Түбәнге Әбсәләм

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ауыл
Түбәнге Әбсәләм
башҡ. Түбәнге Әбсәләм
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Башҡортостан

Муниципаль район

Дыуан

Ауыл биләмәһе

Арый

Координаталар

55°35′33″ с. ш. 58°11′22″ в. д.HGЯO

Элекке исеме

Әбдесәләм

Халҡы

13[1] кеше (2010)

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Почта индексы

452539

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

02, 102

ОКАТО коды

80 223 804 006

ОКТМО коды

80 623 404 126

Түбәнге Әбсәләм (Рәсәй)
Түбәнге Әбсәләм
Түбәнге Әбсәләм
Түбәнге Әбсәләм (Башҡортостан Республикаһы)
Түбәнге Әбсәләм

Түбәнге Әбсәләм (рус. Нижнее Абсалямово) — Башҡортостандың Дыуан районындағы ауыл. Арый ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 13 кеше[2]. Почта индексы — 452539, ОКАТО коды — 80223804006.

Географик урыны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Район үҙәгенә тиклем (Мәсәғүт): 9 км
  • Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Арый): 9 км
  • Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 84 км

Түбәнге Әбсәләм ауыл Әнйәк йылғаһы буйында, район үҙәге Мәсәғүт ауылынан 9 километр һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан 84 километр алыҫлыҡта урынлашҡан[3].

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Түбәнге Әбсәләм — Башҡортостандың Дыуан районындағы ауыл. Арый ауыл Советы составына инә. Тәүге нигеҙ һалыусы кеше — Әбделсәләм Әбүталипов. Ул 1756 йылда тыуған. Уның улдары: Фәтҡулла (уның улдары: Хәбибулла, Ғәйнулла, Вәлиулла), Мөхәмәтйәр, Зәйнулла, Әбделхәким, Хөснулла). Әхмәт ауылына нигеҙ һалыусы ла Әбсәләм ауылыныҡы була. Уның улы Зөлҡәрнәй Әхмәтов 1750—1826 йылдарҙа йәшәгән. Уның 1776 йылда тыуған улы Исай була. Исайҙың улы — 1799 йылғы Сәйетборхан.[4]

1795 йылда Әбсәләмдәге 13 йортта 51 ир-ат һәм ҡатын-ҡыҙ йәшәгән[5].

Биләмә берәмектәренә инеүе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Теркәү йылы Улус, ауыл советы Өйәҙ, кантон, район Губерна, Республика Дәүләт
1757 Дыуан улусы улусы Себер даруғаһы Ырымбур губернаһы Рәсәй Империяһы
1816 -сы йорт -се Башҡорт кантоны Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1834 -сы йорт -се Башҡорт кантоны Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1847 -сы йорт -се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1859 -сы йорт -се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы Рәсәй империяһы
1895 Дыуан улусы Златоуст өйәҙе Өфө губернаһы Рәсәй империяһы
1920 Дыуан улус Советы (1918 й.), Арый ауыл Советы Мәсәғүт кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы РСФСР
1926 Арый ауыл Советы (1923 йылдан) Мәсәғүт кантоны Автономлы Башҡорт ССР-ы СССР СССР
1935 Арый ауыл Советы Дыуан районы Башҡорт АССР-ы СССР СССР
1941 Арый ауыл Советы Дыуан районы Башҡорт АССР-ы СССР СССР
1990 Арый ауыл советы Дыуан районы Башҡортостан Республикаһы Рәсәй флагы Рәсәй Федерацияһы

Түбәнге Әбсәләм ауылының XIX быуатта артабанғы үҫеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1816 йылда Әхмәт (Әбсәләм) ауылында 6 йортта 30 кеше йәшәгән. Бергә алғанда, Әбсәләм ауылындағы 34 йортта 197 кеше, 1834 йылда — 56 йортта 299 кеше йәшәгән.

1842 йылда Әбсәләм ауылында 313 кешегә 92 сирек ужым һәм 388 сирек яҙғы иген, шулай уҡ 8 сирек картуф сәселгән. Шул уҡ осорҙа Әбсәләм ауылы янындағы Әхмәт ауылында 36 кешегә 17 сирек ужым, 66 сирек яҙғы ашлыҡ һәм 2 сирек картуф сәселгән. Әбсәләм һәм Әхмәт ауылдары халҡы бөтә ерҙәргә лә уртаҡ хужа булған[6][7].

1859 йылда Әбсәләмдә — 54 йортта 390 кеше, 1870 йылда — 73 йортта 432 кеше йәшәгән[4]. 1859 йылда Әхмәт тип аталған ауылда 6 йортта 20 кеше, 1870 йылда 3 хужалыҡта 11 кеше донъя көткән[8].

Ауылдың XX быуаттағы һәм хәҙерге үҫеше[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

XX быуаттан башлап Үрге Әбсәләм һәм Түбәнге Әбсәләм тип айырып йөрөтөлгән. Икеһе лә Дыуан-Мәсетле ауылынан 8 саҡрымда урынлашҡан.

1920 йылда ике ауылда (Үрге һәм Түбәнге Әбсәләм) — 76 йортта 419 кеше йәшәгән. Әхмәт ауылы, рәсми рәүештә Әбсәләм тип аталғанлыҡтан, 1920 йылда иҫәпкә алынмаған. Әхмәт ауылы — Үрге йә Түбәнге Әбсәләм тип йөрөтөлгәнме, уныһы билдәһеҙ. [9]

Әлеге ваҡытта Түбәнге Әбсәләм бөткән ауыл тип әйтерлек хәлдә.

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө Бөтә халыҡ Ир-егеттәр Ҡатын-ҡыҙҙар Ир-егеттәр өлөшө (%) Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь 13 7 6 53,8 46,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Арҙаҡлы шәхестәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Тимер Йосопов — (31 май 1938 йыл, Дыуан районы, Түбәнге Әбсәләм ауылы — 16 март 2016 йыл) — Башҡортостандың халыҡ шағиры (2003). 1971 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. БАССР-ҙың (1988) һәм Рәсәй Федерацияһының (1999) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1998).

Урамдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Үҙәк урамы (рус.  Центральная (улица)[10]

Тирә-яҡ мөхит[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тәбиғәт һәйкәлдәре: Арый ауылы эргәһендәге Сейәле тау

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан. Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
  2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
  3. Түбәнге Әбсәләм // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  4. 4,0 4,1 Абсалямово | Генеалогия и архивы
  5. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 497. — ISBN 978-5-295-04683-4. 497 б.
  6. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 497. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  7. МИБ. Т. 3. С. 223. Ч. 1. С. 374, 392; Т. 3. С. 120, 223; Т. 5. С. 35, 120; Крестьянская война 1773—1775 гг. на территории Башкирии. С. 323, 326. ЦГИА РБ. Ф. 138. Оп. 2. Д. 374-а. Ф. 2. Оп. 1. Д. 4873. Л. 160. См. это дело и по другим деревням
  8. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 497. — ISBN 978-5-295-04683-4.
  9. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 497. — ISBN 978-5-295-04683-4. 497 б.
  10. Карта д. Нижнее Абсалямово. Улица