Сергеев Александр Михайлович (физик)

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Сергеев Александр Михайлович (физик)
рус. Александр Михайлович Сергеев
Рәсем
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 2 август 1955({{padleft:1955|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:2|2|0}}) (68 йәш)
Тыуған урыны Бутурлино[d], Түбәнге Новгород өлкәһе, РСФСР, СССР
Туған тел урыҫ теле
Һөнәр төрө физик
Эшмәкәрлек төрө лазерная физика[d], плазма физикаһы[d] һәм Физика
Эш урыны Институт прикладной физики имени А. В. Гапонова-Грехова РАН[d]
Биләгән вазифаһы президент Российской академии наук[d] һәм директор[d]
Уҡыу йорто Н. И. Лобачевский исемендәге Түбәнге Новгород дәүләт университеты
Ғилми исеме РФА академигы[d]
Ғилми дәрәжә физика-математика фәндәре докторы[d] (2000)
Ғилми етәксе Александр Григорьевич Литвак[d]
Ойошма ағзаһы Рәсәй Фәндәр академияһы, Рәсәй Фәндәр академияһы һәм Китайская академия наук[d][1]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Почёт ордены Рәсәй Федерацияһы Дәүләт премияһы Фән һәм техника өлкәһендәге Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте премияһы орден Академических пальм IV дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены Медаль «В память 800-летия Нижнего Новгорода» орден Александра Невского
Вики-проект Проект:Математика[d]
 Сергеев Александр Михайлович (физик) Викимилектә

Сергеев Александр Михайлович (2 август 1955, Бутурлино, Горький өлкәһе, РСФСР, СССР) — СССР һәм Рәсәй физигы. 2017 йылдың 27 сентябренән Рәсәй Фәндәр академияһы президенты.

Плазма физикаһы, фемтосекунд оптикаһы, оптик системаларҙың һыҙыҡһыҙ динамикаһы һәм үтә һиҙгер оптик үлсәүҙәр буйынса белгес; Физика-математика фәндәре докторы (2000), профессор. 2015—2017 йылдарҙа Рәсәй Фәндәр академияһының ғәмәли физика институты директоры.

Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (2016; 2003 йылдан ағза-корреспонденты). Рәсәй Федерацияһының Дәүләт премияһы (1999) һәм Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең премияһы (2012) лауреаты. Ғилми журналдарҙа баҫылған хеҙмәттәренең 40 меңдән ашыу[2] цитаталары бар. Web of Science ярашлы Хирш Индексы — 78[2], Scopus ярашлы — 69[3].

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1955 йылдың 2 авгусында Горький өлкәһенең Бутурлино ауылында тыуған. 1977 йылда Горький университетының радиофизика факультетын тамамлай.

1977 йылдан Горький ҡалаһында (Түбәнге Новгород) ғәмәли физика институтында эшләй.

Стажер-тикшеренеүсе, кесе (1979 йылдан) һәм өлкән (1985 йылдан) ғилми хеҙмәткәр вазифаларын биләй. 1982 йылда А. Г. Литвак етәкселеге аҫтында «Самовоздействие и трансформация интенсивных электромагнитных волн в магнитоактивной плазме» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай.

1991 йылда ультрафаст күренештәр лабораторияһы мөдире була, 1994 йылда үтә тиҙ күренештәр бүлеген етәкләй. 2000 йылда «Нелинейные волновые процессы при генерации сверхкоротких оптических импульсов и взаимодействии сильных оптических полей с веществом» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай.

2001 йылда һыҙыҡһыҙ динамика һәм оптика бүлеге директоры итеп һайлана һәм Рәсәй Фәндәр академияһының ғәмәли физика институты директоры урынбаҫары итеп тәғәйенләнә.

2003 йылдың 22 майында Рәсәй Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты итеп һайлана.

2012 йылда бүлек директоры вазифаһынан китә һәм Ғилми эштәр институты директорының беренсе урынбаҫары була.

