Яманһары Яппаров: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
"{{Персона |имя = Яманһары Яппаров |портрет = |размер = |описа…" исемле яңы бит булдырылған
 
ә clean up using AWB
 
1 юл: 1 юл:
{{Персона
{{Персона
|имя = Яманһары Яппаров
|имя = Яманһары Яппаров
|портрет =
|портрет =
|размер =
|размер =
|описание =
|описание =
|имя при рождении =
|имя при рождении =
|род деятельности =
|род деятельности =
|дата рождения = билдәһеҙ
|дата рождения = билдәһеҙ
|место рождения = [[Нуғай даруғаһы]], [[Ҡыпсаҡ|Һун-Ҡыпсаҡ]] улусы
|место рождения = [[Нуғай даруғаһы]], [[Ҡыпсаҡ|Һун-Ҡыпсаҡ]] улусы
|гражданство =
|гражданство =
|подданство = {{Рәсәй империяһы}}
|подданство = {{Рәсәй империяһы}}
|дата смерти = билдәһеҙ
|дата смерти = билдәһеҙ
|место смерти = билдәһеҙ
|место смерти = билдәһеҙ
|отец =
|отец =
|мать =
|мать =
|супруг =
|супруг =
|супруга =
|супруга =
|дети = Үҙәнбай, Кейекбай
|дети = Үҙәнбай, Кейекбай
}}
}}
{{фамилиялаш|Яппаров}}
{{фамилиялаш|Яппаров}}
24 юл: 24 юл:
Сығышы менән [[Нуғай даруғаһы]] [[Ҡыпсаҡ|Һун-Ҡыпсаҡ]] улусы [[башҡорттар]]ынан. Һун-Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы итеп һайлана<ref name="Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары">{{статья|автор =[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Кулбахтин Н. М.]]|заглавие =Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары|ссылка = http://vatandash.ru/pics/pdf/574.pdf|издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]|год = 2005|номер = 6|страницы=76—77|issn = 1683-3554}}</ref>. Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Көйөргәҙе районы]] [[Яманһары (Көйөргәҙе районы)|Яманһары]] ауылы уның исеме буйынса аталған.
Сығышы менән [[Нуғай даруғаһы]] [[Ҡыпсаҡ|Һун-Ҡыпсаҡ]] улусы [[башҡорттар]]ынан. Һун-Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы итеп һайлана<ref name="Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары">{{статья|автор =[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Кулбахтин Н. М.]]|заглавие =Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары|ссылка = http://vatandash.ru/pics/pdf/574.pdf|издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]|год = 2005|номер = 6|страницы=76—77|issn = 1683-3554}}</ref>. Хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Көйөргәҙе районы]] [[Яманһары (Көйөргәҙе районы)|Яманһары]] ауылы уның исеме буйынса аталған.


1954 йылдың 9 июлендә Өфө провинция канцелярияһында Нуғай даруғаһының 5 улусының 147 вәкиле һәм завод хужалары И. Б. Твердышев һәм И. С. Мясников араһында 483 рудник аҫтына ер биреү тураһында килешеү төҙөлә, башҡорт делегацияһы составында буласаҡ ихтилал башлыҡтары Яманһары Яппаров, [[Кинйә Арыҫланов]], [[Ҡотлогилде Абдрахманов]], [[Ҡасҡын Һамаров]]тар ҙа була<ref name="Кинзя-абыз и его дети"/>.
1954 йылдың 9 июлендә Өфө провинция канцелярияһында Нуғай даруғаһының 5 улусының 147 вәкиле һәм завод хужалары И. Б. Твердышев һәм И. С. Мясников араһында 483 рудник аҫтына ер биреү тураһында килешеү төҙөлә, башҡорт делегацияһы составында буласаҡ ихтилал башлыҡтары Яманһары Яппаров, [[Кинйә Арыҫланов]], [[Ҡотлогилде Абдрахманов]], [[Ҡасҡын Һамаров]]тар ҙа була<ref name="Кинзя-абыз и его дети"/>.


