Кинйә Арыҫланов: өлгөләр араһындағы айырма
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
7 юл: | 7 юл: | ||
|род деятельности = |
|род деятельности = |
||
|дата рождения = 1723 |
|дата рождения = 1723 |
||
|место рождения = [[Өфө провицияһы]]ның [[Нуғай |
|место рождения = [[Өфө провицияһы]]ның [[Нуғай даруғаһы]] [[Бошман-Ҡыпсаҡ улусы]] [[Танып]] ауылы (хәҙер [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәләүез районы]]) |
||
|гражданство = |
|гражданство = |
||
|подданство = |
|подданство = |
||
19 юл: | 19 юл: | ||
}} |
}} |
||
{{фамилиялаш|Арыҫланов}} |
{{фамилиялаш|Арыҫланов}} |
||
'''Кинйә Арыҫланов''' (1723, [[Өфө |
'''Кинйә Арыҫланов''' (1723, [[Өфө провинцияһы]]ның [[Нуғай даруғаһы]] [[Бошман-Ҡыпсаҡ улусы]] [[Танып]] ауылы (хәҙер [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәләүез районы]]), [[Кинйәабыҙ (Көйөргәҙе районы)|Кинйәабыҙ]] ауылы [[Көйөргәҙе районы]] [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] — ?) — [[башҡорт]] старшинаһы, абыҙ<ref name=hrono>[http://www.hrono.ru/biograf/bio_k/kinzya.php Кинзя Арсланов (Арасланов)]</ref>, [[ 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы]] полководецы [[Башҡорттар|башҡорттарға]] башҡортса манифестар яҙыусы, Пугачевтың идеологы. |
||
[[Файл:Кинйәабыҙ-ҡурсаулығы.jpg|thumb|right|[[Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы]]]] |
[[Файл:Кинйәабыҙ-ҡурсаулығы.jpg|thumb|right|[[Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы]]]] |
||
Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа |
Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа — Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул урыҫ булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа милләт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була<ref name=hrono/>. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы — Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе<ref name=hrono/>. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. [[1774 йыл]]да хәбәрһеҙ юғала. |
||
== Хәтер == |
== Хәтер == |
||
* [[Мәләүез]] ҡалаһында уның исемен [[Кинйә Арыҫланов исемендәге 9-сы башҡорт гимназияһы|9-сы башҡорт гимназияһы]] йөрөтә. |
* [[Мәләүез]] ҡалаһында уның исемен [[Кинйә Арыҫланов исемендәге 9-сы башҡорт гимназияһы|9-сы башҡорт гимназияһы]] йөрөтә. |
||
* Башҡортостандың [[Көйөргәҙе районы]]нда Кинйә |
* Башҡортостандың [[Көйөргәҙе районы]]нда Кинйә Арыҫлaнов исемендәге ауыл һәм мәмерйә бар. |
||
* Кинйә Арыҫланов музейы эшләй. |
* Кинйә Арыҫланов музейы эшләй. |
||
* [[Күмертау]] һәм [[Сибай]] ҡалаларында урамдар уның исеме менән аталған. |
* [[Күмертау]] һәм [[Сибай]] ҡалаларында урамдар уның исеме менән аталған. |
||
* Көйөргәҙе районының [[Кинйәабыҙ]] һәм [[Ермолаевка (Көйөргәҙе районы)|Ермолаевка]] ауылдарында |
* Көйөргәҙе районының [[Кинйәабыҙ]] һәм [[Ермолаевка (Көйөргәҙе районы)|Ермолаевка]] ауылдарында — һәйкәл, Сибай ҡалаһында барельеф ҡуйылған. |
||
* Башҡорт яҙыусыһы [[Ибраһимов Ғәли Ғизетдин улы|Ғәли Ибраһимов]] өс томлыҡ тарихи «Кинйә» |
* Башҡорт яҙыусыһы [[Ибраһимов Ғәли Ғизетдин улы|Ғәли Ибраһимов]] өс томлыҡ тарихи «Кинйә» романын яҙған. |
||
* «Кинйә» художестволы фильмы төшөрөлгән ([[Башҡортостан (киностудия)|«Башкортостан»]] киностудияһы, реж. [[Абдразаҡов Әмир Ғәбделмән улы|Ә. |
* «Кинйә» художестволы фильмы төшөрөлгән ([[Башҡортостан (киностудия)|«Башкортостан»]] киностудияһы, реж. [[Абдразаҡов Әмир Ғәбделмән улы|Ә. Ғ. Абдразаков]]) |
