Тырнаҡлы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

Һыҙылған

10:07, 27 февраль 2018 өлгөһө

Тырнаҡлы — Әйле (әй) башҡорт ҡәбиләһе составындағы ырыу.

Ырыу араһы: бүреҫ (бүре), ҡомый (ҡумый), күкйүргәк (күкюргек), оҙон бармаҡ (оҙон бармаҡ), рахманғол (рахманғул), юламан, тораморон сутыш, мимес, ҡырғыҙ, әнжәк. Тырнаҡлы ырыуы 'тырнаклы' — топоним булараҡ теркәлмәгән (Сиражитдинов, 2000, 117-се бит).

Ырыу ҡошо — торна; ағасы — тирәк (дөйөм әйлеләрҙеке — муйыл); ораны — һандал (салауат).

Этнонимды «тырнаҡ» тамғаһы менән бәйләйҙәр. Уралда Әй йылғаһы буйлап ойошоп ултырғандар.

Ырыу тарихы

Бижанова (2006, 35-се бит) әй, тырнаҡлы, һарт, ҡаңлы этнонимдарын уғыҙ-ҡыпсаҡ ҡатламына (X—XII бб.) индерә. Ырыу легендалары буйынса, әйлеләр менән бергә мырҙалар ҙа Амударъянан һәм "Башҡорт тауҙары"нан (Копетдаг армыттары) килә.

Шәжәрәләрҙең береһе буйынса, ырыуға башҡорттарҙың уртаҡ ата-бабаһы Иштәк хан нигеҙ һалған тип иҫәпләнә. Уның 8 улы башҡорт ҡәбиләләре һәм ырыуҙары эпонимы булып тора: Бикатун (Бикәтин), Дыуан, Күбәләк, Һарт, Тамъян, Түбәләҫ, Тырнаҡлы, Үҫәргән.

Иштәк этнонимы, остяк (манса) менән дөйөм, тырнаҡлыларҙың боронғо фин-уғыр-самодий тамырҙары тураһында һөйләй; ул башҡорт атамаһы булараҡ көнсығыш сығанаҡтарҙа һәм ҡаҙаҡтарҙа, ҡарағалпаҡтарҙа, ҡырғыҙҙарҙа осрай.

Тырнаҡлы башҡорттарының шәжәрәһе буйынса уларҙың ырыу тораҡтары асыҡлана (Мәжитов, 2012, 69 һб).

Хәҙерге ваҡытта тарнаҡлылар Башҡортостан Республикаһының Салауат районының дүрт (Елгилде, Лағыр, Торналы, Шәрәк) һәм Ҡыйғы районының ете (Ибрай, Яңы Мөхәмәт, Сағыр, Иҫке Мөхәмәт, Ураҡ, Йүкәлекүл, Яуын) ауылында йәшәй.

Әҙәбиәт

Бижанова М. Р. Башкиро-казахское этнокультурное взаимодействие в XVIII — первой половине XIX вв. : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.07. — Уфа, 2006. — 197 с.
История башкирских родов [Текст] : [монография] / С. И. Хамидуллин и др. ; ред. Е. Р. Малая, А. Р. Андреева] ; АНО "Центр изучения исторического наследия Башкортостана «Шежере». — Уфа : ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2014. — 25 см. Т. 25, ч. 2: Айле, Тырнаклы, Тубаляс. — 2017. — 695, [1] с. : ил., портр., табл., факс., цв. ил., карты, портр.; ISBN 978-5-295-06786-0 : 2000 экз.
Мазитов В. Р. Башкирское шежере как историко-этнографический источник : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.07 / Мазитов Вадим Радикович; [Место защиты: Музей антропологии и этнографии им. Петра Великого (Кунсткамера) РАН]. — Уфа, 2012. — 237 с. : ил.
Сиражитдинов Р. А. Башкирская этнонимия: Семантическо-словообразовательный анализ: диссертация … кандидата филологических наук : 10.02.02. — Уфа, 2000. — 260 с.

