Фердинанд I (Изге Рим империяһы императоры)

Фердинанд I
Ferdinand I
Флаг Изге Рим империяһы императоры Флаг
1556 — 1564
Алдан килеүсе:	Карл V
Дауамсы:	Максимилиан II
Флаг Чехия короле Флаг
24 февраль, 1527 — 25 июль, 1564
(под именем Фердинанд I)
Алдан килеүсе:	Людовик II
Дауамсы:	Максимилиан II
Флаг Австрия эрцгерцогы Флаг
28 апрель, 1521 — 25 июль, 1564
Алдан килеүсе:	Карл V
Дауамсы:	Максимилиан II
Дине:	Католик сиркәүе
Тыуған:	10 март 1503({{padleft:1503|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:10|2|0}}) Алькала-де-Энарес, Испания
Үлгән:	25 июль 1564({{padleft:1564|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:25|2|0}}) (61 йәш) Венала, Изге Рим империяһы
Ерләнгән:	Изге Вит соборы, Прага, Чехия
Нәҫел:	Габсбургтар
Атаһы:	Филипп I Кастильский
Әсәһе:	Хуана Аҡылһыҙ
Ҡатыны:	Анна Ягеллонская
Балалары:	Иоганна Австрийская[d] Карл II[d] Барбара Австрийская[d] Маргарита Австрийская[d] Элеонора Австрийская[d] Екатерина Австрийская[d] Магдалина Австрийская[d] Мария Австрийская[d] Фердинанд II, эрцгерцог Австрийский[d] Анна Австрийская[d] Максимилиан II Елизавета Австрийская[d] Иоганн Австрийский[d] Елена Австрийская[d] Ursula von Habsburg[d]
Наградалары:	Подвязка ордены

Фердина́нд I (10 март 1503 йыл — 25 июль 1564 йыл) — Венгрия һәм Богемия короле (1526 йылдан), Германия короле (Рим короле) (1531 йылдың 5 ғинуарынан), Изге Рим империяһының императоры (1556 (формаль яҡтан 1558) йылдан), Габсбургтарҙың кесе (Австрия) тармағы ырыу башы. Шулай уҡ — Австрия эрцгерцогы, нәҡ ул Австрия империяһы менән идара иткән дәүерҙә төрөктәр Вена янында еңеләләр (1529).

Фердинанд Кастилия короле Филипп I һәм Хуана Кастильскаяның дүртенсе балаһы була. Фердинанд II Арагонский һәм Изабелла Кастильскаяның әсәһе яғынан һәм Максимилиан I менән Мария Бургундскаяның атаһы яғынан ейәне була. Уның өлкән ағаһы — император Карл V/

Биографияһы

Олатаһы хәрмәтенә ҡушылған исемде йөрөткән Фердинанд үҙенең олатаһы Фердинанд Католиктың һарайында тәрбиәләнә. Испан теле уның туған теле була, испанлылар уны бик ныҡ яраталар һәм был яратыу уның өлкән Карл ағаһы яғынан уға ҡарата ышанмаусанлыҡ тыуҙыра. Ул Фердинандтан уның ярандарын ҡыуа һәм уның үҙен 1518 йылда яҙында Нидерландтарға оҙата. Карл V император итеп һайлағандан һуң Вормс сеймында Фердинандты үҙе булмаған саҡта наместник итеп тәғәйенләй һәм уны ҡабаттан ойошторолған император идаралығы етәксеһе итеп ҡуя.

Фердинанд үҫмер саҡта.

