Кинйә Арыҫланов: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
| 19 юл: | 19 юл: | ||
}} |
}} |
||
{{фамилиялаш|Арыҫланов}} |
{{фамилиялаш|Арыҫланов}} |
||
'''Кинйә Арыҫланов''' |
'''Кинйә Арыҫланов''' — [[башҡорт]] старшинаһы, абыҙ<ref name=hrono>[http://www.hrono.ru/biograf/bio_k/kinzya.php Кинзя Арсланов (Арасланов)]</ref>, [[1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Пугачёв Емельян Иванович|Е. И. Пугачёвтың]] баш полковнигы. |
||
[[Файл:Кинйәабыҙ-ҡурсаулығы.jpg|thumb|right|[[Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы]]]] |
[[Файл:Кинйәабыҙ-ҡурсаулығы.jpg|thumb|right|[[Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы]]]] |
||
== Биографияһы == |
|||
[[Өфө провинцияһы]]ның [[Нуғай даруғаһы]] [[Ҡыпсаҡ|Бошман-Ҡыпсаҡ улусы]] [[Арыҫлан (Мәләүез районы)|Арыҫлан (Танып)]] ауылында (хәҙер [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәләүез районы]]) тыуған. [[Арыҫлановтар]] нәҫеленән. |
|||
Ул бик ихтирамлы кеше булған, рус, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа — Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул рус булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа милләт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була<ref name=hrono/>. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы — Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе<ref name=hrono/>. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. [[1774 йыл]]да хәбәрһеҙ юғала. |
Ул бик ихтирамлы кеше булған, рус, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа — Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул рус булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа милләт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була<ref name=hrono/>. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы — Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе<ref name=hrono/>. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. [[1774 йыл]]да хәбәрһеҙ юғала. |
||
01:28, 22 май 2018 өлгөһө
| Кинйә Арыҫланов | |
 | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Тыуған урыны |
Өфө провинцияһы, Нуғай даруғаһы, Бошман-Ҡыпсаҡ улусы, Арыҫлан (Танып) ауылы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы) |
| Вафат булған көнө |
1774-? |
| Ил | |
| Атаһы |
Арыҫлан Аҡҡолов (Арыҫлан батыр) |
| Балалары |
Хужәхмәт (1745—1816), Рәхмәтулла (1747—1823), Сәғит (1750—1820) Һеләүһен |
Кинйә Арыҫланов — башҡорт старшинаһы, абыҙ[1], 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашыусы, Е. И. Пугачёвтың баш полковнигы.
Биографияһы
Өфө провинцияһының Нуғай даруғаһы Бошман-Ҡыпсаҡ улусы Арыҫлан (Танып) ауылында (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы) тыуған. Арыҫлановтар нәҫеленән.
Ул бик ихтирамлы кеше булған, рус, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа — Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул рус булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа милләт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була[1]. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы — Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе[1]. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. 1774 йылда хәбәрһеҙ юғала.
Хәтер
- Мәләүез ҡалаһында уның исемен 9-сы башҡорт гимназияһы йөрөтә.
- Башҡортостандың Көйөргәҙе районында Кинйә Арыҫлaнов исемендәге ауыл һәм мәмерйә бар.
- Кинйә Арыҫланов музейы эшләй.
- Күмертау һәм Сибай ҡалаларында урамдар уның исеме менән аталған.
- Көйөргәҙе районының Кинйәабыҙ һәм Ермолаевка ауылдарында — һәйкәл, Сибай ҡалаһында барельеф ҡуйылған.
- Башҡорт яҙыусыһы Ғәли Ибраһимов өс томлыҡ тарихи «Кинйә» романын яҙған.
- «Кинйә» художестволы фильмы төшөрөлгән («Башкортостан» киностудияһы, реж. Ә. Ғ. Абдразаков)
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
- Кинзя Арсланов и его потомки YouTube сайтында Видео
- 8 февраля 1774 г.— Отпускное письмо атамана Кинзи Арсланова об отправке Азамата Тумтаева за лошадьми. Перевод с татарского
- Июнь 1774 г.— Рапорт есаула Абузяра Абулгаирова атаману Кинзе Арсланову о наборе башкир в повстанческие отряды, действиях карателей под Авзяно-Петровскими заводами и у Орской крепости. Перевод с татарского
- 17 октября 1773 г.— Письмо полковника, башкирского старшины Бушмас-Кипчакской волости Ногайской дороги Кинзи Арсланова старшине Ногайской дороги Алибаю Мурзагулову с призывом присоединиться к войску Е. И. Пугачева. Перевод с татарского
- 20 октября 1773 г.— Указ главного полковника Кинзи Арсланова башкирским старшинам и полковникам с уверением о милостивом отношении Е. И. Пугачева к нему и другим старшинам. Перевод с татарского
- Ноябрь 1773 г.— Ордер атамана Кинзи Арсланова башкирским старшинам-повстанцам Канбулату Елдашеву и Худенезеру Теливбердину об истреблении неприятельских команд, дворян и конфискации их имущества. Перевод с татарского
- Доктор исторических наук Назир Кулбахтин: Кинзя-абыз и его дети
Әҙәбиәт
- Усманов А. Н. Кинзя Арсланов — выдающийся сподвижник Пугачева, в сборнике: Исторические записки, т. 71, М., 1962.
- Кинзя Арсланов — статья из Большой советской энциклопедии
- Гали Ибрагимов «Кинзя» Уфа, башкирское книжное издательство, 1988 ISBN 5-295-00183-0
- Ғәли Ибраһимов Киниә Тарихи роман ӨФӨ 2009 ISBN 978-5-295-04951-4