ Андреев Е. М., Дарский Л. Е., Харькова Т. Л. Население Советского Союза 1922—1991. — М.: Наука, 1993. — С. 10.
  3. ↑ Кристкалн А. М. Голод 1921 г. в Поволжье: опыт современного изучения проблемы. Автореферат диссертации. (?!) 1997
  4. ↑ См.: Каракулов Д. В. Голод 1921—1922 гг. на Урале. Диссертация. Введение. С. 15 — 16.
  5. ↑ Евгений Жирнов «Одна из главных причин той суммы ошибок» // Коммерсантъ. — 2021.
  6. ↑ Eric Baschet. Russia 1904-1924: The Revolutionary Years (A History in Documentary Photographs). — Marboro Books, 1989. — ISBN 3894340053.
  7. ↑ Українське життя в Севастополi ФОТОГРАФІЇ З ГОЛОДУ 1921-1923 -7. ukrlife.org. Дата обращения: 10 март 2020.
  8. ↑ A starving child during the Famine of 1921-22. www.encyclopediaofukraine.com. Дата обращения: 10 март 2020.
  9. ↑ Українське життя в Севастополi Роман Сербин ФОТОДОКУМЕНТИ ПРО УКРАЇНСЬКИЙ ГОЛОД 1921-1923 РP. ukrlife.org. Дата обращения: 10 март 2020.
  10. ↑ Евгений Жирнов. "Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил" (23 ғинуар 2012).
  11. ↑ Иголкин, Александр. У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы». АРГУМЕНТ (12 ғинуар 2012). Дата обращения: 4 октябрь 2019.
  12. ↑ Куда большевики дели золото церкви? - Общество - Аргументы и Факты
  13. ↑ Геллер М. Я., Некрич A. M. Утопия у власти. М., 2000. С. 114.
  14. ↑ Documents of Soviet-American Relations Volume 1 Contents
  15. ↑ Сообщение корреспондента Нью-Йорк Таймс
  16. ↑ Поляков, B. A. Голод в Поволжье, 1919—1925 гг.: происхождение, особенности, последствия. Волюфад. 2007. 735 с.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Волга_буйындағы_аслыҡ_(1921—1922)&oldid=1048745» битенән алынған