Хүрүфилек
Иман шарттары |
Исламдың биш нигеҙе |
Шәхестәр |
Хүрүфилек (ғәр. حُرُوفِيَّة — «хүрүфүн», йәғни, хәрефтәр; рус. Хуруфизм) — дини-фәлсәфәүи, мистик тәғлимәт, сиктән тыш шиғый ғәләт фирҡәләре иҫәбенә инә .
Тасуирламаһы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Хүрүфилек тәғлимәте буйынса Ҡөрьән ғәрәп һәм фарсы алфавиттары хәрефтәре системаһы аша аңлатылырға тейеш, улар шулай уҡ уларға хас цифрлы билдәләр аша аңлатыла (әбжәдилек). Хүрүфиҙәрҙә7 һаны изге һан тип һанала.
Тарихы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Хүрүфилекте Фазуллаһ Нәғими Әстрәбади — Нәғими барлыҡҡа килтергән. Нәғими 1393 йәки 1394 йылда Нахичеванда язалап үлтерелгән.
Уның тағы бер күренекле вәкиле — Нәғимиҙең уҡыусыһы, шағир һәм мистик Имаметдин Нәсими — Нәсими (1417 йылда Алеппола үлтерелгән).
Хүрүфилектең төп положениелары
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Хуруфизм тәғлимәтендә ғәләттәргә лә, суфыйлыҡҡа ла хас элементтарҙың яраш килеүе күҙәтелә. Был тәғлимәттең төп положениелары араһында:
1) Пантеизм
2) Кеше — фәрештәләрҙән юғарыраҡ торған юғары зат, ә иң мөһиме — хәрефтәр тураһындағы фәнде аңлау һәләте бирелгән.
3) Изге текстарҙы, хәрефтәрҙең һанлы билдәләрен ҡулланып, фарсы теле һәм ғәрәп алфавиты (Ҡөрьәндә) аша аңлатыу. Был положение исмәғилилектән, әммә хүрүфиҙәр был алымды артабан үҫтерә[1] .
4) Ғаләмдең мәңгелеклеге һәм циклылығы тураһындағы тәғлимәт. Циклдар бер-береһенә тап килмәй, ә бер-береһенең дауамы булып тора.
5) Мистик булараҡ, һандарға ҙур әһәмиәт бирелә. Нәғими кеше йөҙөндәге 7 һыҙыҡты (4 күҙ, 2 ҡаш, 1 сәс) сағыштыра, улар шулай уҡ Ҡөрьәндең 7 аяттан торған беренсе сүрәһе һәм 7 планета, 7 сфера, 7 көн менән тиңләштерелә[2].
Билдәле фекерҙәштәре
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Нәсими
- Ғәлә үл-Ғәли
- Мозаффар үд-Дин Йыһаншаһ-хан
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Ислам: энциклопедический словарь. Москва, «Наука», 1991, стр.284
- ↑ «HORUFISM» // URL: http://www.iranicaonline.org/articles/horufism
Һылтанмалар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Арыҫлы Г. "Миңә ике донъя ла һыйыр"...: Нәсими хуруфизм тураһында: [китап материалдары буйынса. авторы]
- Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. Хуруфизм // Философский энциклопедический словарь. — Советская энциклопедия. — М., 1983.
- Диндәр тарихы
- Әзербайжанда ислам тарихы 2021 йыл 25 октябрь архивланған.
- Хүрүфилектар
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Сығанаҡтар:
- Наими, Фазлуллах. Васиятнаме // Азербайджан. 1970. № 5.
- Насими, Сеид Имадеддин. И стал Путем Истины я сам… / Сост. и автор примеч.: П. Ахундова; Пер.: К. Симонов и др. — М.: Гос. центр перевода Азербайджана, 2019. — 239 с.
- Насими, Имадеддин. Избранные произведения / Сост., предисл., коммент. и слов. А. Сафарли. — Баку: Маариф, 1985. — 439 с.
- Насими, Имадеддин. Лирика: [Избр. газели и рубаи] / Предисл. И. Н. Казаринова; Пер. Н. И. Гребнев, К. М. Симонов, С. Н. Иванов. — М.; СПб.: Диля, 2001. — 353 с. — (Лит. наследие Востока).
- Насими, Имадеддин. Я не вмещусь в этот мир: [Стихи] / Сост., ред., авт. предисл., послесл., слов. А. Сафарли. — Баку: Гянджлик, 1991. — 382 с.
Тикшеренеүҙәр:
- Аббаси Т. Идеологические основы хуруфитского учения Фазлуллаха Наими(недоступная ссылка) // Сборники конференций / НИЦ Социосфера. — Прага, 2015. — № 10. — С. 6—8.
- Аверьянов Ю. А. О некоторых проявлениях мусульманско-христианского религиозного синкретизма в творчестве тюркского поэта Имадеддина Несими и учении секты хуруфитов // Восток: История, филология, экономика: Сб. ст. — СПб., 1999. — [Вып. 1.] — С. 9—22.
- Азероглу Б. Наими и Насими // Азербайджан. — 1973. — № 8.
