Олонец нығытмаһы

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Олонец нығытмаһы
Нигеҙләү датаһы 1648
Рәсем
Дәүләт Рәсәй
Административ-территориаль берәмек Олонец[d]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата 1741
Входит в состав списка памятников культурного наследия список объектов культурного наследия: Олонец[d]
Мираҫ статусы Төбәк әһәмиәтендәге Рәсәй мәҙәни мираҫ объекты[d][1]
Указания, как добраться Олонецкий п-ов, при впадении р. Мегреги в р. Олонку
Современное состояние разрушенный[d]
Ҡулланыу статусы закрыто навсегда[d]
Карта
 Олонец нығытмаһы Викимилектә

Олонец крепосты (Олонец нығытмаһы) — Олонец погостының төп торлаҡ пункты янында Колонка һәм Мегрега йылғалары ҡушылған урында, Толмачев Наволок һәм Оксентьево ауылы янында, Швеция сиге янында форпост, Олонец воеводалығының инеү урыны.

Олонец нығытмаһы ҡыҫҡа ваҡыт эсендә, 1649 йылдың сентябрендә батша Алексей Михайлович указ нигеҙендә төҙөлә. Олонец нығытмаһын төҙөү менән князь Федор Волконский һәм дьяк Степан Елагин етәкселек итә. Уның халҡын башҡа погондарынан бай кеше булған крестьян тәшкил иткән, улар сауҙа һәм төрлө һөнәрселек менән, шул иҫәптән тимер эшкәртеү менән шөғөлләнгәндәр. Нығытма киләсәктә Олонец шәһәренә әүерелгән үҙәк булып торған. 1300 бойница һәм унтуғыҙ башнялы нығытыу диуары йылға ярҙары буйында 1,5 км һуҙылған. Нығытма һыу дәрәжәһенән 10-11 метр өҫтәрәк ҡушыла. Уның манараларының иң бейеге — Ҡыҙыл мадар, 32 метр бейеклектә булған. Крепость диуарҙарында Троица сиркәүе, икмәк амбарҙары, воевода ишегалды 155 һәм ишегалды була, уларҙа хәрби конфликттар булған осраҡта тыныс халыҡ һыйынған. Башнялар томы, диуарҙарҙың оҙонлоғо һәм хәрби йыһазланышы нығытыу буйынса Архангель һәм Себер нығытмаларынан өҫтөнөрәк булып, һөҙөмтәлә, Холмогорҙа ғына ҡалышҡан. Нығытма 1741 йылғы янғын ваҡытында һәләк була һәм унан һуң торғозылмай.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1617 йылда Швед Короллеге һәм Урыҫ батшалағы араһында Столбово тыныслыҡ солохо төҙөлә, был килешеү Рус-Швед һуғышына сик ҡуйған. Тыныс шартнамә шарттары буйынса, ике ил араһында яңы сик Раштыуа Олонец погостынан 50 км өҫтәрәк уҙа, Мәскәү хөкүмәте алдында сикләр буйында урынлашҡан ерҙәрҙең ҡурҡынысһыҙҙығын тәьмин итеү проблемаһы килеп баҫа. Хәрби-һаҡлау ҡоролмалары торгоҙуның беренсе этабы 1648—1649 се йылдарға тура килә.

1649 йылдың яҙында воеводтар Федор Волконский һәм Степан Елагин яңы нығытма урынын төҙөү һайлаған. Ағас — ер Олонец нығытмаһы шул уҡ йылдың көҙөндә Колонка һәм Мегрега йылғалары киҫешкән урында төҙөлә, материктан борон киң соҡор менән айырылған була. Крепостың көнбайыш өлөшөндә Кесе ҡала урынлашҡан, көнсығыш өлөшөндә Ҙур ҡала диуарҙар менән бүленгән. Шулай итеп, баштан уҡ Олонец нығытмаһы хәрби-административ үҙәк булараҡ ҡына түгел, ә халыҡ сауҙа һәм һөнәрселек менән шөғөлләнгән ҡала булараҡ та уйланылған. Шул уҡ ваҡытта сит ил сауҙагәрҙәре менән сауҙа итеү өсөн Колонка менән Мегрега араһында «Стрелец» утрауы бирелгән, йәшерен күрһәтмә менән сит ил кешеләренә шәһәргә, улар өсөн крепоста лавкалар тотоуға ҡарамаҫтан, инеү тыйылған була.

Нығытма 1741 йылғы янғын һүндереү ваҡытында һәләк була һәм унан һуң торғозылмай.

Археологик тикшеренеүҙәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Олонец крепосты биләгән территорияла ҡаҙыу эштәре РФА Карел ғилми үҙәгенең тел, әҙәбиәт һәм тарих институтының С.Кочурина етәкселегендәге археология отрядтәре тарафынан 1973—1975, 1988, 1990—1991, 1993, 1995 йылдарҙа алып барыла. 15 һәм бер нисә ҡаҙылма шурфтың дөйөм майҙаны 874 м2 була.

Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Кочурина С. И. Олонецкая крепость: итоги новых археологических исследований // Ученые записки Петрозаводск государственного университета. Серия: Общественные и гуманитарный науки: научный журнал. — Изд-во Петрозаводск государственного университета (ПетрГУ), 2009. — 114 с.
  1. О включении вновь выявленных памятников в государственные списки недвижимых памятников истории и культуры Карельской АССР (урыҫ) — 1987.