Розика Швиммер

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Розика Швиммер
мадьярса  Rosika "Rózsa" Bédy-Schwimmer
Рәсем
Зат ҡатын-ҡыҙ[1][2]
Гражданлыҡ  Венгрия
Тыуған көнө 11 сентябрь 1877({{padleft:1877|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:11|2|0}})[3][4]
Тыуған урыны Будапешт, Австро-Венгрия[1]
Вафат булған көнө 3 август 1948({{padleft:1948|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:3|2|0}})[3][4] (70 йәш)
Вафат булған урыны Нью-Йорк, Нью-Йорк, Америка Ҡушма Штаттары[1]
Үлем төрө тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе пневмония
Һөнәр төрө журналист, писатель-документалист, сәйәсмән, антивоенный активист, мөхәррир, лектор, суфражистка
Эшмәкәрлек төрө пацифизм[d][5], Феминизм[5], Журналистика[5] һәм lectorship[d][5]
Биләгән вазифаһы ambassador of Hungary to Switzerland[d]
Архивы хранятся в Институт по вопросам гендерного равенства и истории женщин[d][6]
Ойошма ағзаһы Международный женский союз за мир и свободу[d] һәм International Committee of Women for Permanent Peace[d]
 Розика Швиммер Викимилектә
Розика Швиммер

Розика Швиммер, Роужа Беди-Швиммер (мад. Bédy-Schwimmer Rózsa; 11 сентябрь 1877 йыл — 3 август 1948 йыл; Нью-Йорк) — венгр пацифисы, феминисы һәм ҡатын-ҡыҙҙарҙың һайлау хоҡуғына эйә булыуы өсөн көрәшеүсе. Ул донъялағы беренсе федералистарҙың һәм ҡатын-ҡыҙ илселәрҙең береһе була[7].

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Йәшлек йылдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Розика Швиммер 1877 йылдың 11 сентябрендә Австро-Венгрияның Будапешт ҡалаһында йәһүд ғаиләһендә тыуған. Музыка һәм телдәр өйрәнә, 1896 йылда ғаиләнең финанс хәле насарайғас, бухгалтер булып эшкә урынлаша.

Сәйәси карьераһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1897 йылда Швиммер Венгр ҡатын-ҡыҙ клерктар ассоциацияһын ойоштора[8], ә 1904 йылда башҡа билдәле феминисткалар менән бергә Венгр феминистик ассоциацияһына нигеҙ һала (мад. Feministák Egyesülete (FE))[9]. Ул Венгр ҡатын-ҡыҙҙар милли советын булдырыуға ярҙам итә һәм Венгр тыныслыҡ йәмғиәтенең идара ағзаһы була. 1909 йылда эске эштәр министры уны балалар именлеге мәсьәләләре буйынса етәксе советҡа тәғәйенләй.

1913 йылда ул Ҡатын-ҡыҙҙарҙың һайлау хоҡуҡтары буйынса халыҡ-ара альянсының (IWSA) мөхбир ағзаһы булып китә. Швиммер Керри Чапмен Кэтт менән бергә Европа буйлап ҡатын-ҡыҙҙарҙың һайлау хоҡуҡтары буйынса лекциялар менән сығыш яһап йөрөй. Шулай уҡ ул A nő (Ҡатын-ҡыҙ)[10]. журналын мөхәррирләй. 1914 йылда Швиммер Лондонға күсеп китә, унда төрлө европа гәзиттәре хәбәрсеһе һәм IWSA матбуғат секретары[11] булып эшләй. Беренсе донъя һуғышы башланғас, ул өйөнә ҡайта алмаған һәм хәрби хәрәкәттәрҙе туҡтатырға агитация үткәргән. 1914 йылда ул, президент Вудро Вильсондан һуғышты туҡтатыу буйынса нейтраль конференция үткәреүҙе талап итеү маҡсатында, АҠШ-ҡа бара. 1915 йылда ул Донъя ҡатын-ҡыҙҙары партияһын формалаштырыуҙа ҡатнаштҡан.

1915 йылда Халыҡ-ара ҡатын-ҡыҙҙар конгресы. һулдан уңға: 1. Люси Тумаян — Әрмәнстан, 2. Леопольдина Кулька 3. Лаура Хьюз — Канада, 4. Розика Швиммер — Венгрия, 5. Анита Аугспург — Германия, 6. Джейн Аддамс — АҠШ, 7. Евгения Ханнер, 8. Алетта Якобс — Нидерланд, 9. Макмиллан Кристал — Бөйөк Британия, 10. Роза Дженони — Италия, 11. Анна Клеман — Швеция, 12. Тора Даугаард — Дания, 13. Луиза Кейлау — Норвегия

Ҡатын-ҡыҙҙарҙың халыҡ-ара конгресында (28 апрель — 1915 йылдың 10 майында Гаага, Нидерланд) Швиммерҙың һуғышыусы илдәр хөкүмәттәренең үҙ-ара өҙлөкһөҙ аралашлыҡ итеүе буйынса нейтраль конференция үткәреү тураһындағы тәҡдиме ҡабул ителә. Һуңыраҡ шул уҡ йылда ул Стокгольмға[12] «донъя карабын» йөк ташыу өсөн яллаусы Һенри Форд ярҙамына ризалығын алған. Форд тырышлыҡ һалырына өмөтө өҙөлгәнлектән, ул 1916 йылдың июнендә кисектермәйсә аралашлыҡ итеү буйынса Халыҡ-ара комитетын ойоштора. Ваҡытлыса килешеү төҙөгәндән һуң, Швиммер Ҡатын-ҡыҙҙар тыныслыҡ һәм азатлыҡ өсөн халыҡ-ара лигаһы президенты булып китә.

