Эстәлеккә күсергә

Цейя Стойка

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Цейя Стойка
нем. Ceija Stojka
Фотография
Тыуған:

23 май 1933({{padleft:1933|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:23|2|0}})[1][2]

Тыуған урыны:

Краубат-ан-дер-Мур[d], Леобен[d], Штирия[d], Беренсе Австрия Республикаһы, Австрия[3]

Үлгән:

28 ғинуар 2013({{padleft:2013|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})[4][1][2] (79 йәш)

Үлгән урыны:

Вена, Австрия[1]

Ил:

 Австрия

 Работы

Цейя Стойка (23 май 1933({{padleft:1933|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:23|2|0}})[1][2], Краубат-ан-дер-Мур[d], Беренсе Австрия Республикаһы[3] — 28 ғинуар 2013({{padleft:2013|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:28|2|0}})[4][1][2] (79 йәш), Вена[1]) — Австрия сиған яҙыусыһы, рәссамы, активисы һәм музыканты, Холокосттан иҫән ҡалған.[5]

Тормошо

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Стойка 1933 йылда Штирияның Краубат-ан-дер-Мур ҡалаһында әсәһе Мария "Сиди" Риго Стойка һәм атаһы Карл "Вакар" Хорваттың ғаиләһендә алты баланың бишенсеһе булып тыуа.[6] Уның ике ағаһы, Карл "Карли" Стойка һәм Иоганн "Монго" Стойка ла яҙыусы һәм музыкант булғандар.

Ғаилә Рим-католик динен тотҡан ловар сиғандарынан була, атаһы яғынан Багарещи кланына, әсәһе яғынан Гилещи кланына ҡарайҙар.[6] Стойкалар ат менән сауҙа итеүселәр була, уларҙың каруаны ҡыштарын Венала үткәрә, ә йәйҙәрен Австрия ауылдары буйлап сәйәхәт итә,[7] был ерҙәрҙә ғаилә үҙенең нәҫелен 200 йылдан ашыу күҙәтә алған. Әсәһе һәм биш ағаһының дүртеһе менән бергә ул Холокостты һәм Освенцимда, Равенсбрюкта һәм Берген-Бельзендә тотҡонлоҡта булыуҙы кисерә. Уның атаһын Дахау концлагерына, һуңынан Хартхайм һарайына ебәрәләр, унда ул үлтерелә. Уның иң кесе ҡустыһы Осси 1943 йылда Освенцим-Биркенауҙағы "Сиғандар ғаилә лагерында" (Zigunerfamillienlager) вафат була.[6]

Стойканы, уның әсәһен һәм апай-һеңлеләрен 1945 йылда Берген-Бельзендән инглиздәр азат итә, һәм улар Венаға ҡайта. Цейя ун ике йәшендә икенсе класҡа мәктәпкә бара башлай.[6]

Стойканың ике балаһы була: 1949 йылда улы һәм 1951 йылда ҡыҙы тыуа. Уның улы Яно, джаз музыканты, 1979 йылда наркотиктарҙан вафат була. Ул ишектән-ишеккә туҡыма һатып, шулай уҡ баҙарҙарҙа келәм һатып көн күрә, бының менән ул 1984 йылға тиклем шөғөлләнә. Һуңыраҡ ул Венала яҙыусы, рәссам, йырсы һәм лектор булып йәшәй.[6]

1992 йылда ул сиғандар (рома һәм синти) геноцидын таныу буйынса Австрия вәкиле була, шулай уҡ сиғандарҙың Европа буйлап кисереүен дауам иткән дискриминацияға ҡаршы көрәштә уларҙың тауышы була.[8]

Ул 2013 йылда Венала 79 йәшендә вафат була.

Автобиографиялары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Стойка өс автобиография яҙа. Беренсеһе, Беҙ яңғыҙлыҡта йәшәйбеҙ: Сиған ҡатынының хәтирәләре (ингл. We Live in Seclusion: The Memories of a Romni), 1988 йылда баҫылып сыға һәм Австрия сиғандарын нацистар тарафынан эҙәрлекләү мәсьәләләрен йәмәғәтселеккә асҡан тәүге популяр әҫәрҙәрҙең береһе була. Баҫма үҙенең темаһы, шулай уҡ уны ҡатын-ҡыҙҙың яҙыуы (сиған йолаларын боҙоп) факты арҡаһында ҙур ижтимағи иғтибар яулай.[9] Ул был мәсьәләләрҙе Был донъяның сәйәхәтселәре (ингл. Travelers on This World) (1992) һәм Мин тере тип хыялланам - Берген-Бельзендән азат ителгән (нем. Träume ich, dass ich lebe) (2005) китаптарында дауам итә. Бөтә өс китап та Карин Бергерҙың мөхәррир булараҡ ярҙамы менән баҫылып сыға.[10]

Стойканың әҫәрҙәрен Холокосттан иҫән ҡалған башҡа сиғандарҙың, мәҫәлән, Филомена Франц, Отто Розенберг, Вальтер Винтер һәм Альфред Лессингтың әҫәрҙәре менән сағыштыралар.[11][12]

Уның ағаһы яҙған хәтирәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Австрияның Вена ҡалаһындағы Цея Стойка майҙанына арналған иҫтәлекле билдә.

