Танбур
| Танбур | |
 | |
| Классификация Хорнбостеля — Закса | 321.321 |
|---|---|
 Танбур Викимилектә | |
Танбур термины Месопотамияла, Көньяҡ йәки Урта Азиянан килеп сығышты төрлө оҙон муйынлы ҡыллы инструменттарға ҡағыла ала. Яңы Гроув музыка һәм музыканттар һүҙлеге буйынса, «терминология ҡатмарлы хәлде күрһәтә. Хәҙерге көндә танбур (йәки тамбур ) термины сәнғәттә һәм халыҡ йолаларында ҡулланылған төрлө айырым һәм бәйле оҙон муйынлы лютняларға ҡулланыла. Оҡшаш һәм бер үк инструменттар төрлө терминдар менән дә билдәләнә». Был инструменттар Иран, Ираҡ, Һиндостан, Әрмәнстан, Афғанстан, Әзербайжан (бигерәк тә авар йәмәғәтселеге), Пакистан, Төркиә, Тажикстан, Ҡаҙағстан һәм Үзбәкстандың традицион музыкаһында ҡулланыла. [1] [2] [3]
Килеп сығышы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Танбурҙар Месопотамия замандарында, аккад эраһында, йәки беҙҙең эраға тиклем өсөнсө мең йыллыҡ эраларда барлыҡҡа килгән.
Сузала беҙҙең эраға тиклем 1500 йылға ҡараған өс статуэтка табыла, һәм уларҙың береһенең ҡулында танбурға оҡшаған инструмент булған.[4] Шулай уҡ Мосул тирәләге ҡаяларҙағы һүрәттә, яҡынса б.э. т. 1000 йылға ҡараған танбур уйынсылары һүрәтләнгән.[4]
Танбурҙа уйнау, кәм тигәндә, һуңғы Парфия һәм Сасанидтар дәүерендә таралған булған [5] (парфян һәм урта фарсы телдәрендә яҙылған Драхт-И-Асуриг, Бундахишн, Кар-Намаг и Ардашир и Пабаган, шулай уҡ Хосров һәм Ридаг кеүек әҫәрҙәрҙә телгә алына.[4]
Беҙҙең эраның унынсы быуатында Әл-Фараби Фарсы илендә булған танбурҙарҙың ике төрөн тасуирлай: Бағдадтан көньяҡҡа һәм көнбайышҡа табан таралған бағдад тунбуры, һәм хорасан тунбуры.[4]Был бүленеш . бағдад танбурындан килеп сыҡҡан ғәрәп ҡоралдары менән хорасан танбурындан килеп сыҡҡан Төньяҡ Ираҡ, Сүриә, Төркиә, Синдх, Ирандағылар хәҙерге айырмаһының сығанағы була ала.[2]
Исеме киң таралып, Урта Азия музыкаһында ҡулланылған оҙон муйынлы ҡыллы инструменттар, мәҫәлән, думбыра һәм классик төрөк тамбуры, шулай уҡ курд танбуры атамаларына нигеҙ була. Егерменсе быуат башына тиклем Ираҡтың төньяғындағы инструменттарға чамбар һәм жамбуш исемдәре ҡулланыла. Һиндостанда был исем өҙлөкһеҙ сыңлап торған танпура (тамбура)ға ҡарата ҡулланыла. Танбур Әл-Хира аша Ғәрәп ярымутрауына тиклем бара һәм ислам осороның башланғыс дәүерендә Европа илдәренә килеп етә. Танбурҙы Әл-Хирала «тунбур» йәки «тунбуре/тунбура» тип, юнан телендә тамбурас тип, артабан Албанияға тампура тип атағандар, Рәсәйҙә домра тип, Себерҙә һәм Монголияла домбра тип һәм Византия империяһында пандура / бандура тип атағандар. Византия империяһы аша Европаның башҡа илдәренә лә сәйәхәт итә һәм пандура, мандура, бандура тигән исемдәр урынлаша[4]
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ ATLAS of Plucked Instruments – Middle East. ATLAS of Plucked Instruments. Дата обращения: 27 февраль 2013. Архивировано 16 ғинуар 2013 года.
- ↑ 2,0 2,1 ATLAS of Plucked Instruments – Central Asia. ATLAS of Plucked Instruments. Дата обращения: 27 февраль 2013. Архивировано 21 май 2011 года.
- ↑ "Tambur(iv) [tampur, tanbur, tanpur]." New Grove Dictionary of Musical Instruments. Second Edition. — Oxford University Press.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 تنبور (یا تمبور/ طنبور). Encyclopaedia Islamica. Дата обращения: 3 март 2013. Архивировано из оригинала 23 июнь 2013 года.
- ↑ Jean During, Spirit of Sounds : The Unique Art of Ostad Elahi (1895–1974), ASSOCIATED UNIVERSITY PRESS, ISBN 978-0-8453-4884-0, ISBN 0-8453-4884-1