Күсем Түләкәев
| Күсем Түләкәев | |
| Тыуған ваҡыты |
XVII быуат аҙағында |
|---|---|
| Тыуған урыны |
Нуғай даруғаһы, Тамъян олоҫо |
| Үлгән ваҡыты |
XVIII быуат башындағы, артабанғы яҙмышы билдәһеҙ |
| Вафат урыны |
билдәһеҙ |
| Хәрби алыш/һуғыш | |
Күсем Түләкәев (?—?) — 1710—1711 йылдарҙағы башҡорт ихтилалы етәкселәренең береһе. Тамъян ҡәбиләһе бейе, башҡорт кенәзе һәм тарханы Шәғәле Шаҡман вариҫы, Аҡай Күсемовтың атаһы. Нуғай даруғаһы Тамъян олоҫо башҡорто. Батыр.
Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Күсем Түләкәев керҙәшлек хоҡуғында Ҡазан даруғаһы Йәнәй улусы башҡорттары ерҙәрен файҙалана. 1707 йылда Алдар батыр менән берлектә Ҡазан һәм Нуғай даруғалары баш күтәреүселәре менән етәкселек итә.
1707 йылдың октябрендә Тоҙ ҡайнатыу ҡаласығы тирәһендә Күсем Түләкәев һәм Алдарҙың баш күтәреүселәр ғәскәре П. И. Хохлов етәкселегендәге Өфө полкын тар-мар итә.
1708 йылда башында Күсем Түләкәевтең отряды (2 меңгә яҡын кеше) Илбаҡты монастырын баҫып ала, Ҡазан губернаһы Ҡазан провинцияһы Алабуға ауылын ҡамай. 1709 йылдың башында ихтилалдан ситләшә, март айында Ҡазан губернаторы вәкилдәре менән һөйләшеүҙәрҙә ҡатнаша, башҡорттар мәнфәғәтен тыныс юл менән хәл итеүҙе яҡлай.
«Аҡай хикәйәте»нән уның вафаты 1735 йылдар тирәһендә икәнлеген аңларға була. Вариҫтары хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Баҡалы районы Иҫке Ҡатай һәм Яңы Ҡатай ауылдарында йәшәй.
Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Күсем Түләкәев иҫтәлегенә башҡорт фольклоры әҫәрҙәре бағышланған.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Аҡай яуы. Тарихи хикәйәт. // Ватандаш. 2006 й. 5-се һан.
- Аҡманов И. Ғ. ХVII быуатта — ХVIII быуат башында башҡорт күтәрелештәре. Өфө, 1998.
- Башкирские шежере / Сост. Р. Г. Кузеев. — Уфа: Башкнигоиздат, 1960.
- Башкирские родословные / Сост. Р. М. Булгаков, М. Х. Надергулов. — Уфа: «Китап», 2002.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Аҡманов И. Ғ. Күсем Түләкәев // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.