Христианлыҡ: өлгөләр араһындағы айырма

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Legobot (фекер алышыу | өлөш)
26 986 төҙәтеү
ә Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q5043 (translate me)
Translated from http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE (revision: 54882474) using http://translate.google.com/toolkit with about 13% human translations.
1 юл: 1 юл:
{{Христианлыҡ}}
[[Рәсем:Latin Cross.svg|right|75px|thumb]]


'''Христиа́нлыҡ''' ({{lang-el|Χριστός}} — «май буялған», «ҡотҡарыусы») —
[[Инжил]]дә (Новый Завет) яҙылған [[Ғайса|Иисус Христ]] тормошо һәм тәғлимәттәренә нигеҙләнгән донъяла киң таралған [[ибраһими диндәр|ибраһими дин]].<ref>[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/ ''BBC—Religion &amp; Ethics—566, Christianity'' ] // BBC</ref> Назареттан Иисус кешелекте ҡотҡарыусы булыуына христиандар ышана.<ref name="Briggs">Briggs, Charles A. ''[http://books.google.com/books?id=VKMPAAAAIAAJ The fundamental Christian faith: the origin, history and interpretation of the Apostles' and Nicene creeds].'' C. Scribner’s sons, 1913. </ref> [[Иисус Христос]]тың тарихи шәхес булыуына христиандарҙың шиге юҡ.


Христианлыҡ &nbsp;— 2,1 млрд тарафдары булыуы менән дә, географик таралышы буйынса ла донъяла иң таралған дин; донъяның һәр илендә бер геә булһа ла христиан общинаһы бар.<ref name="численность">[http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents]</ref>
* [[Христиан]]
* [[Библия]]
* [[Ғайса]]/[[Иса]]
* [[Сиркәү]]


[[I быуат]]та [[Рим империяһы]] власы аҫтында булған [[Палестина]]ла [[Ике йылға араһы[[нда йәшәгән арамеоз телле халыҡтар араһында барлыҡҡа килә; беренсе унйыллыҡта уҡ башҡа этник төркөмдәр араһында тарала.<ref>''Мчедлов М. П.'' {{Из|БСЭ|ссылка=http://bse.sci-lib.com/article119835.html|заглавие=Христианство|издание=3-е}}</ref>.
[[Категория:Христианлыҡ]]

Христос тыуғандан 150 йылда батшалары яңы динде ҡабул иткән беренсе дәүләт Осроена дәүләте була, башҡалаһы Эдуссе{{Нет АИ|17|04|2014}} Христианлыҡты беренсе булып рәсми рәүештә ҡабул иткән дәүләт Армәнстан була, 301 йылда батша Трдат III христианлыҡты «Әрмәнстандың берҙән бер рәсми дине» тип ҡабул итә. <ref>Thomas F. Mathews, Alice Taylor, J. Paul Getty Museum. The Armenian Gospels of Gladzor: the life of Christ illuminated, 2001, 13</ref><ref>James Jupp. The Australian people: an encyclopedia of the nation, its people, 2001, p. 171</ref><ref>Barbara A. West. Encyclopedia of the peoples of Asia and Oceania, 2009, p. 50</ref><ref name="БСЭ">[http://bse.sci-lib.com/article075353.html БСЭ&nbsp;— Статья: Аршакиды армянские]</ref><ref name="autogenerated20130418-1">Binns, John. ''An Introduction to the Christian Orthodox Churches'' . Cambridge: Cambridge University Press, 2002, p. 30. ISBN 0-521-66738-0.</ref><ref name="autogenerated20130418-1"></ref> Император Константин I хакимлеге ваҡытында, н 313 йылдан һуң Рим империяһында дәүләт дине статусын ала.
<ref>Карташёв А.&nbsp;В.&nbsp;Вселенские соборы.&nbsp;— М.: «Эксмо», 2006.&nbsp;— 672 с. (С. 66)</ref>