2013 йылдың июлендә А. M. Сергеев хөкүмәттең Рәсәй Фәндәр академияһын реформалау буйынса пландарына ҡаршы сыға, был «Рәсәй Фәндәр академияһы, Дәүләт фәндәр академияларын үҙгәртеп ҡороу һәм Рәсәй Федерацияһының ҡайһы бер закондар сығарыу акттарына төҙәтмәләр индереү тураһында» Федераль закон проектында сағыла. Протест йөҙөнән, әгәр ул ҡабул ителһә, тәҡдим ителгән закон менән билдәләнгән «яңы РФА»ға инеүҙән баш тартыуы тураһында белдерә[4] (ҡарағыҙ. 1 июлдә Клуб).

2015 йылда Рәсәй Фәндәр академияһының ғәмәли физика институты директоры итеп һайлана, унан алдағы директор Александр Литвак был ваҡытта институттың ғилми директоры була. А. M. Сергеев етәкселегендә институт федераль ғилми-тикшеренеү үҙәгенә үҙгәртеп ҡорола һәм 2016 йылда Рәсәй Фәндәр академияһының Микроструктуралар физикаһы институтын һәм шулай уҡ Түбәнге Новгородта урынлашҡан Рәсәй Фәндәр академияһының машиналар эшләү проблемалары институтын филиалдары сифатында үҙенә ҡуша.

2016 йылдың 28 октябрендә Рәсәй Фәндәр академияһының Физика фәндәре бүлеге буйынса мөхбир ағзаһы итеп һайлана[5].

2017 йылдың сентябрь аҙағында Рәсәй Фәндәр академияһы президенты вазифаһын биләй. Бынан һуң институт директоры вазифаһынан китеүе тураһында белдерә, әммә унда уға эш урыны һаҡлауҙы һорай[6]. 2017 йылдан Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Фән һәм мәғариф советы рәйесе урынбаҫары. 2018 йылдан донъяның алдынғы ғилми—белем биреү үҙәктәре араһында Рәсәй Федерацияһының алдынғы университеттарының конкурентлыҡ һәләтен күтәреү буйынса совет ағзаһы.

Фәнни эшмәкәрлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Александр Сергеев 2009 йылда РФА-ның Ғәмәли физика институтында

А. M. Сергеев — лазер физикаһы, фемтосекунд оптикаһы, плазма физикаһы һәм биофотоника өлкәһендә Рәсәйҙең алдынғы белгестәренең береһе.

1990-сы йылдарҙа Рәсәй Фәндәр академияһының ғәмәли физика институтында фемтосекунд оҙайлығындағы лазер сығанаҡтарын булдырыу буйынса эш ойоштора. Уның етәкселеге аҫтында бындай сығанаҡтар комплексы, шул иҫәптән йөҙәрләгән тераватт иң юғары нурланыш көсөнә эйә булған яҡтылыҡты параметрик көсәйтеү нигеҙендә лазер булдырыла, был системалар, барлыҡҡа килгән мәлдә, донъя рекорды булып тора. Комплексҡа шулай уҡ иң ҙур тераватт ҡеүәтле титан-сапфир лазеры, шулай уҡ импульс оҙайлығы бик ҡыҫҡа булған сүс-оптик фемтосекунд лазерҙары инә.

А. M. Сергеев фемтосекунд лазерҙарының эшмәкәрлеген диссипатив оптик солитондар теорияһы нигеҙендә тасуирлауҙың яңы ысулын уйлап таба. Уның нигеҙендә лазер генерациялауҙың яңы режимдары фаразлана, һуңынан улар эксперименталь рәүештә ғәмәлгә индерелә.

А. M. Сергеев бындай үтә ҡеүәтле ҡыҫҡа импульслы сығанаҡтарҙың материя менән ҡаты һыҙыҡһыҙ тәьҫир итешеүе процестарының теоретик моделдәрен әүҙем эшләй. Бындай процестарҙа яңы һыҙыҡһыҙ тулҡынлы эффекттарҙы өйрәнә, атап әйткәндә, ионлаштырыусы һыҙыҡһыҙлыҡҡа нигеҙләнгән нурланыштың үҙйөрөш эффектын, шулай уҡ ташыусы йышлыҡтың һәм нурланыш гармоникаһының йышлығының көслө адиабатик артыуын өйрәнә. А. M. Сергеев атомдарҙы фемтосекунд импульстары менән ионлаштырғанда когерент аттосекунд импульстарын генерациялау концепцияһын эшләй. Уның етәкселеге аҫтында иондарҙың лазер тиҙләнеше процестарын теоретик өйрәнеү һәм петаватт пик ҡеүәтле лазер системалары нигеҙендә рентген нурланышын генерациялау буйынса бер нисә эш алып барыла.