@@ 1 юл: / 1 юл: @@
-'''Тырнаҡлы''' — [[Әйле]] (ай) башҡорт ҡәбиләһе составындағы ырыу.
+'''Тырнаҡлы''' — [[Әйле]] (әй) башҡорт ҡәбиләһе составындағы ырыу.
-Ырыу араһы: бүреҫ (бүре), ҡомый (ҡумый), күкйүргәк (күкюргек), оҙон бармаҡ (оҙон бармаҡ), рахманғол (рахманғул), юламан, тораморон сутыш, мимес, ҡырғыҙ, әнжәк. Тырнаҡлы ырыуы 'тырнаклы' - топоним булараҡ теркәлмәгән (Сиражитдинов, 2000, 117-се бит).
+Ырыу араһы: бүреҫ (бүре), ҡомый (ҡумый), күкйүргәк (күкюргек), оҙон бармаҡ (оҙон бармаҡ), рахманғол (рахманғул), юламан, тораморон сутыш, мимес, ҡырғыҙ, әнжәк. Тырнаҡлы ырыуы 'тырнаклы' — топоним булараҡ теркәлмәгән (Сиражитдинов, 2000, 117-се бит).
-Ырыу ҡошо — торна; ағасы — тирәк (дөйөм әйлеләрҙеке - муйыл); ораны — һандал (салауат).
+Ырыу ҡошо — торна; ағасы — тирәк (дөйөм әйлеләрҙеке — муйыл); ораны — һандал (салауат).
 Этнонимды «тырнаҡ» тамғаһы менән бәйләйҙәр. Уралда Әй йылғаһы буйлап ойошоп ултырғандар.
 == Ырыу тарихы ==
-Бижанова (2006, 35-се бит) әй, тырнаҡлы, һарт, ҡаңлы этнонимдарын уғыҙ-ҡыпсаҡ ҡатламына (X—XII бб.) индерә. Ырыу легендалары буйынса, әйлеләр менән бергә мырҙалар ҙа Амударъянан һәм «Башҡорт тауҙары»нан (Копетдаг армыттары) килә.
+Бижанова (2006, 35-се бит) әй, [[тырнаҡлы]], һарт, [[ҡаңлы]] этнонимдарын уғыҙ-ҡыпсаҡ ҡатламына (X—XII бб.) индерә. Ырыу легендалары буйынса, әйлеләр менән бергә [[мырҙалар]] ҙа [[Амударъя]]нан һәм "Башҡорт тауҙары"нан (Копетдаг армыттары) килә.
-Шәжәрәләрҙең береһе буйынса, ырыуға башҡорттарҙың уртаҡ ата-бабаһы Иштәк хан нигеҙ һалған тип иҫәпләнә.  Уның 8 улы башҡорт ҡәбиләләре һәм ырыуҙары эпонимы булып тора: Бикатун (Бикәтин), Дыуан, Күбәләк, Һарт, Тамъян, Түбәләҫ, Тырнаҡлы, Үҫәргән.
+Шәжәрәләрҙең береһе буйынса, ырыуға башҡорттарҙың уртаҡ ата-бабаһы Иштәк хан нигеҙ һалған тип иҫәпләнә. Уның 8 улы башҡорт ҡәбиләләре һәм ырыуҙары эпонимы булып тора: Бикатун (Бикәтин), Дыуан, Күбәләк, Һарт, Тамъян, Түбәләҫ, Тырнаҡлы, Үҫәргән.
 Иштәк этнонимы, остяк (манса) менән дөйөм, тырнаҡлыларҙың боронғо фин-уғыр-самодий тамырҙары тураһында һөйләй; ул башҡорт атамаһы булараҡ көнсығыш сығанаҡтарҙа һәм ҡаҙаҡтарҙа, ҡарағалпаҡтарҙа, ҡырғыҙҙарҙа осрай.
@@ 16 юл: / 16 юл: @@
 Тырнаҡлы башҡорттарының шәжәрәһе буйынса уларҙың ырыу тораҡтары асыҡлана (Мәжитов, 2012, 69 һб).
-Хәҙерге ваҡытта тарнаҡлылар Башҡортостан Республикаһының Салауат  районының дүрт (Елгилде, Лағыр, Торналы, Шәрәк) һәм Ҡыйғы районының ете (Ибрай, Яңы Мөхәммәт, Сағыр, Иҫке Мөхәммәт, Ураҡ, Йүкәлекүл, Яуын) ауылында йәшәй.
+Хәҙерге ваҡытта тарнаҡлылар [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Салауат районы]]ның дүрт ([[Елгилде]], [[Лағыр]], [[Торналы]], [[Шәрәк]]) һәм [[Ҡыйғы районы]]ның ете ([[Ибрай (Ҡыйғы районы)|Ибрай]], [[Яңы Мөхәмәт]], [[Сағыр]], [[Иҫке Мөхәмәт]], Ураҡ, [[Йүкәлекүл (Ҡыйғы районы)|Йүкәлекүл]], [[Яуын (Ҡыйғы районы)|Яуын]]) ауылында йәшәй.
 == Әҙәбиәт ==