Арарат: өлгөләр араһындағы айырма

Координаты: пропущена долгота
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
72 юл: 72 юл:




Тәүратта «Арарат тауҙары» иҫкә алына. Хәҙерге күҙаллауҙар буйынса, һүҙ Ассирияның төньяғындағы урын - Урарту тураһында<ref name="biblenc" /> һәм, башҡа ваҡытта, Ассириянан төньяҡтараҡ ятҡан дәүләт тураһында, бара. Тәүратта әйтелгәнсә, Нух кәмәһе Арарат еренең айырым бер тауында һай урынға барып төртөлгән. </blockquote> Брокгауздың Библия (Тәүрат) энциклопедияһында, бер нимә лә нәҡ хәҙерге Арарат тауына кәмә килеп терәлгән тип төртөп күрһәтмәй, тиелгән<ref name="biblenc" />. Тәүраттың әрмән теленә тәржемәләрендә бөтөн донъяны һыу баҫыу тураһындағы хикәйәттә Нух кәмәһе Масис (Մասիս) тауына, йәғни Араратҡа килеп терәлгән тиелә<ref name="Tokarev" />.
Тәүратта «Арарат тауҙары» иҫкә алына. Хәҙерге күҙаллауҙар буйынса, һүҙ Ассирияның төньяғындағы урын - Урарту тураһында<ref name="biblenc" /> һәм, башҡа ваҡытта, Ассириянан төньяҡтараҡ ятҡан дәүләт тураһында, бара. Тәүратта әйтелгәнсә, Нух кәмәһе Арарат еренең айырым бер тауында һай урынға барып төртөлгән. </blockquote> Брокгауздың Библия (Тәүрат) энциклопедияһында, бер нимә лә нәҡ хәҙерге Арарат тауына кәмә килеп терәлгән тип төртөп күрһәтмәй, тиелгән<ref name="biblenc" />. Тәүраттың әрмән теленә тәржемәләрендә бөтөн донъяны һыу баҫыу тураһындағы хикәйәттә Нух кәмәһе Масис (Մասիս) тауына, йәғни Араратҡа килеп терәлгән, тиелә<ref name="Tokarev" />.


Ошо китапҡа ингән атаҡлы бөтөн донъя һыу баҫыуы тураһындағы хикәйәт месопотамия риүәйәттәре менән бәйле икәне хәҙер инде яҡшы билдәле. Шулай ҙа күп халыҡтарҙа, Австралияла, Океания утрауҙарында һәм америка индеецтарында ла, бөтөн донъя ташҡыны тураһындағы риүәйәт йәшәй икән, был бик боронғо сығанаҡ барлығы тураһында һөйләй. Подробнее см. [[Всемирный потоп#Сказания о Всемирном потопе|Сказания о Всемирном потопе]]. Новосельцевтан белеүебеҙсә, барса донъяны һыу баҫыу тураһындағы месопотамия мифы ассирия периодында Әрмән ҡалҡыулығының көньяҡ армыттары менән бәйле булған<ref name="novosel" />. Иосиф Флавий б. э. I быуатында, халдеян Беросҡа һылтанып, кәмәнең ҡалдыҡтары «Әрмәнстандағы Кордуй тауында» һаҡланған, тип хәбәр иткән — Новосельцев буйынса, Кордиен тауҙарында, йәғни төньяҡтан туранан-тура Месопотамия тигеҙлегенә килеп тоташҡан тау арҡаһында.
Ныне хорошо известно, что знаменитое сказание о всемирном потопе, вошедшее в состав этой книги, связано с месопотамскими преданиями. Однако в целом разные варианты сказания о всемирном потопе встречаются среди многих народов, вплоть до Австралии, островов Океании и [[Индейцы|индейских]] племён, что может говорить о более древнем источнике. Подробнее см. [[Всемирный потоп#Сказания о Всемирном потопе|Сказания о Всемирном потопе]]. Согласно Новосельцеву, месопотамский миф о потопе был в ассирийский период связан с южными отрогами Армянского нагорья<ref name="novosel" />. [[Иосиф Флавий]] в I в н. э. сообщал, ссылаясь на халдеянина Бероса, что остатки ковчега сохранились «в Армении на горе Кордуйской» — согласно Новосельцеву, в [[Кордуена|Кордиенских горах]], то есть горном хребте, непосредственно примыкающем с севера к [[Месопотамия|Месопотамской]] равнине.