2010-сы йылдарҙа А. M. Сергеев Рәсәйҙә донъялағы иң ҡеүәтле XCELS лазерын төҙөү проектын тәҡдим итә. Был проект Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте тарафынан 2010—2020 йылдарҙа тормошҡа ашырыу өсөн 6 мегасциенс класлы проект иҫәбенә индерелә.

Ҡеүәтле лазер нурланышлы сығанаҡтарҙынан тыш, А М.Сергеев шулай уҡ ғалим-физиктар һәм табиптар коллективының биотуҡымаларҙы оптик томографиялау ҡоралдарын эшләүгә һәм ҡулланыуға йүнәлтелгән берлектәге эше менән етәкселек итә. Был эштәргә оптик когерентлы томография, оптик диффузион томография, диффузион флуоресцентлы томография, ультрамикроскопия кеүек йүнәлештәр инә. Был эштәр барышында эшләнгән күҙ алдына килтереү ысулдары онкологик ауырыуҙарҙы диагностикалау мөмкинлеген бирә икәне күрһәтелә.

Ойоштороу эштәре һәм уҡытыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. M. Сергеев Рәсәй ғалимдарының бер нисә эре халыҡ-ара фәнни программаларҙа, шул иҫәптән обсерваторияла LIGO гравитацион тулҡындарын асыҡлау буйынса (ул LIGO хеҙмәттәшлеге ҡатнашыусылары иҫәбенә инә, уларға был асыш өсөн 2016 йылда Космология буйынса Грубер премияһы бирелә), лазерлы термоядро синтезы HIPER өсөн прототип реакторы проектында, үтә ҡеүәтле лазер сығанаҡтарын булдырыу һәм экстремаль тороштарҙа материяны өйрәнеү буйынса ELI (Extreme Light Infrastructure) дөйөм Европа проектында ҡатнашыу инициаторы була.

Рәсәй фундаменталь тикшеренеүҙәр фонды советы ағзаһы булып тора. Үтә ҡеүәтле лазерҙар ICUIL буйынса халыҡ-ара комитетта Рәсәй исеменән сығыш яһай, был ойошма рәйесе урынбаҫары була. Атом, молекуляр һәм оптик физика буйынса IUPAP комиссияһы ағзаһы булып тора.

«Успехи физических наук» һәм «Известия вузов. Радиофизика» журналдарының мөхәрририәт коллегияһы ағзаһы. Күп йылдар дауамында ICONO, Photonics West, Topical Problems of Biophotonics (биофотониканың актуаль проблемалары) һәм башҡалар кеүек оптика, лазер физикаһы һәм биофотоника буйынса эре халыҡ-ара ғилми конференцияларҙың программа ойоштороу комитеттары ағзаһы булып тора.

А. M. Сергеев Рәсәй Федерацияһының 40-тан ашыу ғалимын, шул иҫәптән 7 фән докторын һәм 19 фән кандидатын үҙ эсенә алған «Фемтосекунд оптикаһы, оптик системаларҙың һыҙыҡһыҙ динамикаһы һәм үтә һиҙгер оптик үлсәүҙәр» тигән алдынғы ғилми мәктәбен булдыра.

Уҡытыу менән әүҙем шөғөлләнә, 1991 йылдан — Түбәнге Новгород дәүләт университеты (ТНДУ) профессоры.

Мәскәү иҡтисади форум эксперты булып тора[7][8][9].

