Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы

Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы
Заты	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлығы	СССР  Рәсәй
Тыуған көнө	7 февраль 1936({{padleft:1936|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:7|2|0}}) (85 йәш)
Тыуған урыны	СССР, РСФСР, Башҡорт АССР-ы, Ауырғазы районы, Михайловка ауыл Советы (Ауырғазы районы), Мораҙым ауылы
Һөнәр төрө	ғалим
Биләгән вазифаһы	ғалим[d]
Уҡыу йорто	Башҡорт дәүләт университетының Стәрлетамаҡ филиалы
Ғилми дәрәжә	филология фәндәре докторы[d]
Эш урыны	Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты (РФА Өфө фәнни үҙәге)
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы (1987) Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре[d] (2000)

Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы (7 февраль 1936 йыл) — хеҙмәт ветераны, ғалим-фольклорсы. 1962 йылдан хәҙерге Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының ғилми хеҙмәткәре, 1973 йылдан — өлкән, 1999 йылдан — төп, 2005 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Филология фәндәре докторы (1998). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы (2016), Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1987), Салауат Юлаев ордены кавалеры (2007).

Биографияһы

Фәнүзә Айытбай ҡыҙы Нәҙершина 1936 йылдың 7 февралендә Башҡорт АССР-ы Ауырғазы районы Иҫке Мораҙым ауылында тыуған. 1959 йылда Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институтын тамамлаған.

1954—1959 йылдарҙа Ауырғазы районында рус теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, ВЛКСМ-дың район комитетында бүлек мөдире булып эшләй.

1962 йылдан — СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалының Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында (хәҙер Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты фәнни эҙләнеүҙәр менән шөғөлләнә: 1973 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1999 йылдан — төп ғилми хеҙмәткәр, 2005 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр була.

Ғилми эшмәкәрлеге

Фәнүзә Нәҙершинаның ғилми эшмәкәрлеге башҡорт фольклорының афористик һәм сәсмә жанрҙарын өйрәнеү менән бәйле. Фольклор буйынса халыҡ-ара һәм төбәк конференцияларында, симпозиумдарҙа ҡатнаша. Бер нисә монография авторы. Халыҡ ауыҙ-тел ижады әҫәрҙәрен йыйыусы, башҡорт фольклорын руссаға тәржемә итеүсе булараҡ киң билдәле.

Ғалим күп томлыҡ «Башҡорт халыҡ ижады» исемле башҡорт фольклоры өлгөләренең системалаштырылған ғилми баҫмаһын әҙерләп нәшер итеүҙә ҡатнаша. Уның тарафынан был серияның «Риүәйәттәр, легендалар» (1-се том, 1980; 2-се том, 1997), «Йомаҡтар» (1979), «Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр» (1980) китаптары төҙөлә һәм уҡыусыға тәҡдим ителә. Ошо ғилми хеҙмәт өсөн Фәнүзә Нәҙершина ғалим-фольклорсылар Әхнәф Харисов, Нур Зарипов, Лев Бараг, Мөхтәр Сәғитов һәм Әхмәт Сөләймәнов менән берлектә 1987 йылда Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһына лайыҡ була.

== Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре ==

• Башҡортостан Республикаһының Маҡтау грамотаһы
• Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000)
• Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1987)
• Салауат Юлаев ордены (2000)
• Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы (2016)