По мнению Новосельцева, отождествление горы [[Ной|Ноя]] с современным Араратом, по-видимому, сложилось после V века в церковных кругах вне Армении, откуда оно попало и в эту страну<ref name="novosel" />. Согласно Православной энциклопедии, лишь начиная с XI—XII вв. армянской, а затем и другими традициями Масис (устаревшее армянское название Арарата) стал отождествляться с местом, где пристал Ноев ковчег<ref>{{Православная энциклопедия|75836|Арарат|3|175—176|Беляев Л. А.}} </ref>.
Новосельцев фекеренсә, Нух тауын хәҙерге Арарат менән тигеҙләү, күрәһең, V быуаттан һуң Әрмәнстандан тыш сиркәү даирәләрендә, килеп сыҡҡандыр, шунан Әрмәнстанға ла килеп еткәндер<ref name="novosel" />. Православие энциклопедияһы буйынса, тик XI—XII бб. әрмән һәм башҡа традициялар Масисты (Арараттың иҫкесә әрмән атамаһы) Нух кәмәһе килеп терәлгән урын булған, ти<ref>{{Православная энциклопедия|75836|Арарат|3|175—176|Беляев Л. А.}} </ref>.


В развитие этой традиции европейцы дали горе название «Арарат» (см. раздел [[#Этимология названия|Этимология названия]]).
Был традицияны үҫтереп, европалылар тауға «Арарат» атамаһын биргән(см. раздел [[#Этимология названия|Этимология названия]]).


Вокруг этой традиции у местных народов сложился комплекс легенд. Арарат является священным местом для армян (см. также раздел [[#Арарат как символ Армении|Арарат как символ Армении]]). Персидская легенда называет Арарат колыбелью человечества<ref name="britannica" />. Считалось, что деревня Аргури на склоне Арарата находится на месте, где Ной построил алтарь и посадил первый виноградник, а её название выводили из армянского «он посадил лозу»<ref name="bryce208">''Viscount James Bryce Bryce'', [http://books.google.de/books?id=8XQdAnBvpQMC&dq=it+has+received+among+geographers+the+name+of+ararat&hl=ru&source=gbs_navlinks_s Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876], стр. 208</ref>). Название города [[Маранд]] выводили из армянского «здесь находится мать» и считали местом смерти и захоронения жены Ноя<ref name="bryce208" />. Название города [[Нахичевань|Нахиджеван]] трактовали как «он впервые сошёл» и идентифицировали с местом высадки Ноя<ref name="bryce208" />. Считалось, что на вершине горы [[халдеи]] поклонялись звёздам, и трое из них последовали за [[Вифлеемская звезда|Вифлеемской звездой]] к месту рождения [[Иисус Христос|Иисуса Христа]]<ref name="bryce209">''Viscount James Bryce Bryce'', [http://books.google.de/books?id=8XQdAnBvpQMC&dq=it+has+received+among+geographers+the+name+of+ararat&hl=ru&source=gbs_navlinks_s Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876], стр. 209</ref>.
Был традиция тирәләй урындағы халыҡтарҙа легендалар комплексы ижад ителгән. Арарат - әрмәндәр өсөн изге урын (см. также раздел [[#Арарат как символ Армении|Арарат как символ Армении]]). Фарсы легендаһы Араратты кешелектең сәңгелдәге тип атай<ref name="britannica" />. Арарат битләүендәге Аргури ауылы торған урында Нух миһрап (алтарь) төҙөгән һәм тәүге йөҙөм ағасын ултыртҡан, ә ауылдың исемен әрмән телендәге «ул тал сыбығы ултыртҡан» тигән һүҙбәйләнеш менән бәйләгән<ref name="bryce208">''Viscount James Bryce Bryce'', [http://books.google.de/books?id=8XQdAnBvpQMC&dq=it+has+received+among+geographers+the+name+of+ararat&hl=ru&source=gbs_navlinks_s Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876], стр. 208</ref>). Маранд ҡалаһының атамаһын әрмән телендәге «был урында әсәй бар» тигән мәғәнә менән бәйләгәндәр һәм Нухтың ҡатынының үлгән, күмелгән урыны, тип иҫәпләгәндәр<ref name="bryce208" />. Название города [[Нахичевань|Нахиджеван]] трактовали как «он впервые сошёл» и идентифицировали с местом высадки Ноя<ref name="bryce208" />. Считалось, что на вершине горы [[халдеи]] поклонялись звёздам, и трое из них последовали за [[Вифлеемская звезда|Вифлеемской звездой]] к месту рождения [[Иисус Христос|Иисуса Христа]]<ref name="bryce209">''Viscount James Bryce Bryce'', [http://books.google.de/books?id=8XQdAnBvpQMC&dq=it+has+received+among+geographers+the+name+of+ararat&hl=ru&source=gbs_navlinks_s Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876], стр. 209</ref>.