1773 йылда [[Пугачёв Емельян Иванович|Е. И. Пугачёвтың]] етәкселегендә [[1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы|Крәҫтиәндәр һуғышы]] тоҡанғас, батша хөкүмәте башҡорт старшиналарына каратель отрядын йыйырға бойора. Яманһары Яппаров үҙ улусында 500 кешенән торған каратель отрядын туплай һәм 28 сентябрҙә башҡорт каратель командалары дислокацияланған [[1-се Иманғол|Иманғол]] ауылына тәүгеләрҙән булып килә. 1773 йылдың 4 октябрендә [[Бәрҙе (Ырымбур)|Бәрҙе]] ихтиласылар үҙәгенә килеп башҡорт старшиналары араһынан беренсе булып үҙенең командаһы менән ихтилалсылар яғына күсә<ref name="Кинзя-абыз и его дети">{{статья|автор =[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Кулбахтин Н. М.]]|заглавие =Кинзя-абыз и его дети|ссылка = http://vatandash.ru/index.php?article=1238|издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]|год = 2005|номер = 1|страницы=46—72|issn = 1683-3554}}</ref>. 1773 йылдың октябренән [[Ырымбур]] ҡалаһын ҡамауҙа ҡатнаша<ref name="БЭ">{{ЭБЭ2013|9477|Емансара Епаров|автор=[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Ҡолбахтин Н. М.]]}}</ref>. [[Кинйә Арыҫланов]]ҡа һәм [[Әлибай Мырҙағолов]]ҡа күп меңлек башҡорт полкы менән етәкселек итергә ярҙамлаша, Е. И. Пугачёв уға полковник чинын бирә<ref name="Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары"/>.
1773 йылда [[Пугачёв Емельян Иванович|Е. И. Пугачёвтың]] етәкселегендә [[1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы|Крәҫтиәндәр һуғышы]] тоҡанғас, батша хөкүмәте башҡорт старшиналарына каратель отрядын йыйырға бойора. Яманһары Яппаров үҙ улусында 500 кешенән торған каратель отрядын туплай һәм 28 сентябрҙә башҡорт каратель командалары дислокацияланған [[1-се Иманғол|Иманғол]] ауылына тәүгеләрҙән булып килә. 1773 йылдың 4 октябрендә [[Бәрҙе (Ырымбур)|Бәрҙе]] ихтиласылар үҙәгенә килеп башҡорт старшиналары араһынан беренсе булып үҙенең командаһы менән ихтилалсылар яғына күсә<ref name="Кинзя-абыз и его дети">{{статья|автор =[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Кулбахтин Н. М.]]|заглавие =Кинзя-абыз и его дети|ссылка = http://vatandash.ru/index.php?article=1238|издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]|год = 2005|номер = 1|страницы=46—72|issn = 1683-3554}}</ref>. 1773 йылдың октябренән [[Ырымбур]] ҡалаһын ҡамауҙа ҡатнаша<ref name="БЭ">{{ЭБЭ2013|9477|Емансара Епаров|автор=[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Ҡолбахтин Н. М.]]}}</ref>. [[Кинйә Арыҫланов]]ҡа һәм [[Әлибай Мырҙағолов]]ҡа күп меңлек башҡорт полкы менән етәкселек итергә ярҙамлаша, Е. И. Пугачёв уға полковник чинын бирә<ref name="Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары"/>.
43 юл: 43 юл:
== Әҙәбиәт ==
== Әҙәбиәт ==
* ''[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Кулбахтин Н. М.]]'' Башкирские вожди Крестьянской войны 1773—1775 годов. Ч.1. — Уфа, 2005.
* ''[[Ҡолбахтин Нәзир Мырҙабай улы|Кулбахтин Н. М.]]'' Башкирские вожди Крестьянской войны 1773—1775 годов. Ч.1. — Уфа, 2005.
* {{книга|автор = [[Таймаҫов Салауат Усман улы|Таймасов С. У.]]|заглавие= Восстание 1773—1774 гг. в Башкортостане|ссылка = |ответственный = |место = Уфа|издательство = Китап|год = 2000|том =|страниц = 376|страницы = |isbn = 5-295-02163-7}}
* {{книга|автор = [[Таймаҫов Салауат Усман улы|Таймасов С. У.]]|заглавие= Восстание 1773—1774 гг. в Башкортостане|ссылка = |ответственный = |место = Уфа|издательство = Китап|год = 2000|том =|страниц = 376|страницы = |isbn = 5-295-02163-7}}


== Һылтанмалар ==
== Һылтанмалар ==

18:07, 4 сентябрь 2021, ағымдағы өлгө

Яманһары Яппаров
Тыуған көнө

билдәһеҙ

Тыуған урыны

Нуғай даруғаһы, Һун-Ҡыпсаҡ улусы

Вафат булған көнө

билдәһеҙ

Вафат булған урыны

билдәһеҙ

Подданлығы

Рәсәй империяһы Рәсәй империяһы

Балалары

Үҙәнбай, Кейекбай

Шаблон: просмотр • обсуждение • править
Википедияла Яппаров фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Яманһары Яппаров — башҡорт старшинаһы. 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, Е. И. Пугачёвтың полковнигы.