Библиография

Башҡорт, рус һәм инглиз телдәрендә

• Халҡым йыры = Песни моего народа = Songs of my folk / Cост. Музыкально-литературно-видового сб. – Ф.А. Кильдиярова; научн. ред., сост. литературной части, авт. вступ. ст., коммент. и классификации – Ф.А. Надршина; муз. ред. – Ф. А. Фаизова. – Уфа: Песня, 1995. – 183 с.
• Башҡорт халыҡ йырҙары, йыр-риүәйәттәре = Башкирские народные песни, песни-предания = Bashkort Folk songs, songs-legends / Автор-составитель Ф. А. Надршина. – Уфа: Китап, 1997. – 288 с.
• Башҡорт халыҡ легендалары һәм риүәйәттәре = Башкирские народные предания и легенды = Bashkort Folk Legends / Авт.-сост. Ф.А. Надршина. – Уфа: Китап, 2001. – 468 с.
• Башкирско-англо-русский словарь адекватных пословиц и поговорок / Авт.-сост. Ф.А. Надршина, Э. М. Зубаирова [Созинова]. – Уфа: Китап, 2002. – 160 с.
• Урал батыр. Башҡорт халыҡ ҡобайыры = Урал-батыр. Башкирский народный эпос = Ural-batur. Bashkort Folk Epic / Проект, вступ. ст., подготовка текстов – Ф. А. Надршина. – Уфа: Информреклама, 2003. – 465 с. 16 с. ил.
• Салауат башҡорт фольклорында: 2 томда. 1-се т.: Легендалар һәм риүәйәттәр = Салават в башкирском фольклоре: в 2 т. Т. 1: Предания и легенды = Salavat in Bashkir Folklore, In 2 vol. Volume One: Legends / Проект, сост., науч. Ред., вступ. ст. и коммент. – Ф.А. Надршина. – Уфа: Информреклама, 2008 – 536 с.
• Салауат башҡорт фольклорында: 2 томда. 2-се т.: Эпос, йыр һәм бәйеттәр = Салават в башкирском фольклоре: в 2 т. Т. 2: Эпос, песни и баиты = Salavat in Bashkir Folklore, In 2 vol. Volume Two: Epic, Songs and Baits / Проект, сост., науч. Ред., вступ. ст. и коммент. – Ф.А. Надршина. – Уфа: Информреклама, 2008 – 312 с.
• Башҡорт халыҡ ҡобайыр-иртәктәре = Башкирские народные эпические сказания = Bashkort Folk Epic Stories / Авт.-сост.– Ф.А. Надршина. – Уфа: Китап, 2010. – 280 с.
• Сал Урал хазиналары = Сокровища седого Урала = The Treasures of the Ancient Urals / Авт.-сост. Ф. А. Надршина, Э. М. Созинова. – Уфа: Китап, 2019. 264 с.
• Тел гәүһәрҙәре=Жемчужины языка=Pearls of the language=Die Perlen der Sprach=Les perles de la langue. Башҡорт, рус, инглиз, немец, француз телдәрендә башҡорт халыҡ мәҡәл һәм әйтемдәре / [Төҙ. Ф. А. Нәҙершина, Э. М. Созинова; башҡортсанан тәрж. Ф. А. Нәҙершина, Э. М. Созинова, Ғ. Ғ. Шафиҡов, З. Ә. Рәхимова, Н. Н. Әхтәмова, Э. М. Нухова, Ф. С. Кудряшева, Р. Ҡ. Ғарипов, Л. М. Тоҡомбәтова]. Өфө: Китап, 2020. 216 б.

Рус телендә

• Башкирское народное творчество. Предания и легенды. Составитель, автор вступительной статьи и комментариев Ф. А. Надршина. – Уфа: Китап, 1987. – 576 с.
• Башкирское народное творчество. Пословицы и поговорки. Составитель, автор вступительной статьи и комментариев Ф. А. Надршина. – Уфа: Китап, 1993. – 464 с.
• Русско-башкирский словарь пословиц эквивалентов. – Уфа: Китап, 2008. – 196 с.
• Салават Юлаев. Энциклопедия // Гл. ред. – И.Г. Илишев. Сост.: И.М. Гвоздикова. Уфа: Башкирская энциклопедия, 2004. 479 с. [102 статьи Ф.А. Надршиной.]. Соавторы: Галина Г. С., Гвоздикова И. М., Идельбаев М. Х., Овчинников Р. В., Саитов С. С., Сидоров В. В., Сорокина В. М.
• Фольклор народов Башкортостана. Энциклопедия / Государственное автономное учреждение науки Республики Башкортостан. «Башкирская энциклопедия»; научная редакционная коллегия: Ф.А. Надршина (главный редактор), У.Г. Саитов (ответственный редактор) [и др]; перевод на английский язык: ООО «Центр межкультурного сотрудничества». Уфа: «Башкирская энциклопедия, 2020. 664 с.: ил.