=== Святой Яков и недосягаемость вершины Арарата ===
=== Святой Яков и недосягаемость вершины Арарата ===

14:02, 2 июнь 2016 өлгөһө

== Әҙәбиәт ==

Арарат
төр. Ağrı Dağı, әрм. Արարատ
Арарат тауы (Әрмәнстан яғынан күренеше). (2007 йылдың 18 майы).
Арарат тауы (Әрмәнстан яғынан күренеше). (2007 йылдың 18 майы).
Координаты: пропущена долгота
Ил
РайонЫгдыр 
Тау системаһыӘрмән ҡалҡыулығы 
Вулкан формаһыСтратовулкан 
Һуңғы атылыу1840 
Түбәһе бейеклеге5165 м [1] 
Сағыштырмаса бейеклек4365 м
Түбәһенә беренсе менеү1829 йылдың 27 сентябре
Иоганн Фридрих Паррот
Хачатур Абовян
Алексей Здоровенко
Матвей Чалпанов
Ованнес Айвазян
Мурад Погосян 
Төркиә
Красная точка
Арарат

Арара́т (әрм. Արարատ и әрм. Մասիս (Масис), төр. Ağrı Dağı, курд. Çiyayê Agirî) — тау: Төркиәнең көньяғында Әрмән ҡалҡыулығының иң бейек вулкан массивы; стратовулкандарға ҡарай. Төркиәнең административ бүленеше Ыгдыр иле Аракс йылғаһының урта ағымы уң ярында, Иран сигенән 16 километрҙа, Әрмәнстан сигенән 32 километрҙа[2]Ҡалып:Не АИ. Конус нигеҙҙәре менән ҡушылған йоҡо хәлендәге ике вулкандан: Оло Арараттан һәм Кесе Арараттан тора. Оло Арараттың түбәһе диңгеҙ кимәленән 5165 метрҙа[3][4]) Төркиәнең иң бейек нөктәһе булып тора.

Төҙөлөшө

3D-модель Арарата

Оло һәм Кесе Арарат түбәләренең араһы 11 км[5]. Вулкандар разделены Сардар-Булак биләне менән бүленгән. Ике түбәнең дә нигеҙ әйләнәһе оҙонлоғо 130 км-ға яҡын. Кайнозой базальты менән тултырылған. Тау биттәре буш, елләгән лава ағымынан барлыҡҡа килгән. Оло Арарат 4 250 метрҙан үргәрәк мәңгелек ҡар менән ҡапланған. Массивта 30-ға яҡын боҙлоҡ бар (иң эреһе — 2 км оҙонлоғондағы изге Яков боҙлоғо).

Оло Арараттың диңгеҙ кимәленән бейеклеге 5165 метр тәшкил итә, Кесе Арараттыҡы — 3896 м[5].
Шуныһы ҡыҙыҡ, үҙенең ҙурлығына һәм мәңгелек ҡарҙары һәм боҙлоҡтары булыуға ҡарамаҫтан, Арарат тауҙарынан бер йылға ла ағып сыҡмай.

Урғылыуҙары

Моғайын, Арарат б. э. т. өсөнсө меңйыллыҡта әүҙемлек күрһәткәндер; пирокластик ағымдары аҫтында иртә бронза быуаты артефакттары һәм кеше кәүҙәһе ҡалдыҡтары табылған[6].

Араратта һуңғы тапҡыр вулкан урғылыу 1840 йылдың 2 июлендә булған[7]; ул ер тетрәү менән бергә күҙәтелгән. Ер тетрәү һәм ташҡын ағымы һөҙөмтәһендә тау башында урынлашҡан Изге Яков монастыры һәм Аргури ауылы емерелгән; шул осорҙан алып Араратта даими ултыраҡтар булғаны юҡ[4][8].

Был вулкан мәшхәре тураһында Сергей Меч Рәсәйҙең революцияға тиклемге география дәреслегендә иҫкә алып үткән:

Арараттың вулкан көсө һуңғы тапҡыр үҙе тураһында 1840 йылда белдерҙе. Арараттан урғылып төшкән һыу һәм бысраҡ ташҡынынан, уларҙан алда башланған ер тетрәүенән тирә-йүндәге ҡала һәм ауылдарҙа бер нисә мең кеше һәләк булды. (Въ послѣдній разъ вулканическія силы Арарата напомнили о себѣ въ 1840 г., когда погибло нѣсколько тысячъ человѣк въ окрестныхъ городахъ и селеніяхъ отъ потоков воды и грязи, хлынувшихъ съ Арарата, и отъ предшествовавшихъ имъ ударовъ землетрясені).[9]

