Руаль Амундсен

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
(Руал Амундсен битенән йүнәлтелде)
Руаль Амундсен
норв. Roald Amundsen
Тыуған көнө

16 июль 1872({{padleft:1872|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:16|2|0}})

Тыуған урыны

Борге, Норвегия

Вафат булған көнө

18 июнь 1928({{padleft:1928|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:18|2|0}}) (55 йәш)

Вафат булған урыны

Баренц диңгеҙе (самаланғанлыҡ)

Подданлығы

Норвегия флагы Норвегия

Эшмәкәрлеге

Сәйәхәтсе

Атаһы

Йенс Энгебрект Амундсен

Әсәһе

Һанна Һенрике Густава Салквист

Наградалары һәм премиялары
Изге Олаф Ҙур тәре ордены кавалеры
Изге Олаф Ҙур тәре ордены кавалеры
Леопольд I Ҙур тәре ордены кавалеры Почётлы легион ордены кавалеры
Автограф

 Руаль Амундсен Викимилектә
Подпись Руаля Амундсена
Файл:Усадьба Амундсенов.jpg
Усадьба в Борге. В этом доме родился Руаль Амундсен

Ру́аль Э́нгельбрегт Гра́внинг А́мундсен (норв. Roald Engelbregt Gravning Amundsen; 16 июль 1872 йыл — 18 июнь 1928 йыл) — Норвегия поляр сәйәхәтсеһе һәм рекордсыһы, Р. Һантфорд атағанса — «Поляр илдәре Наполеоны» [1].

Көньяҡ полюсҡа 1911 йылдың 14 декабрендә барып еткән тәүге кеше. Планетаның ике географик полюсында ла булған тәүге кеше. Донъяны урап сыҡҡан сәйәхәтен Поляр түңәрәк артында тамамлаған тәүге кеше. Арктикаға сәйәхәттәрҙә гидросамолет һәм дирижабль файҙалана башлаған тәүге кешеләрҙең береһе. 1928 йылда Умберто Нобиленың юғалған экспедицияһын эҙләгәндә һәләк була. Күп илдәрҙең, шул иҫәптән АҠШ-тың наградаларын алған. Бик күп географик объекттар уның исемен йөрөтә.

Бала сағы һәм үҫмерлек йылдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Руаль Амундсен 3 йәшендә

Амундсендың бала сағы тураһында мәғлүмәт бик аҙ. Күп һанлы туғандары араһында ул иң кинйәһе булған, ҡыҙыу, тәкәббер ине, тип хәтергә алғандар. Иптәштәренең береһе Антарктиканы өйрәнәсәк Карстен Борхгревинк булған[2].

Амундсендар малайҙарын бәләкәйҙән спортҡа ылыҡтырған. Мәктәптә Руаль насар уҡыған һәм хатта имтихан бирергә рөхсәт ала алмаған. Ҙур ауырлыҡ менән 1890 йылдың июлендә экстерн рәүештә имтихан тапшырып, өлгәргәнлек аттестаты алған.[3].

1886 йылда уның атаһы Йенс Амундсен вафат булып ҡала. Әсәһе — Густава Салквист — улының ҙер кеше булыуын теләй һәм Кристианияға күсеп бара. Йорттары король һарайынан яҡын урынлашҡан була. Әсәһенең өгөтө менән Руаль Осло университетының медицина факультетына уҡырға инә, әммә әсәһе вафат булғас, уҡыуын ташлай.[4].

Капитан Джона Франклиндың сәйәхәттәре унда ҡыҙыҡһыныу уята һәм яҙмышына йоғонто яһай. [5].

15—16- йәшенән Амундсен ҡәтғи режим буйынса йәшә башлай: тик уйлап туҡлана, физик күнекмәләр, хатта ҡыштарын да асыҡ һауала йоҡлау, ҡыш буйы саңғыла йөрөү тормош рәүешенә әүерелә. Яратмаһа ла, футбол уйнай, был тән өсөн файҙалы тип һанай. [6]. 1892 йылда Амундсен медицина комиссияһы үткәндәге яҙма: «Буйы — 180 см, тын сығарғанда күкрәк киңлеге 87 см, тын тартҡанда — 98 см»[7]. Хардангервидд яҫылығына сәйәхәттән һуң «Моргенен»] карабында штурман званиеһы алыр өсөн әҙерлек үтә башлай.

