Псков кривичтары

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
VIII быуатта кривичтар таралышы картаһы

Псков кривичтары йәки төньяҡ кривичтарПсков ере территорияһында йәшәүсе кривичтарның төньяҡ төркеме.

Тарихтары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Славяндар йәшәүсе көнбайыш территорияларҙан, Висла менән Одер йылғалары араһында урынлашҡан ерҙәрҙән килеп сыҡҡандар.

IX-XII быуаттарҙа Псков кривичтары Великая йылғаһы бассейны, Псков күле яры һәм Гдов округында таралған. Псков һөйләштәре төркеме Псков кривичтары территорияһы менән тулыһынса тейәрлек тура килә, был иһә төркөм менән булған әлеге һөйләше халыҡ һөйләшенән килеп сыҡҡан тип уйларға мөмкинлек бирә.

VIII-X быуаттарҙа Псков ҡалаһы кривичта нәҫел үҙәктәренең береһе итеп һайлап алына, уға VIII быуатта нигеҙ һалына.

Кривичтар формалашыуҙың башы - беҙҙең эраға беренсе меңйыллыҡтың өсөнсө сиреге, ә тәүге йәшәү төбәге Псковта булып һанала, һуңыраҡ смоленлыдар (Днепрҙа) һәм полоцлыдар (Двинала) төркөмдәре тарала, йылъяҙма таныҡлыҡтары буйынса улар айырым княздәргә эйә булған һәм үҙ-ара берҙәм ырыу берлеген төҙөмәгән кривичтар төркөмдәрен тәшкил иткәндәр. Ғилми хеҙмәткәр Седов фекеренсә, Псков кривичтары словендар һәм весьтар менән берлек төҙөгәндәр, был фекергә уны йылъяҙмала княздәрҙең бергә иҫкә алыныуҙары этәргән.[1]

IX-XIII быуаттарҙа Псков һәм Смоленск-Полоцк кривичтары үҙ үҫә.

Мәҙәниәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Псков кривичтары Псков оҙон ҡурғандары мәҙәниәте менән тәҡдим ителгәндәр.

Псков кривичтарына иҫкергән тип иҫәпләү йолаһы башҡа кривичтарына оҡшаш: күмелгән урындар мәйеттәрҙе байыҡтырыу йолаһы күмелгән буйынса юғары кургандар рәүешендәге күп төрбәләр менән тәҡдим ителгән.

Псков кривичтары йолаһының үҙенсәлектәренең береһе булып славян ҡәбиләләренең башҡа ҡәүемдәре айырып ҡарап тороусы, ләкин Балтик буйы-фин ҡәүемдәре менән яҡынайтыусы, ерләү урынын ҡорор алдында сайланган урында, үҙенән һуң көл-күмер ҡатламы ҡалдырған усаҡ ҡабызу булған. Был ғәмәлҙә тикшеренеүселәр күмелгән урынды изгеләндерергә (яҡтыртырға) тиешле ритуалды күрә.

X быуат аҙағына — XI быуат башына мәйет яндырыуҙан мәйет күмеүгә ашыу булған. XII ғасырҙа ҡурған соҡорҙарында мәйеттәр урынлаштырыу йолаһы тарала башлай, ә XIII асырға инде был ғөрөф-ғәҙәт өҫтөнлөк үк итә башлай.

Ҡатын-ҡыҙға хас биҙәнеү әйберҙәре берҙәм славян тибындағы аҫылмалы балдаҡтар, уаҡ, төрлө-төрлө төҫтәге пыялаҙан яһалған муйынсалар, шулай уҡ йөҙөктәрҙән торған. Башҡа көнсығыш славян ҡәбиләләре ареалдарындан айырмалы булараҡ, балт һәм Балтик буйы-фин ҡәүемдәренә хас күкрәк һуғыу өсөн даға рәүешендәге эләктермәләр йыш осорай.

М.И. Артамонов тикшереүҙәре күрһәткәнсә, Псков оҙон ҡурғандарында шаҡтай аҙ һанлы әйберҙәр табылған, уларҙың да күбеһе балт тибына ҡарай.

Антропология[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Антропологик төр буйынса Псков кривичтары барынан да бигерәк ятвягларға оҡшаш.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Седов В.В. Восточный славяне в VII-XIII вв. — Наука, 1982. — С. 270. — 324 с.

Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Седов В. В., Восточный славяне в VI—XII вв., сер. Археология СССР, «Наука», М.,1982 г.с. 168
  • Баран В.Д. Славяне Юго-Восточной Европы. — Рио Классик. — С. 261. — ISBN 9785458236195.