Атама этимологияһы

Массивҡа һәм уны барлыҡҡа килтереүсе тауҙарға «Арарат» атамаһын европалылар биргән[10], һәм XIX быуатта был атама европа географтары араһында нығынған булған[11][12]. Джеймс Брайс 1876 йылда үҙенең юл яҙмаларында «урындағы халыҡтарға (әрмәндәргә, төрөктәргә, татарҙарға (әзербайжандарҙы күҙ уңында тотҡан) һәм фарсыларға) Арарат ошо атамаһы менән билдәле түгел». Брайс буйынса, «Арарат» атамаһы, ул яҙмаларҙы теркәгән ваҡытта, урындағы халыҡ араһында был атама рус телен күберәк ҡуллана башлау арҡаһында тарала башлаған була[12].

Ираникаға ярашлы, «Арарат» атамаһы тауға Нух кәмәһе тураһындағы тәүрат риүәйәтенә таянып бирелгән: Арарат региондың иң бейек түбәһе булғанға, европалылар фекеренсә, Нух кәмәһе нәҡ уға килеп терәлергә тейеш булған (ҡара: Арарат тәүратта)[8]. Роберт Томсон тауҙың атамаһы Айрарат провинцияһы атамаһы менән бутауҙан килеп сыҡҡандыр тип аңлата[13]. Ысынында, «Арарат» һүҙе Урарту дәүләтенең һәм халҡының ассирий телендәге атамаһы ул[14][8].

Арараттың урындағы атамалары:

  • Арараттың традицион әрмәнсә атамаһы — Масис (әрм. Մասիս). Анатолий Петрович Новосельцева фекеренсә, «Масис» иран сығышлы һүҙ, һәм «бөйөк, ҙур», иң ҙур тау тигән мәғәнәне аңлата, сөнки урта фарсыса «масист» — «иң ҙур» тигән һүҙ[15]. Мовсес Хоренаци «Әрмәнстан тарихы»нда, әрмән халыҡ этимологияһына таянып, «Масис»ты легендар әрмән батшаһы Амасий исеме менән бәйләй. Джеймс Расселл фекеренсә, уның атамаһы халыҡ этимологияһында Амасья ҡалаһы исеменән килеп сыҡҡан[16].
  • Арараттың төрөк атамаһы — Агрыда́г йәки Агры-Даг (төр. Ağrı Dağı), «кәкре тау»[14] йәки «ауыртыу тауы» (от төр. Ağrı — «һыҙлау, ҡайғы»[15]). Джеймс Расселл фекеренсә, төр. Ağrı оҡшағандар төр. ağir — «ауыр» һәм урта иран *masi- тәржемәһе була, боронғо иран теленән йәш авестий телендәге mas- — «оҙон, ҙур» тигәнде аңлата[16].
  • Арараттың фарсы атамаһы — Кухи-Нух (фарс. کوه نوح), «Нух тауы».
  • Арараттың ғәрәп атамаһы — Джабал-аль-Харет (Jabal al-Ḥāreṯ), «ер һөрөүсе тауы»[8].
  • Арараттың ҡорт атамаһы — «Агри» (курд. Çiyayê Agirî йәки «Гридах» (ҡыҫҡартылған) ҡорт теленән «Яныусы тау» тип тәржемә ителә, шуның менән уның вулкандан барлыҡҡа килеүен иҫбатлай.

Оло Арарат түбәһенә күтәрелеү

1876 йылдың 12 сентябрендә Джеймс Брайс Арарат түбәһенә яңғыҙы тәүләп күтәрелгән.

Иоһанн Фридрих Паррот Араратҡа тәүләп 1829 йылдың 27 сентябрендә (9 октябрендә) күтәрелгән. Урындағы халыҡтарҙың (ҡорттарҙың, әзербайжандарҙың, фарсыларҙың,әрмәндәрҙең һәм төрөктәрҙең) ышаныуы буйынса, Араратҡа менергә маташыу ғына хатта үтә ҡыйыу һәм аллаға ҡаршы эш, тип һаналған[4].

1829 йылдың 27 сентябрендә (9 октябрендә), Туркманчай тыныслыҡ тураһындағы килешеүе нигеҙендә, Арарат түбәһе Фарсыстандан Рәсәй империяһына күскәс, Араратҡа тикшеренеү экспедицияһы сиктәрендә, Дерпт университеты профессоры Иоһанн Фридрих Паррот тәүге булып Оло Араратҡа күтәрелгән. Паррот менән бергә түбәгә уны оҙатыусы төркөм дә күтәрелгән: тәржемәсе һәм юл күрһәтеүсе Хачатур Абовян, 41-се егер полкының ике һалдаты — Алексей Здоровенко һәм Матвей Чалпанов, шулай уҡ Аргури ауылы крәҫтиәндәре — Ованнес Айвазян һәм Мурад Погосян[17][18].