1521 йылда Фердинанд Чехия һәм Венгрия короле Людовик II апаһы Анна Ягелонскаяға өйләнә. Людовик II үҙ сиратында Фердинандтың апаһы Марияға өйләнгән була. 1521 йылда ул Карлдан ҡартатаһы , Максимилиан I мираҫының өлөшө сифатында биш Австрия герцоглығын (Түбәнге Австрияны , Алғы Австрияны, Штирияны, Каринтияны һәм Крайнаны) ҡабул итә. Алдағы йылда Брюссель килешеүенә ярашлы Карл V ҡустыһына өҫтәп Тиролде, Габсбургтар нәҫеленең һәм Карлға 1520 йылда Шваб союзы менән Вюртемберг тарафынан ҡайтарылған шваб һәм эльзас ерҙәрен бирә, әммә ошо килешеү сер булып алты йыл дауамында һаҡланыуын талап итә. 1526 йылдың йәйендә Беренсе Шпейер рейхстагы эшендә ҡатнаша. 1526 йылда Мохач янындағы алышта (1526) Людовик / Лайош II һәләк булғандан һуң Фердинанд Венгрия, Чехия, Моравия һәм Силезия тәхеттәренә үҙенең хоҡуҡтары тураһында иғлан итә. Был дәғүәләр Людовиктың балалары булмауы сәбәпле һәм Анна Ягелонская уның вариҫы булыуына нигеҙләнәләп белдерелә. Әммә венгрҙар һәм чехтар был илдәрҙә короллек дәрәжәһе мираҫлығын танымайҙар ине. 1526 йылдың октябрендә Богема сеймы ҡайһы бер шарттар ҡуйып, Фердинандты король итеп һайлай. Моравия, Силезия һәм Лузация чиндары Аннаны һәм уның ирен мираҫ хоҡуғына ярашлы хакимдар итеп таный. 1527 йылдың февралендә Прагала Фердинандтҡа таж кейҙереү йолаһы атҡарыла. Венгрияла хәлдәр торошо күпкә буталсығыраҡ була. Венгрҙар король итеп иң эре магнатты Трансильвания воеводаһы, Янош Запольяны һайланылар һәм шул уҡ йылдың ноябрь айында тәхеткә ултырттылар. Венгрҙарҙың икенсе өлөшө Пресбургта Фердинандты һайлай, быларҙың барыһы ла Венгрия өсөн өҫтәүенә төрөктәрҙең ҡыҫылыуы менән ҡатмарлашҡан оҙайлы көрәшкә алып килә. Чехия, Моравия, Силезия һәм Венгрияның Габсбургтарҙың мираҫҡа ҡалған ерҙәре менән ҡушылыуы Көнбайыш Европа өсөн төрөктәр яғынан ышыҡ булған бик киң Габсбургтар монархияһын булдырыуға булышлыҡ итә. Славян халыҡтары һәм венгр ерҙәрен алыу һөҙөмтәһе булып Фердинандтың һәм уның вариҫтарының мәнфәғәттәренең үҙәге көнсығышҡа күсенеүе була, был үҙ сиратында Германияла император хакимлығының көсһөҙләнеүенә килтерә. 1547 йылда Фердинанд I Прагала ҡатламдар ихтилалын бик ҡаты баҫа.

1556 йылда Карл V тәхеттән баш тартҡандан һуң Фердинанд Изге Рим империяһының императоры итеп тәғәйенләнә (титул курфюстар коллегияһы тарафынан 1558 йылда иғлан ителә). Империя эсендәге тыныслыҡты нығытыу, католиктар һәм протестанттар араһында компромисс булдырыу, уның тырышлығы менән Тридент соборы үҙенең эшен яңынан башланы) һәм Үҙәк Европала Империя көстәрен төрөктәр баҫымына ҡаршы ҡөрәшкә туплау буйынса сәйәсәт алып бара.

Никахтары һәм балалары

1521 йылдан Анна Ягеллонская (1503—1547), Владислав II һәм Венгрия королеваһы Анна де Фуа ҡыҙына өйләнгән була. Балалары:

• Елизавета Австрийская (1526—1545), Польша короле Сигизмунд II Августың ҡатыны;
• Максимилиан II (Изге Рим империяһы императоры) (1527—1576), император 1564 йылдан алып 1576 йылға тиклем;
• Анна Австрийская (1528—1590), Бавария герцогы |Альбрехт V ҡатыны;
• Фердинанд II, Австрия эрцгерцогы (1529—1595);
• Мария, герцогиня Юлих-Клеве-Бергская (1531—1581). Ире — Вильгельм (герцог Юлих-Клеве-Бергский)
• Магдалена Австрийская (1532—1590), монахиня;
• Екатерина Австрийская (Польша королеваһы) (1533—1572), беренсе никахта Франческо III Гонзага ҡатыны, икенсе никахта —өлкән апаһы вафатынан һуң тол булып ҡалған Польша короле Сигизмунд II Август ҡатыны;
• Элеонора Австрийская (герцогиня Мантуанская) (1534—1594). Ире — Гульельмо I Гонзага, герцог Мантуанский (уның Екатерина апаһына өйләнгән Франческо III вафатынан һуң мираҫ итеп ала);
• Маргарита Австрийская (1536—1567), монахиня;
• Иоанн (1538—1539);
• Барбара Австрийская (1539—1572), Альфонсо II д’Эсте ҡатыны;
• Карл II, Австрия эрцгерцогы (1540—1590);
• Урсула (1541—1543);
• Елена Австрийская (1543—1574), монахиня;
• Иоанна Австрийская(1547—1578]), бөйөк герцог Тосканский, Франческо I ҡатыны.

• 
  Елизавета
• 
  Максимилиан II
• 
  Анна
• 
  Фердинанд
• 
  Мария
• 
  Магдалена
• 
  Екатерина
• 
  Элеонора
• 
  Маргарита
• 
  Иоанн
• 
  Барбара
• 
  Карл
• 
  Урсула
• 
  Елена
• 
  Иоанна

Ата — бабалары

8. Фридрих III (Изге Рим империяһы императоры)

4. Максимилиан I (Изге Рим империяһы императоры)

9. Элеонора Елена Португальская

2. Филипп I Матур

10. Карл Ҡыйыу

5. Мария Бургундская

11. Изабелла де Бурбон

1. Фердинанд I

12. Хуан II (Арагон короле)

6. Фердинанд II ( Арагон короле)

13. Хуана Энрикес

3. Хуана I Аҡылһыҙ

14. Хуан II (Кастилия короле)

7. Изабелла I (Кастилия королеваһы)

15. Изабелла Португальская (Кастилия королеваһы)

Алдан килеүсе: Карл V

Изге Рим империяһы императоры, Венгрия короле, Богемия короле 1556—1564

Һуңынан килеүсе: Максимилиан II

Изге Рим империяһы императорҙары (Оттон I тиклем — «Көнбайыш императорҙары») (800—1806)

800 814 840 843 855 875 877 881 887 891    Карл I Людовик I  —  Лотарь I Людовик II Карл II  —  Карл III  —

891 894 898 899 901 905 915 924 962 973 983    Гвидо Ламберт Арнульф  —  Людовик III  —  Беренгар I  —  Оттон I Оттон II

983 996 1002 1014 1024 1027 1039 1046 1056 1084 1105 1111 1125 1133 1137 1155     —  Оттон III  —  Генрих II  —  Конрад II  —  Генрих III  —  Генрих IV  —  Генрих V  —  Лотарь II  —

1155 1190 1197 1209 1215 1220 1250 1312 1313 1328 1347 1355 1378 1410    Фридрих I Генрих VI  —  Оттон IV  —  Фридрих II  —  Генрих VII  —  Людвиг IV  —  Карл IV  —

1410 1437 1452 1493 1508 1519 1530 1556 1564 1576 1612 1619 1637    Сигизмунд — Фридрих III — Максимилиан I — Карл V Фердинанд I Максимилиан II Рудольф II Матвей Фердинанд II

1637 1657 1705 1711 1740 1742 1745 1765 1790 1792 1806    Фердинанд III Леопольд I Иосиф I Карл VI  —  Карл VII Франц I Стефан Иосиф II Леопольд II Франц II

Каролингтар — Саксонская династия — Салическая династия — Гогенштауфендар — Виттельсбахтар — Габсбургтар

Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге (1890—1907).