Венгрия 1918 йылда Австро-Венгриянан бойондороҡһоҙлоҡ яулағандан һуң, Венгрия премьер-министры Михай Каройи Швиммерҙы 19 ноябрҙә Швейцария[13].илсеһе вазифаһына тәғәйенләгән. Әммә уның миссияһы уңышҡа өлгәшмәгән, Швиммер 1919 йылдың ғинуарында саҡырып алына. Коммунистар 1919 йылда хөкүмәт өҫтөнән контроль алғандан һуң, Швиммер, үҙенең граждан хоҡуҡтарын юғалтып, улар етәкләгән Венгр совет республикаһы режимына һәм аҡ контрреволюцион көстәргә ҡаршы сыҡҡан. Миклош Хорти хөкүмәте Венгр совет республикаһын ҡолатҡандан һуң, ул 1920 йылда Венаға, ә 1921 йылда АҠШ-ҡа ҡаса. Ул Чикагола йәшәгән һәм Венгрияға башҡаса ҡайтмаған.

Пацифист ҡараштары өсөн Швиммерҙы АҠШ-та социалист тип һанағандар. Ҡалған ғүмеренең күп өлөшөн ул үҙенә яла яғыуға ҡарата көрәшкән. Фред Марвин уны немец шпионы һәм большевистик агенты, тип һанайҙар, ул судҡа бирә һәм әхлаҡи зыян өсөн 17 000 $ аҡса ота. Ләкин ул үҙенең пацифислығы өсөн АҠШ гражданлығын ала алмай; АҠШ-тың Швиммерға ҡаршы асылған эшендә (1929) АҠШ Юғары суды ҡарар сығарған. Ҡалған ғүмерен ул илдә гражданлығы булмаған кеше булараҡ йәшәй.

Һуңыраҡ Швиммер донъя хөкүмәте булдырыуға саҡыра Ул бөтә донъя ҡатын-ҡыҙы 1935 йылда Мэри Риттер Бирд менән Бөтә донъя ҡатын-ҡыҙ архивы үҙәге булдырған. 1937 йылда ул Бөтә донъя тыныслыҡ премияһын ала. Шул уҡ йылда ул Лола Ллойд Маверик менән Донъя хөкүмәте, XX быуаттың беренсе Бөтә донъя федералистик ойошмаһын булдыра. Һуңыраҡ XX быуатта федералистик хәрәкәт Халыҡ-ара енәйәт судын булдырыу кампанияһын уңышлы етәкләй[14]. 1947 йылда Швиммер Нобель тыныслыҡ премияһына күрһәтелгән номинирована, ләкин 1948 йылда премия тәғәйенләнмәгәнлектән, уны алыу мөмкинлегенән мәхрүм ҡалған.

Вафаты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Розика Швиммер Нью-Йоркта 1948 йылдың 3 авгусында үпкә шешенән пневмония вафат булған. Уның кәүҙәһе яндырыла кремировано, ә көлө Мичиган[15].күле өҫтөнә һибелә.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #11743079X // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  2. ↑ https://www.wechanged.ugent.be/wechanged-database/
  3. ↑ 3,0 3,1 Rosika Schwimmer // Encyclopædia Britannica (ингл.)
  4. ↑ 4,0 4,1 Rosika Schwimmer // https://www.fembio.org/biographie.php/frau/frauendatenbank?fem_id=24890 (нем.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Bédy-Schwimmer, Róza // Чешская национальная авторитетная база данных
  6. ↑ http://hdl.handle.net/11653/arch361
  7. ↑ Peter Pastor, «The Diplomatic Fiasco of the Modern World’s First Woman Ambassador, Roza Bedy-Schwimmer.» East European Quarterly, Vol. 8, No. 4, 1974: 273—282
  8. ↑ Wenger, Beth Rosika Schwimmer (1877 – 1948). Jewish Women's Archive. Brookline, Massachusetts: Jewish Women: A Comprehensive Historical Encyclopedia (20 март 2009). Дата обращения: 20 апрель 2017. Архивировано 13 июнь 2016 года.
  9. ↑ Papp Claudia. Meller, Mrs Artur, Eugénia Miskolczy (1872–1944) // Biographical dictionary of women's movements and feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th centuries. — Budapest, Hungary: Central European University Press. — P. 331–335. — ISBN 978-963-7326-39-4.
  10. ↑ http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Schwimmer_Rozsika
  11. ↑ Gerit von Leitner. Wollen wir unsere Hände in Unschuld waschen? Gertrud Woker (1878—1968), Chemikerin & Internationale Frauenliga 1915—1968. Berlin: Weidler, 1998, ISBN 3-89693-125-3, p. 99.
  12. ↑ Barbara S. Kraft: The Peace Ship: Henry Ford’s Pacifist Adventure in the First World War. Macmillan, New York 1978.
  13. ↑ Tibor Grant, «Against All Odds: Vira B. Whitehouse and Rosika Schwimmer in Switzherland, 1918.» American Studies International, Vol. 40, No. 1, 2002: 34-51
  14. ↑ http://www.iccnow.org/documents/WFM-IGP_2009_Annual_Report.pdf, page 6
  15. ↑ Rosika Schwimmer, Jewish Suffragist and Pacifist in Landmark Lawsuit // Chicago jewish history
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Розика_Швиммер&oldid=905235» битенән алынған