== Христианлыҡ барлыҡҡа килеүе ==

[[File:LomtevNP ApostAndrPervoGTG.jpg|thumb|right|350px|Николай Ломтев. Апостол Андрей Первозванный Киев тауына тәре ҡаҙай]]
Христианлыҡ [[I быуат]]та [[Тәүрат (Ветхий Завет) таратыусы [[йәһүҙилек]] миссионерҙар хәрәкәтенең бер өлөшо булараҡ [[Палестина]]ла йәһүдтәр мөхитендә барлыҡҡа килә. [[Нерон хакимлеге осоронда уҡ христианлыҡ [[Рим империяһы]]ның күп кенә провинцияларында билдәле була.

Христиан дин ҡағиҙәләре тамары йәһүҙи Тәүрат менән бәйләнгән.

Иҫке Ғәһедтә яҙылғанса Иисус сөннәтләнгән, йәһүд булараҡ тәрбиәләнгән, [[Апостол]]дар һәм Иисустың тәғлимәтен башҡа дауам итеүселәр йәһүдтәр була. Христосты киреп ҡаҙаҡлағанғандан һуң, (Стефандың тибешенән һуң) өс йыл үткәс христианлыҡ башҡа халыҡтарға тарала.



Иң тәүҙә христианлың Палестина һәм Урта диңгеҙ буйындағы йәһүдтәргә тарала, ун йыл эсендә апостол Павел эшмәкерлеге нәтижәһендә башҡа халыҡтар («мәжүсиҙәр») араһында киң тарала. V быуатҡа тиклем христианлыҡ Рим империяһы географик сиктәренде һәм уның мәҙәни йоғонтоһо даирәһендә тарала ([[Әрмәнстан|Әрмәнстан]], көнсығыш Сирия, Эфиопия), артабан (1 меңйыллыҡ тың 2-се яртыһы)&nbsp;— герман һәм славян халыҡтары араһында, һуңырыҡ (XIII—XIV&nbsp;б.)&nbsp;— балтик буйы һәс фин халыҡтарында тарала.

Хәҙерге заманда христианлыҡтың Европанан ситтә таралауы колониаль экспансия һәм [[миссионер]]ҙар эшмәкәрлеге менән бәйле.

== Һаны ==

Хәҙерге ваҡытта христиан динендә булыусылар һаны 2 млрд артың, шул иҫәптән:
* в [[Европа|Европала]]&nbsp;— төрлө иҫәп буйынса 400 до 550 млн<ref>[http://www.adherents.com/adhloc/Wh_95.html Adherents.com: By Location]</ref>,
* Латин Америкаһында&nbsp;— 380 млн<ref>[http://www.adherents.com/adhloc/indexWhere.html Adherents.com&nbsp;— Religion by Location]</ref> тирәһе,
* [[Төньяҡ Америка|Төньяҡ Америкала]]&nbsp;— 180—250 млн:
** АҠШ&nbsp;— 160—225 млн<ref>[http://www.adherents.com/rel_USA.html Largest Religious Groups in the USA]</ref>,
** [[Канада|Канада]]&nbsp;— 25 млн<ref>[http://www.adherents.com/adhloc/Wh_57.html Adherents.com: By Location]</ref>),
* Азияла&nbsp;— 300 млн<ref>[http://www.adherents.com/adhloc/Wh_19.html Adherents.com: By Location]</ref>,
* [[Африка|Африкала]]&nbsp;— 300—400 млн<ref>[http://www.adherents.com/adhloc/Wh_2.html Adherents.com: By Location]</ref>,
* [[Австралия|Австралияла]]&nbsp;— 14 млн<ref>[http://www.adherents.com/adhloc/Wh_23.html Adherents.com: By Location]</ref>.