Амундсендың яҙмышына полюсты өйрәнеүсе норвег Эйвин Аструп менән танышлыҡ йоғонто яһай. Амундсен тәүге тапҡыр уның лекцияһында 1893 йылдың 25 февралендә була. Малай сағында бының менән ҡыҙыҡһынмаһа ла, ныҡлы ҡарарға килеп ул Арктикаға сәйәхәткә әҙерләнә башлай. [8].

1895 йылдың яҙында Амундсен штурманлыҡҡа уңышлы имтихан тапшырып балыҡ тотоусылар менән тағы бер юлға сығып китә.[9].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Амундсен әҫәрҙәренең библиографик исемлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Норвег телендә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмә: ХХ быуат норвег орфографияһы ҡулланылған
  • Nordvestpassagen. Beretning om Gjøa-ekspeditionen 1903—1907. Med et tillæg af Godfred Hansen (Северо-Западный проход. Отчёт об экспедиции на «Йоа» 1903—1907. С дополнениями Годфрида Хансена). — Kristiania: Aschehoug, 1907. — 511 s.
  • Sydpolen. Den norske sydpolsfærd med Fram 1910—1912 (Южный полюс. Норвежская южнополярная экспедиция на «Фраме» 1910—1912). — Kristiania: Jacob Dybwads forlag, 1912. — 2 bind, 528+424 s.
  • Nordostpassagen. Maudfærden langs Asiens kyst 1918—1920. H. U. Sverdrups ophold blandt tsjuktsjerne. Godfred Hansens depotekspedition 1919—1920 (Северо-Восточный проход. Путешествие на «Мод» вдоль побережья Азии 1918—1920. Пребывание Х. У. Свердрупа среди чукчей. Экспедиция Г. Хансена для закладки складов в 1919—1920). — Kristiania: Gyldendal, 1921. — 467 s.
  • Gjennem luften til 88°nord (Amundsen-Ellsworths polflyvning 1925). Med bidrag av Hj. Riiser-Larsen, Leif Dietrichson, Fredrik Ramm, J. Bjerknes (По воздуху на 88° с.ш. Полярная аэроэкспедиция Амундсена — Эллсворта 1925. При участии Я. Рисер-Ларсена, Лейфа Дитриксона, Фредерика Рамма, Й. Бьеркнеса). — Oslo: Gyldendal, 1925. — 278 s.
  • Med Lincoln Ellsworth: Den første flukt over polhavet. Med bidrag av Gustav S. Amundsen, B. L. Gottwaldt, Joh. Høyer, Finn Malmgren, Hj. Riiser-Larsen (С Линкольном Эллсвортом: первый полёт над Ледовитым океаном. При участии Густава С. Амундсена, Б. Готтвальдта, Й. Хёйера, Финна Мальмгрена, Я. Рисер-Ларсена). — Oslo: Gyldendal, 1926. — 264 s.
  • Mitt liv som polarforsker (Моя жизнь как полярного исследователя). — Oslo: Gyldendal, 1927. — 256 s.