«Беҙ, туҡталмайса, тағы бер нисә ҡалҡыулыҡты уҙҙыҡ, һәм шул саҡта тау түбәһе тыны аңҡыны: мин битләүҙең сираттағы көмөрөһөн үттем, һәм — минең шатлыҡтан иҫергән ҡарашым алдында, икеләнеүһеҙ, Арарат түбәһенең боҙло сатыры ята ине. Шулай ҙа һуңғы көсөргәнеш менән баҫҡыстар ярҙамында тағы ла бер боҙлоҡто артылыу кәрәк ине. Һәм бына беҙ Арарат түбәһендә торабыҙ — 15 сәғәт 15 минут, 1829 йылдың 27 сентябре!»[17][19]

Бөгөнгө көндә һәр теләгән кеше лә Араратҡа күтәрелә ала. Бының өсөн төрөк властарынан махсус виза алыу һәм турист путёвкаһы һатып алыу етә[сығанаҡ 4326  көн күрһәтелмәгән].

Арарат түбәһенән панорама (360 градус)
Арарат түбәһенән панорама (360 градус)

Араратҡа яңғыҙ күтәрелеү

1876 йылдың 12 сентябрендә Джеймс Брайс яңғыҙы 24 сәғәт эсендә Араратҡа күтәрелде. Рус топографы Андрей Васильевич Пастухов Араратҡа 1893, 1894 һәм 1895 йылдарҙа күтәрелгән. 1896 йылдың 14 сентябрендә Араратҡа А. Абелян яңғыҙы күтәрелгән[17]. 1970 йылдың 21 февралендә яңғыҙы тәүге булып ҡыш көнө Төркиә альпинизм Федерацияһының элекке рәйесе Бозкурт Эргёр күтәрелгән[20][21].

Арарат Тәүратта

Йозеф Антон Кох, Нухтың ҡорбан килтереүен күрһәткән пейзаж, 1803 й. Артҡы планда түбәһендә кәмә торған тау түбәһе күренә


Тәүратта «Арарат тауҙары» иҫкә алына. Хәҙерге күҙаллауҙар буйынса, һүҙ Ассирияның төньяғындағы урын - Урарту тураһында[10] һәм, башҡа ваҡытта, Ассириянан төньяҡтараҡ ятҡан дәүләт тураһында, бара. Тәүратта әйтелгәнсә, Нух кәмәһе Арарат еренең айырым бер тауында һай урынға барып төртөлгән. Брокгауздың Библия (Тәүрат) энциклопедияһында, бер нимә лә нәҡ хәҙерге Арарат тауына кәмә килеп терәлгән тип төртөп күрһәтмәй, тиелгән[10]. Тәүраттың әрмән теленә тәржемәләрендә бөтөн донъяны һыу баҫыу тураһындағы хикәйәттә Нух кәмәһе Масис (Մասիս) тауына, йәғни Араратҡа килеп терәлгән, тиелә[22].

Ошо китапҡа ингән атаҡлы бөтөн донъя һыу баҫыуы тураһындағы хикәйәт месопотамия риүәйәттәре менән бәйле икәне хәҙер инде яҡшы билдәле. Шулай ҙа күп халыҡтарҙа, Австралияла, Океания утрауҙарында һәм америка индеецтарында ла, бөтөн донъя ташҡыны тураһындағы риүәйәт йәшәй икән, был бик боронғо сығанаҡ барлығы тураһында һөйләй. Подробнее см. Сказания о Всемирном потопе. Новосельцевтан белеүебеҙсә, барса донъяны һыу баҫыу тураһындағы месопотамия мифы ассирия периодында Әрмән ҡалҡыулығының көньяҡ армыттары менән бәйле булған[15]. Иосиф Флавий б. э. I быуатында, халдеян Беросҡа һылтанып, кәмәнең ҡалдыҡтары «Әрмәнстандағы Кордуй тауында» һаҡланған, тип хәбәр иткән — Новосельцев буйынса, Кордиен тауҙарында, йәғни төньяҡтан туранан-тура Месопотамия тигеҙлегенә килеп тоташҡан тау арҡаһында.

Новосельцев фекеренсә, Нух тауын хәҙерге Арарат менән тигеҙләү, күрәһең, V быуаттан һуң Әрмәнстандан тыш сиркәү даирәләрендә, килеп сыҡҡандыр, шунан Әрмәнстанға ла килеп еткәндер[15]. Православие энциклопедияһы буйынса, тик XI—XII бб. әрмән һәм башҡа традициялар Масисты (Арараттың иҫкесә әрмән атамаһы) Нух кәмәһе килеп терәлгән урын булған, ти[23].