||
== Иҫкәрмәләр == |
== Иҫкәрмәләр == |
||
{{иҫкәрмәләр}} |
|||
{{примечания}} |
|||
== Һылтанмалар == |
== Һылтанмалар == |
||
* Кинзя Арсланов и его потомки {{YouTube|P5G80a5UqOU}} |
* Кинзя Арсланов и его потомки {{YouTube|P5G80a5UqOU}} |
11:49, 9 апрель 2018 өлгөһө
Кинйә Арыҫланов | |
Тыуған көнө | |
---|---|
Тыуған урыны |
Өфө провицияһының Нуғай даруғаһы Бошман-Ҡыпсаҡ улусы Танып ауылы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы) |
Вафат булған көнө |
1774-? |
Ил | |
Атаһы |
Арыҫлан Аҡҡолов (Арыҫлан батыр) |
Кинйә Арыҫланов (1723, Өфө провинцияһының Нуғай даруғаһы Бошман-Ҡыпсаҡ улусы Танып ауылы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы), Кинйәабыҙ ауылы Көйөргәҙе районы Башҡортостан Республикаһы — ?) — башҡорт старшинаһы, абыҙ[1], 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы полководецы башҡорттарға башҡортса манифестар яҙыусы, Пугачевтың идеологы.
Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа — Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул урыҫ булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа милләт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була[1]. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы — Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе[1]. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. 1774 йылда хәбәрһеҙ юғала.
Хәтер
- Мәләүез ҡалаһында уның исемен 9-сы башҡорт гимназияһы йөрөтә.
- Башҡортостандың Көйөргәҙе районында Кинйә Арыҫлaнов исемендәге ауыл һәм мәмерйә бар.
- Кинйә Арыҫланов музейы эшләй.
- Күмертау һәм Сибай ҡалаларында урамдар уның исеме менән аталған.
- Көйөргәҙе районының Кинйәабыҙ һәм Ермолаевка ауылдарында — һәйкәл, Сибай ҡалаһында барельеф ҡуйылған.
- Башҡорт яҙыусыһы Ғәли Ибраһимов өс томлыҡ тарихи «Кинйә» романын яҙған.
- «Кинйә» художестволы фильмы төшөрөлгән («Башкортостан» киностудияһы, реж. Ә. Ғ. Абдразаков)
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
- Кинзя Арсланов и его потомки YouTube сайтында Видео
- 8 февраля 1774 г.— Отпускное письмо атамана Кинзи Арсланова об отправке Азамата Тумтаева за лошадьми. Перевод с татарского
- Июнь 1774 г.— Рапорт есаула Абузяра Абулгаирова атаману Кинзе Арсланову о наборе башкир в повстанческие отряды, действиях карателей под Авзяно-Петровскими заводами и у Орской крепости. Перевод с татарского
- 17 октября 1773 г.— Письмо полковника, башкирского старшины Бушмас-Кипчакской волости Ногайской дороги Кинзи Арсланова старшине Ногайской дороги Алибаю Мурзагулову с призывом присоединиться к войску Е. И. Пугачева. Перевод с татарского
- 20 октября 1773 г.— Указ главного полковника Кинзи Арсланова башкирским старшинам и полковникам с уверением о милостивом отношении Е. И. Пугачева к нему и другим старшинам. Перевод с татарского
- Ноябрь 1773 г.— Ордер атамана Кинзи Арсланова башкирским старшинам-повстанцам Канбулату Елдашеву и Худенезеру Теливбердину об истреблении неприятельских команд, дворян и конфискации их имущества. Перевод с татарского
- Доктор исторических наук Назир Кулбахтин: Кинзя-абыз и его дети
Әҙәбиәт
- Усманов А. Н. Кинзя Арсланов — выдающийся сподвижник Пугачева, в сборнике: Исторические записки, т. 71, М., 1962.
- Кинзя Арсланов — статья из Большой советской энциклопедии
- Гали Ибрагимов «Кинзя» Уфа, башкирское книжное издательство, 1988 ISBN 5-295-00183-0
- Ғәли Ибраһимов Киниә Тарихи роман ӨФӨ 2009 ISBN 978-5-295-04951-4