Яҡынса төрлө христиан конфесияларында тороусылар һаны:
* [[Католицизм|католиктар]]&nbsp;— яҡынса 1,15 млрд<ref>[http://www.americancatholic.org/news/report.aspx?id=759 Catholic News | Vatican: Priest numbers show steady, moderate increase | American Catholic]</ref>, шул иҫәптән:
** яҡынса көнсығыш йолаһында 17 млн католик<ref>[http://www.cnewa.org/source-images/Roberson-eastcath-statistics/eastcatholic-stat08.pdf Annuario Pontificio]</ref>;
* протестанттар&nbsp;— яҡынса 426 млн<ref name="sgm">[http://www.sent2all.com/Status%20Of%20Global%20Mission%202011.pdf Status of Global Mission 2011]</ref>, шул иҫәптән:
** 105 млн пятидесятниктар;
** яҡынса 88 млн англикан<ref name="sgm"></ref>;
** яҡынса 75 млн пресвитериан һәм уларғы яҡын ағымдар;
** 70 млн методистар;
** 70 млн баптистар;
** 64 млн лютеран;
** 16 млн етенсе көн адвентистары<ref>[http://www.adventistarchives.org/docs/Stats/ACRep2009.pdf Statistical report. ][http://www.adventistarchives.org/docs/Stats/ACRep2009.pdf Annual council of the General Conference Committee, October 9-14, 2009]</ref>;
* автокефаль православ сиркәүендә 240 до 300 млн<ref>[http://christianity.about.com/od/easternorthodoxy/p/orthodoxprofile.htm Eastern Orthodox Church&nbsp;— Information on the Eastern Orthodox Church Denomination]</ref> кеше;
*
** Әрмән апостол сиркәүе&nbsp;— яҡынса 9 млн<ref>[http://66.208.37.78/index.jsp?sid=1&amp;id=7746&amp;pid=3&amp;lng=en The Armenian Church Today] {{недоступная ссылка}})</ref>.

== Христиан конфессиялары һәм тәғлимәттәре ==


Беҙҙең көндәрҙә христианлыҡта түбәндәге йүнәлештәр бар:
* [[Католицизм|Католицизм]]
* Православ
* Протестантизм

=== [[Католицизм|Католицизм]] ===
* Католик сиркәү
** Рим-католик сиркәүе
** Көнсығыш католик сиркәүе
* Иҫке католицизм

=== Православ ===
* Православие сиркәүе
** Автокефаль православие сиркәүе
* Старообрядсылыҡ
** Поповсылыҡ
** Поповһыҙлыҡ
** Беглопоповһыҙлыҡ

=== Боронғо көнсығыш православиеһы ===

* Әрмән апостол сиркәүе<ref>[http://aniv.ru/view.php?numer=10&amp;st=13&amp;rub=8 Армянская Церковь и Халкидон] {{недоступная ссылка}}</ref>
* Копт православие сиркәүе <ref>[http://www.coptic.net/EncyclopediaCoptica/ Encyclopedia Coptica]</ref>
* Эфиопия православие сиркәүе
* Сиро-яковит православие сиркәүе
* Маланкар православие сиркәүе
* Көнсығыш Ассирия сиркәүе

=== Протестантизм ===

==== Төп конфессиялары (10 млн. артыҡ ағза) ====
* Адвентисты Седьмого Дня
* Англиканлыҡ
* Баптизм
* Кальвинизм һәм Реформатство
** Кальвинизм
** Пресвитерианство
* Лютеранство
* Методизм
* Пятидесятничество
** Пятидесятнические деноминации

==== Башҡа конфессиялар ====
* Адвентис-реформистар
* Квакерҙар
* Меннонитство

==== Протестантизм ағымдары ====
* Евангель христиандары
* Харизматик ағымдар

== Дин ғилеме ==
[[File:Andrej Rublëv 001.jpg|thumb|Троица, Андрея Рублёв иконаһы]]

