Кинйә Арыҫланов: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
22 юл: 22 юл:


[[Файл:Кинйәабыҙ-ҡурсаулығы.jpg|thumb|right|[[Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы]]]]
[[Файл:Кинйәабыҙ-ҡурсаулығы.jpg|thumb|right|[[Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы]]]]
Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа - Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. [[Пугачёв Емельян Иванович|Емельян Пугачёв]] уға бригада генералы титулы бирә. Ул урыҫ булмаған барлыҡ формированиелар менән командалыҡ итә. Урыҫ булмаған халыҡтар менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була<ref name=hrono/>. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы - Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе<ref name=hrono/>. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. [[1774 йыл]]да хәбәрһеҙ юғала.
Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа - Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. [[Пугачёв Емельян Иванович|Емельян Пугачёв]] уға бригада генералы титулы бирә. Ул урыҫ булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа миллҫт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була<ref name=hrono/>. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы - Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе<ref name=hrono/>. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. [[1774 йыл]]да хәбәрһеҙ юғала.
== Хәтер ==
== Хәтер ==
* Башҡортостандың Көйөргәҙе районында Кинйә Арыҫлпнов исемендәге ауыл һәм иәиерйә бар.
* Башҡортостандың Көйөргәҙе районында Кинйә Арыҫлпнов исемендәге ауыл һәм иәиерйә бар.

10:11, 17 ноябрь 2016 өлгөһө

Кинйә Арыҫланов
Тыуған көнө

1723({{padleft:1723|4|0}})

Тыуған урыны

Өфө провицияһының Нуғай юлы (даруғаһы) Бошман-Ҡыпсаҡ олоҫо Танып ауылы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы)

Вафат булған көнө

1774-?

Ил

 Рәсәй империяһы

Атаһы

Арыҫлан Аҡҡолов (Арыҫлан батыр)

Кинйә Арыҫланов (1723, Танып ауылы Бошман-Ҡыпсаҡ волосы Нуғай даруғаһы, Кинйәабыҙ ауылы Көйөргәҙе районы Башҡортостан Республикаһы — ?) — башҡорт старшинаһы, абыҙ[1], 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы полководецы башҡорттарға башҡортса манифестар яҙыусы, Пугачевтың идеологы.

Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы

Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа - Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул урыҫ булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа миллҫт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була[1]. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы - Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе[1]. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. 1774 йылда хәбәрһеҙ юғала.

Хәтер

  • Башҡортостандың Көйөргәҙе районында Кинйә Арыҫлпнов исемендәге ауыл һәм иәиерйә бар.
  • Кинйә Арыҫланов музейы эшләй.
  • Күмертау һәм Сибай ҡалаларында урамдар уның исеме менән аталған.
  • Көйөргәҙе районының Кинйәабыҙ һәм Ермолаево ауылдарында - һәйкәл, Сибай ҡалаһында барельеф ҡуйылған.
  • Башҡорт яҙыусыһы Ғәли Ибраһимов тарихи «Кинйә» романын яҙған.
  • «Кинйә» художестволы фильмы төшөрөлгән («Башкортостан» киностудияһы, реж. Ә. Ғ. Абдразаков)

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Әҙәбиәт

  • Усманов А. Н. Кинзя Арсланов — выдающийся сподвижник Пугачева, в сборнике: Исторические записки, т. 71, М., 1962.
  • Кинзя Арсланов — статья из Большой советской энциклопедии
  • Гали Ибрагимов «Кинзя» Уфа, башкирское книжное издательство, 1988 ISBN 5-295-00183-0
  • Ғәли Ибраһимов Киниә Тарихи роман ӨФӨ 2009 ISBN 978-5-295-04951-4