Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы

	Хәтмулла Аҫылгәрәй улы Солтанов
Тыуған ваҡыты	20 июль 1924
Тыуған урыны	Башҡорт АССР-ы Бәләбәй кантоны (хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Бүздәк районы) Кәпәй-Ҡобау ауылы
Үлгән ваҡыты	4 март 1994 (69 йәш)
Вафат урыны	Туймазы районы Ҡандра ауылы
Хеҙмәт иткән урыны	СССР
Ғәскәр төрө
Хеҙмәт итеү йылдары	1941—1946
Хәрби звание	Гвардия өлкән сержанты
Часть	8-се гвардия армияһы
Отставкала	нефть сығарыу буйынса инженер

Википедияла Солтанов фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы (20 июль 1924 йыл — 4 март 1994 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан яугир, уҡсы, гвардия өлкән сержанты. Нефтсе. СССР-ҙың 9-сы, 10-сы һәм 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты, КПСС-тың XXIV, XXV һәм XXVI съездары делегаты. Дан орденының тулы кавалеры. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971). Нефть сығарыу сәнәғәте отличнигы (1969).

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәтмулла Аҫылгәрәй улы Солтанов 1924 йылдың 20 июлендә^[1] (ҡайһы бер башҡа мәғлүмәттәр буйынса 20 августа) Башҡорт АССР-ы Бәләбәй кантоны (хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Бүздәк районы) Кәпәй-Ҡобау ауылында тыуған. Милләте башҡорт.

1939 йылда туған ауылы мәктәбенең 7 синыфын тамамлағандан һуң, Приморье крайының Сучан (хәҙерге Партизанск) ҡалаһына китә һәм 1941 йылға тиклем «Сучануголь» шахтаһында эшләй.

1941 йылдың сентябрендә Ҡыҙыл Армияға алына, 63-сө кавалерия дивизияһының 67-се кавалерия полкында хеҙмәт итә. 1943 йылда Ҡазан пехота училищеһында уҡый.

1943 йылдың ғинуарынан Бөйөк Ватан һуғышының Үҙәк, Белоруссия һәм 1-се Белоруссия фронттарында хеҙмәт итә. 8-се гвардия армияһы 57-се гвардия уҡсылар дивизияһы 174-се гвардия уҡсылар полкы 3-сө уҡсылар батальонының танкыға ҡаршы ҡоралдарының взвод бүлеге командиры булып хеҙмәт итә.

1945 йылдың 15 ғинуарында Грабна-Воля (Польша) тирәһендәге алыштарҙа Солтанов бер туҡтауһыҙ фашист ғәскәрҙәренә ҡарай ут аса, ике немецты юҡ итә, һөҙөмтәлә дошман һөжүме кире ҡағыла. Бында күрһәткән батырлыҡтары өсөн 7 февралдә III дәрәжә Дан ордены менән бүләкләнә. 1945 йылдың 2 мартында Ратшток (Германия) эргәһендәге алыштарҙа 8 дошман пехотасыһын юҡ итә, берәүһен тотҡонлоҡҡа ала. Күрһәткән батырлыҡтары өсөн 1945 йылдың 13 апрелендә II дәрәжә Дан ордены менән бүләкләнә^[2].

1945 йылдың 16 апрелендә Альт-Тухенбанд (Германия) эргәһендәге алыштарҙа Солтанов дошман тылына үтеп инеп пулемёт нөктәһен һәм 4 немец һалдатын юҡ итә. Был алыштарҙа күрһәткән батырлыҡтары өсөн 1945 йылдың 15 майында I дәрәжә Дан ордены менән бүләкләнә^[2].

1946 йылда демобилизацияланғас, туған яғына ҡайта. «Башнефтеразведка» тресында эшләй^[3]. 1948 йылдан Туймазы районы Ҡандра ҡасабаһында йәшәй һәм Туймазы быраулау эштәре идаралығында эшләй:

башта быраулау эшсеһе,
1949 йылдан — быраулаусы ярҙамсыһы,
1950 йылдан — быраулаусы,
1970—1989 йылдарҙа быраулау мастеры^[4].

Дәүләкән, Михайловка, Добровольный нефть ятҡылыҡтарын асыуҙа ҡатнаша. ХХ быуаттың 60-сы йылдарында Һиндостанға командировкаға бара, бында һинд белгестәрен уҡыта, эҙләнеүҙәр барған урында нефть табыла^[3].

8-се биш йыллыҡ план йылдарында быраулау мастеры Хәтмулла Солтановтың бригадаһы 63,4 мең һум аҡса экономиялай, өҫтәмә рәүештә 12 мең м³ тау тоҡомдары быраулай. 8-се биш йыллыҡ пландарын уңышлы үтәгәне өсөн 1971 йылда Социалистик Хеҙмәт Геройы исеменә лайыҡ була^[4].

1945 йылдан КПСС ағзаһы. СССР-ҙың 9-сы, 10-сы һәм 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты итеп һайлана. КПСС-тың XXIV, XXV һәм XXVI съездары делегаты^[4].

1994 йылдың 4 мартында Туймазы районы Ҡандра ҡасабаһында вафат була.

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Социалистик Хеҙмәт Геройы (1971)
Нефть сығарыу сәнәғәте отличнигы (1969)
1-се дәрәжә Дан ордены (15.05.1945)
2-се дәрәжә Дан ордены (13.04.1945)
3-сө дәрәжә Дан ордены (07.02.1945)
«Почёт Билдәһе» ордены (1966)
Ленин ордены (1971)
Октябрь Революцияһы ордены (1976)
2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1945)
1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1985)
миҙалдар

Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бүздәктә һәм Туймазы Хәтмулла Солтановҡа һәйкәл, туған ауылы Кәпәй-Ҡобауҙа — бюст ҡуйылған.
Ҡандра һәм Туймазы урамдары Хәтмулла Солтановтың исемен йөрөтә.
Көпәй-Ҡобау мәктәбенә Хәтмулла Солтановтың исеме бирелгән.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ Башҡорт энциклопедияһы — Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 19 июль 2019)
↑ ^2,0 ^2,1 Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы (урыҫ). Республика Хәрби Дан музейы.
↑ ^3,0 ^3,1 Забвения нет. 9 Мая. Хатмулла Султанов (билдәһеҙ). Полит.ру (7 май 2015).
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Николай Уфаркин. Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты. Дата обращения: 13 июль 2016.
Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 19 июль 2019)
Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы (урыҫ). Республика Хәрби Дан музейы.
Зайнетдинов Э. Дважды герой // Ватандаш. — 2014. — № 9. — ISSN 1683-3554.

[1] Башҡорт энциклопедияһы — Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 19 июль 2019)

[ХДМ-2] 2,0 ^2,1 Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы (урыҫ). Республика Хәрби Дан музейы.

[Полит.ру-3] 3,0 ^3,1 Забвения нет. 9 Мая. Хатмулла Султанов (билдәһеҙ). Полит.ру (7 май 2015).

[БЭ-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[1]

[2]

[3]

[4]