Рәсәй фәндәр академияһы президенты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Рәсәй Президенты Владимир Путин менән осрашыу. 2017 йыл
«Курчатовский институты» ғилми-тикшеренеү үҙәге президенты Михаил Ковальчук менән. 10 апрель 2018 йыл

2017 йылдың майында Рәсәй Фәндәр академияһының физик фәндәр бүлеге А. M. Сергеевты Рәсәй Фәндәр академияһы президенты вазифаһына кандидат итеп күрһәтә[10]. Уның менән бер рәттән был вазифаға тағы дүрт ғалим дәғүә итә һәм Рәсәй Федерацияһы хөкүмәте тарафынан килешеү үтә[11]. 2017 йылдың 26 сентябрендә Рәсәй Фәндәр академияһының Дөйөм йыйылышында һайлауҙарҙың беренсе турында беренсе урынды биләй (1596 тауыштан 681 тауыш йыя, 276 тауыш менән икенсе урынды биләгән Р. И. Нигматулинды ике тапҡырға күберәк уҙып китә)[12]. Икенсе турҙа үҙенең лидерлығын раҫлай (1045 тауыш — А.M. Сергеев, 412 — Р. И. Нигматулин) һәм Рәсәй Фәндәр академияһы президенты итеп һайлана[13]. 27 сентябрҙә Рәсәй Федерацияһы Президенты В. В. Путин указы менән уны вазифаһында биш йылға раҫлай[14].

«РИА Новости» агентлығына биргән интервьюһында иң мөһим тәү сират аҙымдарҙың береһе иҫәбендә «Рәсәй Фәндәр академияһының хоҡуҡи статусын үҙгәртеү йәһәтенән 2013 йылда ҡабул ителгән 253-ФЗ-ны төҙәтеү буйынса» тәҡдимдәр әҙерләүҙе атай[15].

«В мире науки» журналы хәбәрсеһенә биргән интервьюһында Рәсәйҙә фәндең төп проблемаларын һанап сыға[16]:

  • Рәсәйҙә фән инновациялы иҡтисадтың етештереү көсөнә әйләнмәне.
  • Рәсәйҙән эре халыҡ-ара конференцияларға саҡырылған докладтар һаны кәмей бара.
  • Алдынғы халыҡ-ара журналдарҙа Рәсәй авторҙарының иң юғары цитата индекслы мәҡәләләр һаны, бигерәк тә тәжрибә һөҙөмтәләре буйынса, бик әҙ.
  • Рәсәйҙә бер тикшеренеүсегә фәндең матди базаһын финанслау Японияға ҡарағанда 100 тапҡырға кәм.
  • Рәсәй мәктәптәрендә һәм юғары уҡыу йорттарында белгестәр әҙерләү сифаты кәмей бара.

Урал ғалимдары алдында сығышында фәнде реформалау йүнәлештәре буйынса үҙ фекерен белдерә[17]:

  • Рәсәйҙә фән фәнни-техник үҫеш стратегияһын етәкләргә һәм координацияларға тейеш.
  • РФА-ны финанслау йылына 60 миллиард һумға арттырылырға тейеш.
  • Беҙгә глобаль әһәмиәткә эйә булған ҙур фәнни проекттар кәрәк

Ғаиләһе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡатыны — Марина Дмитриева Чернобровцева, Рәсәй Фәндәр академияһы ғәмәли физика институтының ғилми хеҙмәткәре.

Улы Михаил — тышҡы бәйләнештәр буйынса проректор, Ҡырым Федераль Университеты, Симферополь.

Ҡыҙы Екатерина — Рәсәй Фәндәр академияһы ғәмәли физика институтының ғилми хеҙмәткәре.