рус телендә баҫмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмә: Хронологик тәртиптә
  • К Северному магнитному полюсу и через Северо-Западный проход. — М.: Типография М. М. Стасюлевича, 1908. — 34 с.
  • Завоевание Южного полюса: Норвежская экспедиция на «Фраме» 1910—1912. — М.: Новая Москва, 1924. — 450 с.
  • На крыльях в страну безмолвия: Путешествие к Северному полюсу на аэроплане. — М.; Л.: Госиздат, 1926. — 62 с.
  • По воздуху до 88° северной широты: Перелет через Ледовитый океан. — М.; Л.: Госиздат, 1927. — 204 с.
  • Завоевание полюсов. 2-е изд. — М.: Госиздат, 1928. — 232 с.
  • То, что сохранилось в памяти. — М.: Госиздат, 1929. — 44 с.
  • На корабле «Мод»: Экспедиция вдоль северного побережья Азии. — М.; Л.: Госиздат, 1929. — 310 с.
  • Моя жизнь. — Л.: Прибой, 1930. — 166 с.
  • То, что сохранилось в памяти. — Сталинабад: Таджикгосиздат, 1935. — 48 с.
  • Плавание Северо-Западным проходом на судне «Йоа». — Л.: Главсевморпуть, 1935. — 468 с.
  • Северо-Восточный проход: Экспедиция на «Мод» вдоль северного побережья Азии // Собрание сочинений: в 5 т. — Л.: Главсевморпуть, 1936. — Т. 3. — 450 с.
  • Полет до 88° северной широты: Первый полет над Северным Ледовитым океаном // Собрание сочинений: в 5 т. — Л.: Главсевморпуть, 1936. — Т. 4. — 386 с.
  • Южный полюс: Плавание «Фрама» в Антарктике 1910—1912 // Собрание сочинений: в 5 т. — Л.: Главсевморпуть, 1937. — Т. 2. — 424 с.
  • Моя жизнь // Собрание сочинений: в 5 т. — Л.: Главсевморпуть, 1937. — Т. 5. — 228 с.
  • Южный полюс / Под ред. М. А. Дьяконова; Предисловие В. Ю. Визе; Переплет Ю.Скалдина. — М.: Молодая гвардия, 1937. — 434 с.
  • Южный полюс. Плавание «Фрама» в Антарктике 1910—1912. — Л.: Воениздат, 1937. — 424 с.
  • Северо-Западный проход: Плавание на судне «Йоа» 1903—1907 // Собрание сочинений: в 5 т. — Л.: Главсевморпуть, 1939. — Т. 1. — 436 с.
  • Моя жизнь. Серия: Путешествия. Приключения. Фантастика. — М.: Географгиз, 1959. — 167 с.
  • Пири Р. Северный полюс. Амундсен Р. Южный полюс. Серия: XX век. Путешествия, открытия, исследования. — М.: Мысль, 1976. — 550 с. (Это издание было повторено тем же издательством в 1981 году; перепечатано издательством «Дрофа» в 2007 году)
  • Южный полюс. Серия: Зеленая серия — М.: Армада-Пресс, 2002. — 384 с.
  • Плавание Северо-Западным проходом на судне «Йоа». Серия: Сквозь белое безмолвие / Пер. с норвежского М. Дьяконовой. — М.: Терра-Книжный клуб, 2004. — 352 с.
  • Южный полюс. Серия: Путешествия вокруг света. — М.: Мир книги, 2009. — 384 с.
  • Южный полюс / Пер. с норв. М. Дьяконовой; Вступ. ст. В. Визе. — М.: Мир книги, Литература, 2009. — 384 с.
  • Пири Р., Амундсен Р. Северный полюс. Южный полюс. Серия: Великие путешествия / Пер. с англ. В. А. Смирнова; Пер. с норвежск. Л. Л. Жданова. — М.: ЭКСМО, 2010. — 480 с. (Большеформатное, обильно иллюстрированное издание)
  • Моя жизнь. Южный полюс. Серия: Великие путешествия. — М.: Эксмо, 2012. — 480 с. (Большеформатное, обильно иллюстрированное издание)

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Амундсен Р. Моя жизнь; Южный полюс.. — М.: Эксмо, 2012. — ISBN 978-5-699-53608-5.
  • Амундсен Р. Плавание Северо-Западным проходом на судне «Йоа». — М.: ТЕРРА — Книжный клуб, 2004.
  • Амундсен Р. Собрание сочинений. — Л.: Изд-во Главсевморпути, 1936. — Т. 4: Полёт до 88° северной широты. Первый полёт над Северным Ледовитым океаном.
  • Амундсен Р. Собрание сочинений. — Л.: Изд-во Главсевморпути, 1937. — Т. 5: Моя жизнь.
  • Амундсен Р. Южный полюс / Пер. Л. Л. Жданова. — М.: Мысль, 1972.
  • Буманн-Ларсен Т. Амундсен. — М.: Молодая гвардия, 2005.
  • Дьяконов М. Амундсен. — М.: Журнально-газетное объединение, 1937.
  • Корякин В. С. Фредерик Альберт Кук. — М.: Наука, 2002.
  • Ладлэм Г. Капитан Скотт. — Л.: Гидрометеоиздат, 1989.
  • Нансен-Хейер Л. Книга об отце. — Л.: Гидрометеоиздат, 1973.
  • Нобиле У. Крылья над полюсом / Пер. А. А. Чернова, Э. А. Черновой. — М.: Мысль, 1984.
  • Саннес Т. Б. «Фрам»: приключения полярных экспедиций. — Л.: Судостроение, 1991.
  • Черри-Гаррард Э. Самое ужасное путешествие. — Л.: Гидрометеоиздат, 1991.
  • Яковлев А. Руал Амундсен. 1872—1928. — М.: Издательство ЦК ВЛКСМ «Молодая гвардия», 1957.
  • Crane D. Scott of the Antarctic. — L.: Harper-Collins, 2002.
  • Huntford R. The Last Place on Earth. Scott and Amundsen's Race to the South Pole. — Ҡалып:N.Y.: The Modern Library, 1999.
  • Mills, William J. Exploring polar frontiers : a historical encyclopedia in 2 vols. — Santa Barbara (etc.): ABC-CLIO, Inc., 2003.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]