Тмогви (ҡәлғә)

Тмогви
	Тмогви
	груз. თმოგვი
Нигеҙләү датаһы	IX быуат
Дәүләт	Грузия
Административ-территориаль берәмек	Аспиндзский муниципалитет[d]
Урын	Самцхе-Джавахети[d]
Мираҫ статусы	Культурные памятники национального значения Грузии[d]
	Тмогви Викимилектә

Тмогви - (груз. თმოგვის ციხე), шулай уҡ Тмкаберд (әрм. Թմբկաբերդ) йәки (әрм. Թմուկ), Tмук / Тмок — Грузияның көньяғында, Самцхе-Джавахети төбәгендәге урта быуат ҡәлғәһе^[1]^[2].

Географияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тмогви ҡәлғәһе Кура йылғаһының һул ярында, Аспиндзи муниципалитеты биләмәһендә, шул уҡ исемле Тмогви ауылы янында урынлашҡан. Бынан тыш, ҡәлғә янында б.э.т. III—II быуаттарға ҡараған ҡурғандар табылған^[3].

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тмогви тип аталып, ҡәлғә X быуат сығанаҡтарында телгә алына. Ул Алғы Азияға үткән сауҙа юлын контролдә тотҡан. X быуатта ғәрәптәр ҡәлғәне баҫып алырға маташҡан, тик уңышҡа өлгәшә алмаған.

1073 йылдан ҡәлғә кенәз Куабулидзелар ҡулында булған, артабанғы быуаттарҙа билдәле Торели, Мхаргрдзели, Мхаргрдзели-Закарян, Шаликашвили, Джакели кенәздәр хужа булып торған.

Атаҡлы урта быуат грузин яҙыусыһы Саргис Тмогвели тап ошо Тмогвиҙан булған.

1578 йылда ҡәлғәне Осман империяһы баҫып алған. 1828-1829 йылдарҙағы урыҫ-төрөк һуғышынан һуң ҡәлғә Рәсәй империяһы милкенә әйләнгән.

Сәнғәттә[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1902 йылда әрмән яҙыусыһы Ованес Туманян был ҡәлғәгә бағышлап «Тмук ҡәлғәһен яулау» (рус. Взятие крепости Тмук) тигән поэма яҙа. Күпмелер ваҡыттан урыҫ шағирәһе София Парнок тарафынан «Тмкабердты алыу» (рус. «Взятие Тмкаберда») тигән либретто ижад ителә. Поэма мотивтары буйынса 1928 йылда А. А. Спендиаров "Алмаст" тигән опера яҙа.

Урынлашыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡәлғә өс убала, ҡалҡыу урындарҙа урынлашҡан. Уларҙы оҙонлоғо - 150 м , киңлеге 3 м үлсәмле диуарҙар уратып алған. Һәр убала бер нисә башня төҙөлгән булған.