Башҡорт телендә

• Нәҙершина Ф.А. Халыҡ һүҙе. – Өфө: Башҡ. китап нәшр., 1983. – 160 б.
• Нәҙершина Ф.А. Халыҡ хәтере. – Өфө: Башҡ. китап нәшр., 1986. – 192 б.
• Нәҙершина Ф.А. Халыҡ хәтере (Башҡорт халыҡ риүәйәт, легендаларының тарихи ерлеге, жанр үҙенсәлектәре) /Тулыландырылған икенсе баҫма. – Өфө, Ғилем, 2006. – 320 б.
• Башҡорт халыҡ ижады. Йомаҡтар. Төҙ., инеш мәҡәлә һәм аңлатмалар авторы Ф.А. Нәҙершина. – Өфө, 1979. – 352 б.
• Башҡорт халыҡ ижады. Йомаҡтар.9-сы том / Төҙ., инеш мәҡәлә, аңлатмалар авторы Ф.А. Нәҙершина. – Өфө, 2007. – 416 б.
• Башҡорт халыҡ ижады. Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр. Төҙ., инеш мәҡәлә һәм аңлатмалар авторы Ф.А. Нәҙершина. – Өфө, 1980. – 472 б.
• Башҡорт халыҡ ижады. Мәҡәлдәр. Беренсе китап. 10-сы том / Төҙ., инеш мәҡәлә, аңлатмалар авторы Ф.А. Нәҙершина. – Өфө, 2006. – 544 б.;
• Башҡорт халыҡ ижады. Легендалар һәм риүәйәттәр. Төҙ., инеш мәҡәлә һәм аңлатмалар авторы Ф.А. Нәҙершина. – Өфө, 1980. – 416 б.
• Башҡорт халыҡ ижады. Легендалар һәм риүәйәттәр. 2-се том/ Төҙ., инеш мәҡәлә, аңлатмалар авторы Фәнүзә Нәҙершина. – Өфө, 1997. – 440 б.
• Башҡорт халыҡ ижады. X том. Икенсе китап: мәҡәлдәр һәм әйтемдәр / Төҙ. Ф.А. Нәҙершина, Э. М. Созинова. – Өфө; Китап, 2019. – 440 б.
• Башҡортса-русса фразеологик һүҙлек. Өфө: Башҡ. Китап нәшр., 1973. – 168 б. (Нәҙершина Ф.А., Ураҡсин З.Г., Йосопов Х.Г.);
• Рухи хазиналар (Асылыкүл, Дим, Өршәк буйы башҡорттарының фольклоры). [Тикшеренеүҙәр һәм материалдар]. – Өфө, 1992. – 78 б.
• Башҡорт халыҡ көйҙәре, йырлы-бейеүле уйындар / Төҙ., махсус ред., инеш мәҡәлә һәм аңл. авт. – Ф.А. Надршина. – Өфө, 1996. – 77 б.

Сығанаҡтар

• Шакур Р. За создание свода «Башкирское народное творчество» // Лауреаты премии имени Салавата Юлаева: Творческие портреты. — Уфа. 1987.  (рус.)
• С. Галин. Тел асҡысы халыҡта. — Өфө: «Китап», 1999. — 190—191-се биттәр.
• Фануза Аитбаевна Надршина //Вестник Академии наук Республики Башкортостан. 2006. Т.11. № 1.  (рус.)

Әҙәбиәт

• Рауил Бикбаев. Фәнебеҙҙең күрке Фәнүзә. «Башҡортостан ҡыҙы» журналы.

Һылтанмалар

• Нәҙершина Фәнүзә Айытбай ҡыҙы // Башҡорт энциклопедияһы — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 6 февраль 2021)
• Литературная карта Республики Башкортостан. Надршина Фануза Аитбаевна (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 6 февраль 2021)
• «Автограф» — Фольклорист, доктор филологических наук, лауреат государственной премии им. С. Юлаева Фануза Надршина. К 80-летию. Фануза Аитбаевна Надршина видный ученый-фольклорист, доктор филологических наук, лауреат государственной премии им. С. Юлаева. Программа БСТ, 14 февраля 2016  (Тикшерелеү көнө: 6 февраль 2021)
• Фольклористика ‑ дело всей ее жизни (К юбилею Фанузы Надршиной). ИА «Башинформ», 7 февраля 2016 года  (рус.) (Тикшерелеү көнө: 6 февраль 2021)
• 7 февраля 2021 года исполняется 85 лет Фанузе Аитбаевне Надршиной. ОРДЕНА ЗНАК ПОЧЕТА ИНСТИТУТ ИСТОРИИ, ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ УФИМСКОГО ФЕДЕРАЛЬНОГО ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО ЦЕНТРА РОССИЙСКОЙ АКАДЕМИИ НАУК. Официальный сайт, 4 февраля 2021 года  (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 6 февраль 2021)
• Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһының электрон бүлегендә
• :башҡорт телендәге әҫәрҙәре