{{начало цитаты}}
Христианлыҡ өс аллалыҡҡа ышаныуҙан тора: Алла-Ата, Алла-Ул һәм Алла-Изге-Рух. (I Ио. 5, 4-5).<ref>[http://www.magister.msk.ru/library/philos/bulgakov/bulgak26.htm Вероучение] // ''Булгаков С. Н.'' , прот. Православие: Очерки учения Правосл. Церкви. — М., 1991</ref><ref name="pravenc">{{Православная энциклопедия|158182|Вероучение|8|8-11|[[Зайцев, Алексей Алексеевич (богослов)|Зайцев А. А.]]}}</ref>
{{конец цитаты}}

=== Теология ===


Христианлыҡ Авраамдан башланған Инжилдә яҙылғанса (монотеизм), йәғни Донъяны һәм кешене ижад иткән Алла берҙән бер тигән ҡарашта. Шул уҡ ваҡытта христианлыҡ йүнәлеше монотеизмға троица идеяһын өҫтәп ҡуша: тәбиғәте менән бер үк Алла-Ата, Алла-Ул һәм Алла-Изге-Рух.<ref name="pravenc"></ref>


== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания| 2}}

== Әҙәбиәт ==
{{refbegin}}

=== Ғилми әҙәбиәт ===

* Болотов В. В. [http://www.sedmitza.ru/text/538329.html Лекции по истории древней Церкви].&nbsp;— СПб., 1907 1918. Т. 1-4; То же (репринт). М., 1994.
* Густерин П. На родине христианства // Азия и Африка сегодня. — 2006. — №&nbsp;5.


{{refend}}

== Һылтанмалар ==
{{refbegin}}
* [http://www.krotov.info/ Библиотека христианской литературы на сайте Якова Кротова]
* [http://www.vehi.net/istoriya/general/text.html Схематическая история христианства]
* [http://www.gumer.info/ Публикации по христианству в библиотеке Гумер]

{{refend}}

[[Category:Христианлыҡ]]
[[Category:Дин]]


{{Link FA|ar}}
{{Link FA|ar}}
13 юл: 150 юл:
{{Link FA|mk}}
{{Link FA|mk}}
{{Link FA|vi}}
{{Link FA|vi}}
{{Link GA|lt}}


[[ru:Христианство]]

03:57, 30 апрель 2013 өлгөһө

Ҡалып:Христианлыҡ

Христиа́нлыҡ (грек. Χριστός — «май буялған», «ҡотҡарыусы») — Инжилдә (Новый Завет) яҙылған Иисус Христ тормошо һәм тәғлимәттәренә нигеҙләнгән донъяла киң таралған ибраһими дин.[1] Назареттан Иисус кешелекте ҡотҡарыусы булыуына христиандар ышана.[2] Иисус Христостың тарихи шәхес булыуына христиандарҙың шиге юҡ.

Христианлыҡ  — 2,1 млрд тарафдары булыуы менән дә, географик таралышы буйынса ла донъяла иң таралған дин; донъяның һәр илендә бер геә булһа ла христиан общинаһы бар.[3]

I быуатта Рим империяһы власы аҫтында булған Палестинала [[Ике йылға араһы[[нда йәшәгән арамеоз телле халыҡтар араһында барлыҡҡа килә; беренсе унйыллыҡта уҡ башҡа этник төркөмдәр араһында тарала.[4].

Христос тыуғандан 150 йылда батшалары яңы динде ҡабул иткән беренсе дәүләт Осроена дәүләте була, башҡалаһы Эдуссе[сығанаҡ 3660  көн күрһәтелмәгән] Христианлыҡты беренсе булып рәсми рәүештә ҡабул иткән дәүләт Армәнстан була, 301 йылда батша Трдат III христианлыҡты «Әрмәнстандың берҙән бер рәсми дине» тип ҡабул итә. [5][6][7][8][9][9] Император Константин I хакимлеге ваҡытында, н 313 йылдан һуң Рим империяһында дәүләт дине статусын ала. [10]

Христианлыҡ барлыҡҡа килеүе

Николай Ломтев. Апостол Андрей Первозванный Киев тауына тәре ҡаҙай

Христианлыҡ I быуатта [[Тәүрат (Ветхий Завет) таратыусы йәһүҙилек миссионерҙар хәрәкәтенең бер өлөшо булараҡ Палестинала йәһүдтәр мөхитендә барлыҡҡа килә. [[Нерон хакимлеге осоронда уҡ христианлыҡ Рим империяһының күп кенә провинцияларында билдәле була.

Христиан дин ҡағиҙәләре тамары йәһүҙи Тәүрат менән бәйләнгән.

Иҫке Ғәһедтә яҙылғанса Иисус сөннәтләнгән, йәһүд булараҡ тәрбиәләнгән, Апостолдар һәм Иисустың тәғлимәтен башҡа дауам итеүселәр йәһүдтәр була. Христосты киреп ҡаҙаҡлағанғандан һуң, (Стефандың тибешенән һуң) өс йыл үткәс христианлыҡ башҡа халыҡтарға тарала.


Иң тәүҙә христианлың Палестина һәм Урта диңгеҙ буйындағы йәһүдтәргә тарала, ун йыл эсендә апостол Павел эшмәкерлеге нәтижәһендә башҡа халыҡтар («мәжүсиҙәр») араһында киң тарала. V быуатҡа тиклем христианлыҡ Рим империяһы географик сиктәренде һәм уның мәҙәни йоғонтоһо даирәһендә тарала (Әрмәнстан, көнсығыш Сирия, Эфиопия), артабан (1 меңйыллыҡ тың 2-се яртыһы) — герман һәм славян халыҡтары араһында, һуңырыҡ (XIII—XIV б.) — балтик буйы һәс фин халыҡтарында тарала.

Хәҙерге заманда христианлыҡтың Европанан ситтә таралауы колониаль экспансия һәм миссионерҙар эшмәкәрлеге менән бәйле.

Һаны

Хәҙерге ваҡытта христиан динендә булыусылар һаны 2 млрд артың, шул иҫәптән:

Яҡынса төрлө христиан конфесияларында тороусылар һаны:

  • католиктар — яҡынса 1,15 млрд[18], шул иҫәптән:
    • яҡынса көнсығыш йолаһында 17 млн католик[19];
  • протестанттар — яҡынса 426 млн[20], шул иҫәптән:
    • 105 млн пятидесятниктар;
    • яҡынса 88 млн англикан[20];
    • яҡынса 75 млн пресвитериан һәм уларғы яҡын ағымдар;
    • 70 млн методистар;
    • 70 млн баптистар;
    • 64 млн лютеран;
    • 16 млн етенсе көн адвентистары[21];
  • автокефаль православ сиркәүендә 240 до 300 млн[22] кеше;
    • Әрмән апостол сиркәүе — яҡынса 9 млн[23].

Христиан конфессиялары һәм тәғлимәттәре

Беҙҙең көндәрҙә христианлыҡта түбәндәге йүнәлештәр бар:

Католицизм

  • Католик сиркәү
    • Рим-католик сиркәүе
    • Көнсығыш католик сиркәүе
  • Иҫке католицизм

Православ

  • Православие сиркәүе
    • Автокефаль православие сиркәүе
  • Старообрядсылыҡ
    • Поповсылыҡ
    • Поповһыҙлыҡ
    • Беглопоповһыҙлыҡ

Боронғо көнсығыш православиеһы

  • Әрмән апостол сиркәүе[24]
  • Копт православие сиркәүе [25]
  • Эфиопия православие сиркәүе
  • Сиро-яковит православие сиркәүе
  • Маланкар православие сиркәүе
  • Көнсығыш Ассирия сиркәүе

Протестантизм

Төп конфессиялары (10 млн. артыҡ ағза)

  • Адвентисты Седьмого Дня
  • Англиканлыҡ
  • Баптизм
  • Кальвинизм һәм Реформатство
    • Кальвинизм
    • Пресвитерианство
  • Лютеранство
  • Методизм
  • Пятидесятничество
    • Пятидесятнические деноминации

Башҡа конфессиялар

  • Адвентис-реформистар
  • Квакерҙар
  • Меннонитство

Протестантизм ағымдары

  • Евангель христиандары
  • Харизматик ағымдар

Дин ғилеме

Троица, Андрея Рублёв иконаһы

Христианлыҡ өс аллалыҡҡа ышаныуҙан тора: Алла-Ата, Алла-Ул һәм Алла-Изге-Рух. (I Ио. 5, 4-5).[26][27]

Теология

Христианлыҡ Авраамдан башланған Инжилдә яҙылғанса (монотеизм), йәғни Донъяны һәм кешене ижад иткән Алла берҙән бер тигән ҡарашта. Шул уҡ ваҡытта христианлыҡ йүнәлеше монотеизмға троица идеяһын өҫтәп ҡуша: тәбиғәте менән бер үк Алла-Ата, Алла-Ул һәм Алла-Изге-Рух.[27]


Иҫкәрмәләр

  1. ↑ BBC—Religion & Ethics—566, Christianity // BBC
  2. ↑ Briggs, Charles A. The fundamental Christian faith: the origin, history and interpretation of the Apostles' and Nicene creeds. C. Scribner’s sons, 1913.
  3. ↑ Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents
  4. ↑ Мчедлов М. П. Христианство — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә (3-е издание)
  5. ↑ Thomas F. Mathews, Alice Taylor, J. Paul Getty Museum. The Armenian Gospels of Gladzor: the life of Christ illuminated, 2001, 13
  6. ↑ James Jupp. The Australian people: an encyclopedia of the nation, its people, 2001, p. 171
  7. ↑ Barbara A. West. Encyclopedia of the peoples of Asia and Oceania, 2009, p. 50
  8. ↑ БСЭ — Статья: Аршакиды армянские
  9. ↑ 9,0 9,1 Binns, John. An Introduction to the Christian Orthodox Churches . Cambridge: Cambridge University Press, 2002, p. 30. ISBN 0-521-66738-0.
  10. ↑ Карташёв А. В. Вселенские соборы. — М.: «Эксмо», 2006. — 672 с. (С. 66)
  11. ↑ Adherents.com: By Location
  12. ↑ Adherents.com — Religion by Location
  13. ↑ Largest Religious Groups in the USA
  14. ↑ Adherents.com: By Location
  15. ↑ Adherents.com: By Location
  16. ↑ Adherents.com: By Location
  17. ↑ Adherents.com: By Location
  18. ↑ Catholic News | Vatican: Priest numbers show steady, moderate increase | American Catholic
  19. ↑ Annuario Pontificio
  20. ↑ 20,0 20,1 Status of Global Mission 2011
  21. ↑ Statistical report. Annual council of the General Conference Committee, October 9-14, 2009
  22. ↑ Eastern Orthodox Church — Information on the Eastern Orthodox Church Denomination
  23. ↑ The Armenian Church Today (недоступная ссылка))
  24. ↑ Армянская Церковь и Халкидон (недоступная ссылка)
  25. ↑ Encyclopedia Coptica
  26. ↑ Вероучение // Булгаков С. Н. , прот. Православие: Очерки учения Правосл. Церкви. — М., 1991
  27. ↑ 27,0 27,1 Зайцев А. А. Вероучение // Православная энциклопедия. Том VIII. — М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2004. — С. 8-11. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-014-5

Әҙәбиәт

Ғилми әҙәбиәт


Һылтанмалар

Ҡалып:Link FA Ҡалып:Link FA Ҡалып:Link FA Ҡалып:Link FA Ҡалып:Link GA

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Христианлыҡ&oldid=394867» битенән алынған