Был традицияны үҫтереп, европалылар тауға «Арарат» атамаһын биргән(см. раздел Этимология названия).

Был традиция тирәләй урындағы халыҡтарҙа легендалар комплексы ижад ителгән. Арарат - әрмәндәр өсөн изге урын (см. также раздел Арарат как символ Армении). Фарсы легендаһы Араратты кешелектең сәңгелдәге тип атай[4]. Арарат битләүендәге Аргури ауылы торған урында Нух миһрап (алтарь) төҙөгән һәм тәүге йөҙөм ағасын ултыртҡан, ә ауылдың исемен әрмән телендәге «ул тал сыбығы ултыртҡан» тигән һүҙбәйләнеш менән бәйләгән[24]). Маранд ҡалаһының атамаһын әрмән телендәге «был урында әсәй бар» тигән мәғәнә менән бәйләгәндәр һәм Нухтың ҡатынының үлгән, күмелгән урыны, тип иҫәпләгәндәр[24]. Название города Нахиджеван трактовали как «он впервые сошёл» и идентифицировали с местом высадки Ноя[24]. Считалось, что на вершине горы халдеи поклонялись звёздам, и трое из них последовали за Вифлеемской звездой к месту рождения Иисуса Христа[25].

Святой Яков и недосягаемость вершины Арарата

С XIII века европейцам известна армянская легенда о Святом Якове (Агопе) (являющаяся адаптацией более ранней легенды о Святом Иакове Низибийском, в которой фигурирует гора Джуди[16]). Этот монах страждал подняться на вершину горы и поклониться ковчегу, который был виден в хорошую погоду. Трижды пытался он взойти на вершину, но, поднявшись на большую высоту, каждый раз засыпал, а проснувшись, он обнаруживал себя у подножия горы. После третьей попытки ему во сне явился ангел и сказал, что Бог запретил смертным восходить на священную вершину и касаться ковчега. Но в награду за стремление к святыне ангел даровал монаху кусок дерева, из которого сделан ковчег. Святому Якову был посвящён монастырь, расположенный выше деревни Аргури (деревня и монастырь были полностью разрушены в 1840 году, см. раздел Извержения)[26].

Невозможность достичь вершины Арарата была, по словам Джеймса Брайса, «почти частью вероучения» армянской церкви[26]. Двое из сопровождавших Паррота (см. раздел Восхождения на Арарат) армян после восхождения утверждали, что поднялись на большую высоту, но не на вершину. Похожая история произошла и с другим покорителем Арарата — Абихом — в 1845 году. Группа англичан, поднимавшихся на гору в 1856 году, получили заверения от курдов и турок, что вершина недосягаема. По мнению Брайса, в 1876 году ни один человек, живущий в зоне видимости Арарата (за исключением, возможно, какого-нибудь хорошо образованного российского чиновника в Ереване), не сомневался, что после Ноя никто не ступал на вершину горы[27]. После восхождения на Арарат Брайс посетил Эчмиадзин, где был представлен управляющему им архимандриту. В ходе беседы Брайс сообщил, что взошёл на гору. Переводчик сказал архимандриту: «Этот англичанин говорит, что был на вершине Масиса». Тот с улыбкой ответил: «Нет, этого не может быть. Никто никогда там не был. Это невозможно».[28]

Геополитическое положение

Между XVI и XVIII веками район Арарата находился на границе между Османской и Персидской империями и имел большое значение в османско-сефевидских войнах. Вершина и северные склоны Большого Арарата и восточные склоны Малого Арарата контролировались Персией[8].

По условиям Туркманчайского мирного договора 1828 года, вершина Большого Арарата и его северные склоны перешли к Российской империи, а Малый Арарат стал местом, где сходились границы всех трёх империй[8]. По словам Джеймса Брайса, это не было случайностью, а являлось отражением политического значения названия горы и ассоциаций с библейской легендой. Советники Николая I настояли на включении Большого Арарата в российскую территорию, так как обладатель вершины пользовался глубоким уважением, которое все окружающие народы испытывали к ней[29].

По условиям Московского договора 1921 года, Большой Арарат перешёл к Турции. В 1932 году было заключено турецко-персидское соглашение, по которому часть восточного склона Малого Арарата (5 или 6 километров от вершины) была передана Турции. Таким образом, обе вершины сейчас находятся на турецкой территории[8].

В 1927—1930 гг. существовала Араратская Курдская Республика, которая явилась одним из курдских государственных образований в новейшее время.