- Амонова З. К. Вопросы влияния хуруфитского ордена на узбекскую классическую литературу XV—XVII веков(недоступная ссылка) // Вестн. / Челябин. гос. ун-та. — 2011. — № 11 (226). — С. 8—11.
- Араслы Г. Имадеддин Насими: Жизнь и творч-во / Гамид Араслы. — Баку: Азерб. кн. изд-во, 1973. — 72 с.
- Асланов В. И. Певец человека: К 600-летию со дня рожд. велик. азерб. поэта и философа И. Насими. — М.: Знание, 1974. — 28 с.
- Ахмед Э. Поэтика и математика: (Хуруфизм в средневек. вост. поэзии и его матем. раскрытие) / Эльбрус Ахмед. — Баку: Элм, 1979. — 188 с.
- Бабаев Я. М. Место хуруфизма в литературно-философской мысли Востока / Ягуб Бабаев // Мирас [Наследие]: Науч.-попул. журн. — Ашхабад, 2011. — № 1 (41). — С. 32—42. — На рус., туркм., англ. яз.
- Бабаев Я. М. Хуруфизм и его влияние на азербайджанскую литературу / Ягуб Магеррам оглу Бабаев // Молодой учёный. — 2009. — № 3 (3). — С. 100—104.
- Бертельс Е. Э. Арабские стихи Фузули // Бертельс Е. Э. Избранные труды. — Т. 2: Низами и Фузули. — М.: Вост. лит., 1962. — С. 503—522. — Хуруфиты, хуруфизм: С. 517—521.
- Бертельс A. E. Хуруфизм // Философская энциклопедия. — Т. 5: Сигнал. системы — Яшты. Указ. — М.: Сов. энцикл., 1970. — С. 455—456.
- [Бертельс A. E.] Хуруфизм // Философский энциклопедический словарь. — М.: Сов. энцикл., 1983. — С. 761—762.
- Илих С. Хамзевийская и хуруфитская ересь в Боснии как реакция на политический кризис Оттоманской империи во второй половине XVI столетия // Bulg. hist. rev. — Sofia, 2000. — Y. 28, № 1/2. — С. 34—40.
- Илич С. Религиозные брожения в Османской Боснии во второй половине XVI в. // Вопр. истории. — 2002. — № 2. — C. 133—137.
- Имадеддин Насими, 14—15 вв.: Сб. ст. / Сост. Б. А. Набиев. — Баку: Элм, 1973. — 224 с.
- Имадеддин Насими // Авадяева Е. Н., Зданович Л. И. 100 великих казней. — М. Вече, 2014.
- К[…] А. ал-Хуруфийа / А. К. // Ислам: Энцикл. словарь. — М.: Наука, 1991. — С. 284—285.
- Кули-заде З. А. Закономерности развития восточной философии XIII—XVI вв. и проблема Запад-Восток. — Баку: Элм, 1983. — 279 с.
- Кулизаде З. А. Насими — философ и поэт Востока. — Баку: Гянджлик, 1973. — 50 с.
- Кули-заде З. А. Хуруфизм и его представители в Азербайджане. — Баку: Элм, 1970. — 264 с.
- Кули-заде З. А. Хуруфизм и его представители в Азербайджане: Автореф. дис. … д. филос. н. — Баку: АН АзССР. Отд-ние обществ. наук, 1969. — 55 с.
- Кули-заде З. А. Хуруфизм и его представители в Азербайджане: Дис. … д. филос. н.: 09.00.00. — Баку, 1968. — 406 с.
- Мамедов Н. М. Отражение суфийско-хуруфитского мировоззрения в творчестве Насими(недоступная ссылка) / Низами Мамедов // Филология и человек. — 2019. — № 4. — С. 111—123.
- Мамедов Н. М., Мамедалиева С. Ю. Философия Насими на волне мирового развития гуманистических идей // Экон. и соц.-гуманит.исслед. — Баку, 2020. — № 2 (26). — С. 104—114. — Хуруфизм, хуруфиты: С. 107—109.
- Петрушевский И. П. Ислам в Иране в VII—XV веках: (Курс лекций). — Л.: Изд-во Ленингр. ун-та, 1966. — Хуруфизм: С. 304—306.
- Рустамов Э. Узбекские поэты XV века и хуруфизм // Народы Азии и Африки. — 1963. — № 4. — С. 133—136.
- Ходжсон М. История ислама: Ислам. цивилизация от рожд. до наш. дней. — М.: Эксмо; Наше слово, 2013.
- Хуруфиты // Ислам: Словарь атеиста / Под ред. М. Б. Пиотровского, С. М. Прозорова. — М.: Политиздат, 1988. — С. 240.
- Algar H. ASTARĀBĀDĪ, FAŻLALLĀH // URL: //http://www.iranicaonline.org/articles/astarabadi-fazlallah-sehab-al-din-b
- Algar H. HORUFISM // URL: http://www.iranicaonline.org/articles/horufism
- Browne E. G. Further Notes on the Literature of the Hurufis and their connection with the Bektashi Order of Dervishes // JRAS. — 1907.
Был ислам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |