Хариса (ризыҡ)
| Хариса, Халим | |
 Хариса Еревандан (Әрмәнстан) | |
| Милли аш-һыу | |
|---|---|
|
Әрмән аш-һыуы, Үзбәк аш-һыуы | |
| Компоненттар | |
| Төп |
бойҙай, тауыҡ ите |
| Булыуы мөмкин |
күркә ите, һарыҡ ите |
 | |
Хариса, Гарис, Харисса, Ариса, Хәлимә, Кешкек, Халиса — шәреҡ аш-һыуының итле ризығы, тышҡы ҡиәфәте менән иҙелеп бешкән бойҙай һәм ҡош ите ашын хәтерләтә. Әрмәнстанда милли ризыҡ һанала[1]. . Төркиәлы ошоға оҡшаш кешкек тигән ашамлыҡ бар, ул ЮНЕСКО-ның кешелектең материаль булмаған мәҙәни мираҫ исемлегенә төрөк ризығы булараҡ индерелгән. Пакистанда хәлимә тигән исем аҫтында билдәле. Иранда — гушт хәлимә һәм хәлим. Хәлим шулай уҡ үзбәк[2] ризығы булып та һананла . Урта Азияла хәлимә — ерләү ваҡытында ҡулланыла[3], шулай уҡ ҡорбан ашына ла әҙерләнелә . Әзербайжанда хәлимә ашы тип атала.
Хариса, ҡағиҙә булараҡ, тауыҡ итенән, әммә ҡайһы бер осраҡта, күркә, хатта һарыҡ итенән дә әҙерләйҙәр.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Был ризыҡ тураһында Әбүғәлисина ла яҙып ҡалдырған: «хариса — ваҡланған бойҙай, ит киҫәктәре һәм майҙан әҙерләнгән өйрәнең ғәрәп атамаһы»[4]. Хариса. кәм тигәндә, XII быуатта уҡ хәҙерге Әзербайжан территорияһында. ҡайһы бер «Халимашы»[5] тип аталған райондарында билдәле булған.
Хариса 1915 йылда Төркиәлә Әрмән геноциды ваҡытындағы Муса тауы эргәһендәге Мус-тауҙы һаҡлау ваҡиғалары менән ассоциялана. Ҡамау мәлендә хариса әҙерләү үҙенең төп тәғәйенләнешенән тыш, һаҡта тороусыларҙың рухын күтәреү көсөнә лә эйә була:
Быуындар хәтеренән юйылған элекке ашамлыҡтар кеүек, әлеге ризыҡ та тантана һәм дини көскә эйә. Хариса байрамын телгә алыу ғына ла кәйефһеҙ йөрөгән халыҡтың рухын күтәреп ебәрә ине[6]
1970 йылдарҙа Эчмиадзиндан йыраҡ түгел Муса тауы мемориалы төҙөлгән, унда йыл һайын сентябрҙең өсөнсө йәкшәмбеһендә бар халыҡты хариса бешереп һыйлайҙар[7].
Шулай уҡ ҡарарға[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- А. т. Хатранов Әрмән аштары - Дондағы Ростову, 2001 йыл.
- Мәҡәлә Haleem һәм Harissa Alan Davidson китабы Oxford Companion to The Food, Oxford OUP, 2014 ISBN 019104072X, 9780191040726
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Общественники Армении решили всерьез заняться сохранением армянской идентичности арисы, вина и меда — PanARMENIAN.
- ↑ Карим Шаниязович Шаниязов, Хает Исмаилович Исмаилов. Этнографические очерки материальной культуры узбеков конец XIX-начало XX в. — "Фан" Узбекской ССР, 1981.
- ↑ Глеб Павлович Снесарев, Владимир Николаевич Басилов. Домусульманские верования и обряды в Средней Азии. — Наука, Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая, 1975. — С. 220. — 338 с.
- ↑ Тахир Амирасланов Армянская кухня — разъяснения к некоторым заблуждениям «IRS-Наследие», 2007.
- ↑ Халим (халиса, харриса, халим-аши, амбал-аши) 2017 йыл 28 август архивланған.
- ↑ Верфель Ф. Сорок дней Муса-дага (1933 год) Перевод Н. Гнединой, В. Розанова. Ереван, 1984.
- ↑ Е. Ю. Гуляева ЭТНИЧЕСКАЯ ИДЕНТИЧНОСТЬ АРМЯН ПЕТЕРБУРГА (по мотивам тематических («кулинарных») интервью и наблюдений, сделанных в Санкт-Петербурге в 2007—2010 гг), Электронная библиотека Музея антропологии и этнографии им.