Арарат как символ Армении

Арарат считается едва ли не самым известным символом Армении[30].

Известный художник-маринист Иван Айвазовский писал гору Арарат не менее десяти раз. На выставке в Париже на вопрос о наличии в его творчестве армянских видов Айвазовский ответил: «Вот наша Армения» и подвёл к картине «Сошествие Ноя с Арарата»[31]Ҡалып:Не АИ.

Впервые гора появилась на гербе Армении после провозглашения независимой Демократической республики Армения в 1918 году, которая также называлась «Араратской республикой»[32]. Арарат присутствовал на эмблеме Закавказской федерации, на гербе Армянской ССР, присутствует на современном гербе Республики Армения, будучи дополненным изображением Ноева ковчега.

Территория, на которой находится Арарат, перешла от Армянской ССР (образованной 29 ноября 1920 года) к Турции по Московскому и Карсскому договорам 1921 года. По легенде, в ответ на протест турецкого правительства против того что, на гербе Армянской ССР изображён Арарат, не являющийся частью Армении, нарком иностранных дел Чичерин ответил: «На флаге Турции изображён полумесяц, но Луна не является частью Турции»[33][34][30].

Герб Первой Республики Армении Эмблема ЗСФСР на банкноте 1922 года Герб Армянской ССР Герб Республики Армения

Небиблейские легенды об Арарате

Григор Нарекаци (ок. 951—1003). «Книга скорбных песнопений», гл 9 :

И наступает срок сказать мне честно
О прегрешеньях дней моих и лет,
Но в час, когда пора держать ответ,
Моя душа робка и бессловесна.
И если я припомню всё, что было,
И воды моря превращу в чернила,
И, как пергаменты, я расстелю
Все склоны гор пологие и дали,
И тростники на перья изрублю,
То и тогда при помощи письма
Я перечислю, Господи, едва ли
Мои грехи, которых тьма и тьма.
И если кедр ливанский в три обхвата
Свалю я, сделав рычагом весов,
На чаше их и тяжесть Арарата
Не перетянет всех моих грехов,

Существовало поверье, что вода из горного источника помогает вызвать птицу тетагуш, уничтожающую саранчу[25].

В армянской мифологии существует ряд мифов, в которых упоминается гора Масис (әрм. Մասիս) — так раньше по армянски назывался Арарат.

По армянской легенде, гора Масис и гора Арагац были любящими сёстрами. Но однажды Масис поссорилась со своей сестрой Арагац. Помирить их сестёр пыталась гора Марута, однако её попытки не увенчались успехом. После чего последняя наложила проклятие на сестёр, согласно ему Масис и Арагац должны были разлучиться навек и никогда больше друг друга не видеть[35][36].

В древнейших армянских мифах Масис (или Чёрная гора, как ещё часто именуют Арарат) — жилище змей и вишапов.

В одном из мифов, тесно соприкосновенном с историей, армянский царь Тигран, победив мидийского царя Аждахака, берёт в плен его жену Ануйш и многих мидиян. Мидяне, отождествляемые в народной этиологии с вишапидами, детьми вишапов Аждахака и Айнуш, были поселены Тиграном за восточным хребтом Масиса[37]. В другом древнеармянском эпосе «Випасанк», тесно связанном с предыдущим, у подножия Масиса живут потомки вишапов (вишапазунк, вишапиды), под предводительством главного вишапа Аргавана[37].

Согласно другому мифу, одному из его вариантов, сын царя Арташеса, Артавазд, по проклятию отца во время охоты на горе Масис, был захвачен каджами и в оковах заключён в пещеру. Две собаки беспрестанно грызут его цепи и он силится выйти и положить конец миру. Но от ударов кузнечных молотов оковы снова укрепляются. По другому варианту, некий герой Артавазд заключён злыми духами. По преданию он когда-нибудь освободится от заключения и завладеет всем миром[37]. На вершине Масиса живёт царь змей с драгоценным камнем на голове. Раз в семь лет все змеи, обитающие вокруг Масиса, являются к своему царю[22].

Арарат на денежных знаках

Арарат изображался на денежных знаках Турецкой республики и Республики Армения.

Турецкая лира (19721986) Армянский драм (19932004)

Фотогалерея

В живописи

См. также

Примечания

  1. Гора Арарат (инг.) на сайте Global Volcanism Program Смитсоновского института (проверено 22 июль 2012)
  2. [1] 1829 йылдың 9 октябрында Арарат түбәһен тәүге яулау — «Ваҡиғалар календары» проекты
  3. Арарат (вулканический массив) // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Mount AraratБританника энциклопедияһында
  5. 5,0 5,1 Encyclopaedia Britannica. Great Ararat.