Академик һәм маҡтаулы исемдәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бүләктәре һәм танылыуҙары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Фән һәм техника өлкәһендә Рәсәй Федерацияһы Дәүләт премияһы (1999) биотуҡымаларҙы оптик томографиялау буйынса эштәре өсөн.
  • Почет ордены (2006) көслө лазер комплекстары өсөн ҡоролмалар һәм компоненттар булдырыу өлкәһендә юғары ҡаҙаныштары өсөн.
  • Фән һәм техника өлкәһендә <a href="./Рәсәй Федерацияһы Дәүләт премияһы" rel="mw:WikiLink" data-linkid="297" data-cx="{&quot;adapted&quot;:true,&quot;sourceTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Государственная премия Российской Федерации&quot;,&quot;description&quot;:&quot;премия за вклад в развитие науки, техники, литературы, и искусства&quot;,&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q4146631&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;ru&quot;},&quot;targetTitle&quot;:{&quot;title&quot;:&quot;Рәсәй Федерацияһы Дәүләт премияһы&quot;,&quot;pageprops&quot;:{&quot;wikibase_item&quot;:&quot;Q4146631&quot;},&quot;pagelanguage&quot;:&quot;ba&quot;},&quot;targetFrom&quot;:&quot;link&quot;}" class="mw-redirect cx-link" id="mw0g" title="Рәсәй Федерацияһы Дәүләт премияһы">Рәсәй Федерацияһы</a> Хөкүмәте премияһы (2012) петаваттлы лазер комплексы төҙөү буйынса эштәре өсөн.
  • Космология буйынса Грубер премияһы (LIGO хеҙмәттәшлеге составында) (2016).
  • Академик пальмалар ордены офицеры, Франция[19] (2018).
  • ЮНЕСКО-ның «За вклад в развитие нанонауки и нанотехнологий» халыҡ-ара миҙалы лауреаты (2018)[20].
  • IV дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (2020 йылдың 10 сентябре) — фән үҫешенә ҙур өлөш индергәне һәм күп йыллыҡ емешле эшмәкәрлеге өсөн[21]
  • «Түбәнге Новгородтың 800 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы (2021)[22]
  • Новгород өлкәһенең почетлы гражданы (2021)[23]

Баҫылып сыҡҡан хеҙмәттәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. http://casad.cas.cn/sourcedb_ad_cas/zw2/ysxx2022/wjysmd/201911/t20191121_4724728.html
  2. 2,0 2,1 Alexander M Sergeev profile at Publons
  3. Scopus preview - Sergeev, Alexander M. - Сведения об авторе - Scopus. Дата обращения: 18 ноябрь 2020.
  4. Заявляем об отказе вступить в новую «РАН»
  5. Победители выборов РАН. Академики 2017 йыл 1 ноябрь архивланған. // Индикатор
  6. Викулова А. Глава РАН покидает пост директора института. Коммерсантъ (2 октябрь 2017). Дата обращения: 3 октябрь 2017.
  7. Статья Ивана Наганова «Эксперты Московского экономического форума ждут от Президента смены социально-экономического курса» на портале «Политмир» 2018 йыл 16 май архивланған., 05.04.2018.
  8. Эксперты МЭФ на сайте Московского экономического форума.
  9. Материалы сайта МЭФ
  10. Александр Сергеев выдвинут на пост президента РАН. Дата обращения: 27 май 2017.
  11. Кабмин согласовал пять кандидатур на пост президента РАН. Дата обращения: 31 август 2017.
  12. Академики Нигматулин и Сергеев вышли во второй тур голосования на выборах президента РАН. Дата обращения: 26 сентябрь 2017.
  13. Физик Александр Сергеев избран главой РАН. Дата обращения: 26 сентябрь 2017.
  14. Александр Сергеев утвержден президентом Российской академии наук. Дата обращения: 27 сентябрь 2017.
  15. А. Урманцева. Александр Сергеев рассказал о первых шагах на посту президента РАН. РИА Новости (26 сентябрь 2017). Дата обращения: 26 сентябрь 2017.
  16. Владимир Губарев Президент РАН Александр Сергеев: «Надо начинать с достижения консенсуса между властью, наукой и обществом» // В мире науки. — 2017. — № 10. — С. 3—11.
  17. Znak.com 17.10.2017 «Время сложное, полувоенное, санкционное. Видно, что это надолго» 2017 йыл 20 октябрь архивланған.
  18. Президент РАН Сергеев избран членом Китайской академии наук, РИА Новости (22 ноябрь 2019). 25 ноябрь 2019 тикшерелгән.
  19. Глава Российской академии наук получил высшую научную награду Франции. ТАСС (18 апрель 2018). Дата обращения: 17 апрель 2018.
  20. Академик Александр Сергеев получил медаль ЮНЕСКО за развитие нанотехнологий, ТАСС. 30 ноябрь 2018 тикшерелгән.
  21. Указ Президента Российской Федерации от 10 сентября 2020 г. № 552
  22. Академию "Маяк" им. Академика Сахарова открыли в Нижнем Новгороде. НТА-Приволжье.
  23. Сергеев Александр Михайлович. Дата обращения: 6 апрель 2022.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]