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сығышы менән Нуғай даруғаһы Һун-Ҡыпсаҡ улусы башҡорттарынан. Һун-Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы итеп һайлана[1]. Хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Көйөргәҙе районы Яманһары ауылы уның исеме буйынса аталған.

1954 йылдың 9 июлендә Өфө провинция канцелярияһында Нуғай даруғаһының 5 улусының 147 вәкиле һәм завод хужалары И. Б. Твердышев һәм И. С. Мясников араһында 483 рудник аҫтына ер биреү тураһында килешеү төҙөлә, башҡорт делегацияһы составында буласаҡ ихтилал башлыҡтары Яманһары Яппаров, Кинйә Арыҫланов, Ҡотлогилде Абдрахманов, Ҡасҡын Һамаровтар ҙа була[2].

1773 йылда Е. И. Пугачёвтың етәкселегендә Крәҫтиәндәр һуғышы тоҡанғас, батша хөкүмәте башҡорт старшиналарына каратель отрядын йыйырға бойора. Яманһары Яппаров үҙ улусында 500 кешенән торған каратель отрядын туплай һәм 28 сентябрҙә башҡорт каратель командалары дислокацияланған Иманғол ауылына тәүгеләрҙән булып килә. 1773 йылдың 4 октябрендә Бәрҙе ихтиласылар үҙәгенә килеп башҡорт старшиналары араһынан беренсе булып үҙенең командаһы менән ихтилалсылар яғына күсә[2]. 1773 йылдың октябренән Ырымбур ҡалаһын ҡамауҙа ҡатнаша[3]. Кинйә Арыҫлановҡа һәм Әлибай Мырҙағоловҡа күп меңлек башҡорт полкы менән етәкселек итергә ярҙамлаша, Е. И. Пугачёв уға полковник чинын бирә[1].

1774 йылдың март аҙағында — апрель башында Төп ғәскәр Татищев ҡәлғәһе һәм Һаҡмар ҡаласығы янындағы алыштарҙа еңелгәс, беренселәрҙән булып ихтилалсылар хәрәкәтенән сыға. 300 кешенән торған команданы туплай, уға үҙенең улдарын Кейекбай һәм Үҙәнбай Яманһаровтарҙы командир итеп ҡуя һәм уны Е. И. Пугачёвты эҙәрлекләүгә йүнәлтә. Яманһары Яппаров үҙе И. Л. Тимашев етәкселегендәге хөкүмәт командаһы составына инә[1].

Хөкүмәт ғәскәрҙәренең баш командующийы генерал Ф. Ф. Щербатов хәбәр итеүе буйынса, 1774 йылдың йәйендә йәнә ихтилалсылар яғына сыға. 1774 йылдың июлендә Иманғол ауылы янында Яманһары Яппаров һәм Аҡбулат Раҡаев етәкселегендәге яҡынса 2 мең кешенән торған берләшкән отряд И. Г. Шевич командалығындағы хөкүмәт ғәскәрҙәре менән алышта еңелә. Яманһары Яппаров властарға бирелә[3]. Тарихсы И. М. Гвоздиковаға ярашлы, Щербатов был осраҡта хата ебәргән, был ваҡытта Яманһары Яппаров баш күтәреүселәр яғына сыҡмаған, сөнки Һеләүһен Кинйин тарафынан әсиргә алынған булған[1].

Артабан башҡорт ауылдарында көрәште туҡтатыу өсөн агитация алып бара, башҡорттарҙан торған үҙ улусының отрядын хөкүмәт ғәскәрҙәренә ярҙамға ебәрә[3].

1774 йылдың көҙөндә 21 старшина менән бергә Ҡазан йәшерен комиссияһына килә һәм декабргә тиклем тикшереү аҫтында була. Ошо комиссия ҡарары буйынса, язаһыҙ иреккә сығарыла, уның Һун-Ҡыпсаҡ улусы старшинаһы вазифаһы ҡалдырыла[1].

Артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Кулбахтин Н. М. Нуғай даруғаһының башҡорт юлбашсылары // Ватандаш. — 2005. — № 6. — С. 76—77. — ISSN 1683-3554.
  2. ↑ 2,0 2,1 Кулбахтин Н. М. Кинзя-абыз и его дети // Ватандаш. — 2005. — № 1. — С. 46—72. — ISSN 1683-3554.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Ҡолбахтин Н. М. Емансара Епаров // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Яманһары_Яппаров&oldid=1069001» битенән алынған