36 561
үҙгәртеү
Проза — версиялар араһындағы айырма
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
ә (removed Category:Проект:Википедияла мотлаҡ мең мәҡәлә using HotCat) |
Нет описания правки |
||
|
{{Ук}}
'''Проза''' (лат. prosa —
▲'''Проза''' (лат. prosa — лит. маҡсатлы телмәр) — үлсәмдәш өлөштәргә (шиғыр) бүленмәгән ауыҙ-тел йә яҙма телмәр; шиғырҙарҙан айырмалы рәүештә, уның ритмы синтаксик төҙөлөштәрҙең (осорҙар, һөйләмдәр, колондар) яҡынса корреляцияһына нигеҙләнгән. Ҡайһы берҙә терминды нәфис әҙәбиәтте (шиғриәт) ғөмүмән фәнни йәки публицистик әҙәбиәткә, йәғни сәнғәткә ҡағылышы булмаған әҙәбиәткә ҡаршы ҡуйыу өсөн ҡулланғандар<ref name="LE2">{{cite web|url=http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le9/le9-1971.htm|title=Проза — литературная энциклопедия|accessdate=2010-04-05|archiveurl=|archivedate=|deadlink=no}}</ref>.
== Сығышы ==
Боронғо грек әҙәбиәтендә ниндәй ҙә булһа художестволы әҙәбиәт [[шиғриәт]] тип аталған. Әммә грек мәҙәниәтендә был төшөнсә ритмлылыҡ менән тығыҙ бәйләнгән була, шунлыҡтан әҙәби әҫәрҙәрҙең күбеһе шиғри формала була. Һуңыраҡ, ритм менән бәйле булмаған телмәрҙән айырмалы рәүештә, ритм менән ойошҡан телмәр шиғыр тип атала башлай. Боронғо римлылар, грек мәҙәниәтенең вариҫтары, уны проза тип атай башлаған. ''Квинтилиан''да '''ōrātiō prōsa'''
Латинса ''prōsa'' (ōrātiō) үҙе ''prōsus'' «тура», «ирекле» сифатынан барлыҡҡа килгән < ''prōrsus'' шул уҡ < иҫке латин теленән ''prōvorsos'' «алға боролдо», «тура», боронғо латин телендәге «алға боролоу»
«Проза» һәм «шиғриәт» төшөнсәләре араһында аныҡ ҡына айырма юҡ<ref>{{Кругосвет|title=Проза и поэзия}}</ref>. Ритмы булмаған, әммә юлдарға бүленгән һәм шиғырҙарға ҡараған әҫәрҙәр һәм, киреһенсә, рифма һәм ритм менән яҙылған, әммә прозаға ҡараған (ҡара: [[:ru:Ритмическая проза|Ритмическая проза]])) әҫәрҙәр бар.
Прозалағы әҫәрҙәрҙең тәүге авторҙары итеп Ферекид ''Сиросский''ҙы<ref>[http://philosophy.ru/edu/ref/chanyshev1.html А. Н. Чанышев — Курс лекций по древней философии]</ref> һәм ''милет''тарҙы<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/filosofiya/MILETSKAYA_SHKOLA.html МИЛЕТСКАЯ ШКОЛА | Энциклопедия Кругосвет]</ref> күрһәтәләр. Элегерәк ''Милет''тан ''Кадмус''ты ла атағандар.
[[Боронғо Греция]]ла шиғриәт менән бер рәттән нәфис проза ла
Урта быуаттың икенсе яртыһына хәл яйлап үҙгәрә башлай. Тәүҙә боронғо (антик), ә һуңынан феодаль йәмғиәттең тарҡалыуы менән бергә поэма, трагедия, ода яйлап тарҡала бара. Сауҙа [[буржуазия]]һы һәм уның мәҙәни-идеологик үҫеше менән бәйле, эре ҡалаларҙың мәҙәниәте нигеҙендә проза жанрҙары үҫешә бара. Повесть, новелла, уның артынан [[роман]] барлыҡҡа килә. Феодализм һәм ҡоллоҡ йәмғиәтенең әҙәбиәтендә төп ролде уйнаған иҫке шиғри жанрҙар яйлап төп әһәмиәтен юғалта бара, шулай ҙа әҙәбиәттән бөтөнләй юғалмай. Әммә башта буржуаз стилдәрҙә, ә һуңынан [[Капитализм|капиталистик йәмғиәттең]] бөтә әҙәбиәтендә ҙур роль уйнаған яңы жанрҙар проза яғына ныҡ тартыла. Әҙәби проза поэзияның алдынғылығына дәғүә итә башлай, уның менән бергә йәнәшә була, һуңыраҡ, капитализмдың сәскә атҡан осоронда, хатта уны ҡыҫырыҡлай. Ун туғыҙынсы быуатҡа прозаиктар, новелласылар һәм романсылар нәфис әҙәбиәттең иң күренекле эшмәкәрҙәре булып китә, йәмғиәткә шиғриәт триумфы дәүерендә шиғырҙар һәм трагедиялар ижад итеүселәр тарафынан бирелгән ҙур типик дөйөмләштереүҙәрҙе бирәләр.
=== Эпопея ===
* Эпопея — дөйөм халыҡ проблемалары менән айырылып торған эпик әҫәр формаһы<ref>{{БСЭ3|статья=Эпопея}}</ref>. XIX быуаттың тарихи-әҙәби фәнендә эпопея термины йыш ҡына эпик башланғыстың билдәләре булған һәр ҙур әҫәрен үҙ эсенә алған киңәйтелгән мәғәнәһендә ҡулланыла. Был мәғәнәлә « роман-эпопеялар»ҙы айырып йөрөтәләр, унда төп геройҙар тарихи әһәмиәткә эйә булған төп ваҡиғалар фонында тасуирлана: [[Л. Н. Толстой]]ҙың
* Милли йәмғиәттең комик торошо тураһында бәйән иткән проза йүнәлешендәге "өгөт-нәсихәт эпопея"ларын айырып йөрөтәләр: Франсуа Рабленың «Гаргантюа һәм Пантагрюэль», Н. В. Гоголдең «Үле йәндәр», Анатоль Франстың «Пингвиндар утрауы»<ref name="БСЭ32">{{Из БСЭ|заглавие=Эпопея}}</ref>.
| |||