    Ararat consists of two peaks, their summits about 7 miles (11 km) apart. Great Ararat, or Büyük Ağrı Dağı, which reaches an elevation of 16,945 feet (5,165 metres) above sea level, is the highest peak in Turkey. Little Ararat, or Küçük Ağrı Dağı, rises in a smooth, steep, nearly perfect cone to 12,782 feet (3,896 metres).

  6. Ararat (инг.) на сайте Global Volcanism Program Смитсоновского института (проверено 1 ғинуар 2009)
  7. Ararat: Eruptive History — Global Volcanism Program, Национальный музей естественной истории (Вашингтон)
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Ararat — Encyclopædia Iranica. X. de Planhol
  9. Сергѣй Мечъ. Россія. Учебникъ отечественной географіи. Двадцать седьмое изданіе. Москва, 1911. с. 172—173
  10. 10,0 10,1 10,2 Арарат — Библейская энциклопедия Брокгауза на Академике
  11. Friedrich Parrot, Journey to Ararat, 1846, стр. 143
  12. 12,0 12,1 Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876 стр. 198
  13. Moses of Khoren; Thomson, Robert W., History of the Armenians. — Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press (1978), примечание на стр. 91:

    Ararat (by confusion with Ayrarat, the name of the province)

  14. 14,0 14,1 Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь: Свыше 5 000 единиц / Отв. ред. Р. А. Агеева. — М.: «Русские словари», 1998. — С. 42. — 503 с. — ISBN 5-89216-029-7.
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 А. П. Новосельцев, О местонахождении библейской «горы Арарат» — «Восточная Европа в древности и средневековье», М., Наука, 1978, стр. 61-66
  16. 16,0 16,1 16,2 James R. Russell, «Armeno-Iranica» в Jacques Duchesne-Guillemin, Pierre Lecoq, Acta Iranica, Volume XI — Centre International d’Etudes Indo-iraniennes, 1985, стр. 447—458. Стр. 456:

    … Jabal Judi in Gordyene was associated with the Biblical legend of the Ark in early Christian times, so that it, too, was considered to have been the highest of mountains, at least in the days of the Flood45

    45 See for instance P’awstos Buzand, III, 10, where the mountain is called Sararad (sar 'peak' with modern scribal error *Ararad, joined by haplology): St. Jacob of Nisibis is granted a piece of the Ark from there.

  17. 17,0 17,1 17,2 Ашот Левонян, Арарат: история восхождений — Mountain.RU
  18. Friedrich Parrot, Journey to Ararat, 1846, стр. 196
  19. Friedrich Parrot, Journey to Ararat, 1846, стр. 191
  20. Iğdır — Ağrı Dağı  (төр.)
  21. Conquering the legendary Mount Ararat — Hürriyet Daily News, 1/15/2006
  22. 22,0 22,1 Мифы народов мира. Т. 2 / Гл. ред. С. А. Токарев. — М.: Советская энциклопедия, 1987. — С. 122;

  23. Беляев Л. А. Арарат // Православная энциклопедия. Том III. — М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2001. — С. 175—176. — 752 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-89572-008-0
  24. 24,0 24,1 24,2 Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876, стр. 208
  25. 25,0 25,1 Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876, стр. 209
  26. 26,0 26,1 Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876, стр. 206
  27. Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876, стр. 236—237
  28. Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876, стр. 293
  29. Viscount James Bryce Bryce, Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876, стр. 233
  30. 30,0 30,1 ВЯЧЕСЛАВ БЕЛАШ, Перемещённые символы — Журнал «Коммерсантъ Власть», № 48 (752), 10.12.2007
  31. Иван Айвазовский. Всемирный потоп. Описание картины. | Русские художники. Russian Artists
  32. The Times History of the War, 1919, vol. XXII p. 23:

    Ararat, Republic Of, proclamation by Armenians, May, 1918, and recognition by Turkey. XX, 82.

  33. Борис Ефимов, Десять десятилетий: о том, что видел, пережил, запомнил — Вагриус, 2000
  34. Никита Сергеевич Хрущёв, Время, люди, власть…. — Московские новости, 1999
  35. Гханаланьян А. Т. Армянские предания // Изд-во АН АрмССР, 1979 г. — стр.61(355)

  36. Исалабдулаев М. А. Мифология народов Кавказа
  37. 37,0 37,1 37,2 С. Б. Арутюнян // Основные черты древнеармянской мифологии. Պատմա-բանասիրական հանդես, № 3 . pp. 57-66. — 2006 г. ISSN 0135-0536 [2]

Ссылки

Ҡалып:Символы Армении