Стойканың ике ағаһы, Карл һәм Монго Стойка ла, үҙ ғаиләләренең нацистар тарафынан Австрия сиғандарын эҙәрлекләү тәжрибәһе тураһында автобиографиялар баҫтырып сығара.[10] Ғаиләлә дүртенсе бала булған Карл Стойка 1994 йылда Бөтә донъяла үҙ өйөңдә кеүек (нем. Auf der ganzen Welt zu Hause) китабын сығара. Ғаиләлә иң өлкән ир-ат булған Монго Стойка 2000 йылда Ҡағыҙ балалар: Австриялағы сиған ғаиләһенең бәхете, емерелеүе һәм яңынан башланыуы (нем. Papierene Kinder: Gluck, Zerstorung und Neubeginn einer Roma-Femilie in Osterreich) китабын баҫтыра. Был үҙ-ара киҫешкән автобиографиялар, Австрия сиғандарының яҡынса 18%-ы ғына нацист эҙәрлекләүҙәренән иҫән ҡалғанлығын[13] иҫәпкә алғанда, Холокосттан иҫән ҡалған ғаилә ағзаларының хәтирәләрен сағыштырыу һәм "ҙур тарихи травматик ваҡиғаның айырым һәм коллектив тәжрибәләрен" [6] ҡарау өсөн берҙән-бер мөмкинлектәрҙең береһе булып тора.

Фильм

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Цейя Стойканың бер нисә китабының мөхәррире, Австрия яҙыусыһы Карин Бергер,[14] шулай уҡ кинорежиссер булараҡ та билдәле һәм Цея Стойканың тормошо һәм ижады тураһында ике документаль фильм сығарған:

Цейя Стойка, Австрия 1999, 85 мин. [Navigator Film] [15] һәм

Такталар аҫтында асыҡ йәшел үлән (нем. Unter den Brettern hellgrünes Gras), Австрия 2005, 52 мин. [Navigator Film] [16]

Стойка 2013 йылғы Беҙҙе онотмағыҙ (ингл. Forget Us Not) документаль фильмында күрһәтелә, ул Холокосттан иҫән ҡалған бер нисә йәһүд булмаған кеше тураһында бәйән итә.[17]

Сәнғәте

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Стойка 56 йәшендә үҙенсәлекле рәсем ҡоралдары – бармаҡтары һәм теш таҙартҡыстары менән рәсем төшөрә башлай. Ул «бармаҡтары араһына эләккән бар нәмә» менән, шул иҫәптән картон, быяла банкалар, открыткалар һәм тоҙло ҡамыр менән эшләй.[18]

Уның ижады немец экспрессионизмына һәм халыҡ сәнғәтенә таяна[18] һәм үлем лагерҙарын, шулай уҡ Холокостҡа тиклемге буялған арбаларындағы ғаилә тормошоноң «идиллик» картиналарын һүрәтләй.[19] 2014 йылғы «Беҙ оялдыҡ» (ингл. "We Were Ashamed") тип аталған ретроспектив күргәҙмә уның ижадын ике циклға бүлеп тасуирлай.[20] Беренсеһе, «Хатта үлем дә Освенцимдан ҡурҡа» (ингл. "Even Death is Afraid of Auschwitz") тип атала, уның концлагерҙар тураһындағы хәтирәләрен һүрәтләй һәм башлыса аҡлы-ҡаралы тушь менән эшләнгән һүрәттәрҙән һәм сағыштырмаса аҙ һанлы майлы буяу менән яҙылған картиналарҙан тора. Икенсе «Яҡты цикл» (ингл. "Bright Cycle") тәбиғәттең, пейзаждарҙың, сиған арбаларының, бейеүҙәрҙең һәм ғаиләнең сағыу төҫлө майлы буяу менән яҙылған картиналарын үҙ эсенә ала.

Уның сәнғәте бөтә Европала, Японияла һәм Америка Ҡушма Штаттарында күрһәтелгән.[21]

Ул шулай уҡ Me Diklem Suno («Мин хыялландым») тип аталған ловар сиғандары йырҙарынан торған CD сығарған.[22]

2018 йылда Цея Стойканың (1933-2013) ижады тураһында белемде һәм уның халыҡ-ара йоғонтоһон арттырыу маҡсатында Халыҡ-ара Цея Стойка Фонды (ингл. Ceija Stojka International Fund) ойошторола. Францияла (Марсель, Париж) Lanicolacheur һәм La maison rouge тарафынан Антуан де Гальбер Фонды (ингл. Antoine de Galbert Foundation) һәм Австрия Мәҙәниәт Форумы (ингл. Austrian Cultural Forum) ярҙамында ойошторолған «Цея Стойка, быуаттағы сиған рәссамы» (франц. “Ceija Stojka, une artiste rom dans le siècle”) күргәҙмәләре Фондты булдырыуға этәргес бирә. Фонд 1986 йылда Цея Стойка менән Карин Бергер (яҙыусы һәм кинорежиссер) араһындағы мөһим осрашыуҙан алып уның ижадын халыҡ-ара танылыуға һәм алға этәреүгә булышлыҡ иткән шәхестәрҙе берләштерә. Цея Стойканың активист, рәссам һәм вәкил булараҡ эшмәкәрлеге уның әҫәрҙәрен Европала, Японияла һәм АҠШ-та өйрәнеүгә һәм күргәҙмәләр ойоштороуға килтерә. Был бер нисә фиҙакәр куратор, эксперт, ғалим һәм дуҫтар арҡаһында мөмкин була.[23]

Бүләктәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Беҙ йәшерен йәшәйбеҙ (нем. Wir leben im Verborgenen) китабы өсөн Бруно Крайский исемендәге сәйәси китап премияһы (1993)
  • Гражданлыҡ ҡаҙаныштары һәм дөйөм мәнфәғәттәрҙәге хеҙмәте өсөн Йозеф Фельдер премияһы (2000)
  • Вена Федераль ере тарафынан бирелгән хеҙмәттәре өсөн алтын миҙал (2001)[8]

Әҫәрҙәре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Wir leben im Verborgenen. Erinnerungen einer Rom-Zigeunerin - Беҙ йәшеренлектә йәшәйбеҙ. Сиған ҡатынының хәтирәләре (нем. "We Live in Seclusion. The Memories of a Romni" тип тәржемә ителгән) (1988)
  • Reisende auf dieser Welt - Был донъяның сәйәхәтселәре (нем. "Travellers on This World" тип тәржемә ителгән) (1992)
  • Meine Wahl zu schreiben - ich kann es nicht (башҡ. Минең яҙырға һайлауым - мин булдыра алмайым) (2003 - шиғырҙар)
  • Me Diklem Suno (башҡ. Мин хыялландым, ингл. "I dreamt") (Аудио-CD)[22]
  • Träume ich, dass ich lebe? Befreit aus Bergen-Belsen - Мин тере тип хыялланаммы? Берген-Бельзендән азат ителгән (нем. "I Dream That I am Alive - Liberated From Bergen-Belsen" тип тәржемә ителгән) (2005)
  • Auschwitz ist mein Mantel (башҡ. Освенцим - минең пальтом) (һүрәттәр, картиналар һәм шиғырҙар менән монография, мөх. Криста Штиппингер, 2008)
  • Sogar der Tod hat Angst vor Auschwitz (башҡ. Хатта үлем дә Освенцимдан ҡурҡа) (немец, инглиз, сиған телдәрендә һүрәттәр, гуашь, картиналар менән монография, мөх. Лит Бальман, Маттиас Райхельт, 2014)
  • Ceija Stojka. Une artiste rom dans le siecle. A Roma artist in the century (башҡ. Цея Стойка. Быуаттағы сиған рәссамы) (француз, инглиз телдәрендә һүрәттәр, гуашь, картиналар менән монография, мөх. Maison Rouge, 2018)

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118842579 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 https://cs.isabart.org/person/84451
  3. ↑ 3,0 3,1 выгрузка данных Freebase — Google.
  4. ↑ 4,0 4,1 Autorin und Malerin Ceija Stojka gestorben
  5. ↑ derStandard.at. Roma-Künstlerin Ceija Stojka gestorben - Literatur - derStandard.at › Kultur. Derstandard.at. Дата обращения: 29 ғинуар 2013.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 68.
  7. ↑ Holocaust Encyclopedia: Ceija Stojka. United States Holocaust Memorial Museum. Дата обращения: 5 март 2016.
  8. ↑ 8,0 8,1 Ceija Stojka : une artiste rom dans le siècle = a Roma artist in the century.. — Lyon, 2018. — ISBN 9782849754962.
  9. ↑ Romani author and painter Ceija Stojka has passed away - Romea.cz. www.romea.cz. Дата обращения: 5 март 2016. Архивировано из оригинала 8 апрель 2022 года.
  10. ↑ 10,0 10,1 French, L.. (2008). An Austrian Roma Family Remembers: Trauma and Gender in Autobiographies by Ceija, Karl, and Mongo Stojka. German Studies Review, 31(1), 64–86.
  11. ↑ Approaches to a "new" World Literature: Romani Literature(s) as (re-)writing and self-empowerment. — Akademische Verlagsgemeinschaft München AVM. — P. 147–148. — ISBN 978-3-95477-157-8.
  12. ↑ Stojka Ceija. The Memoirs of Ceija Stojka, Child Survivor of the Romani Holocaust. — Boydell & Brewer. — P. 2. — ISBN 978-1-64014-121-6.
  13. ↑ Freund, Florian, Gerhard Baumgartner, and Harald Greifeneder. Vermogensentzug, Restitution und Entschadigung der Roma und Sinti. Wien, Munchen: Oldenbourg Verlag, 2004 (p. 53)
  14. ↑ Karin Berger
  15. ↑ Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka 2024 йыл 24 март архивланған.
  16. ↑ Navigator Film Karin Berger Ceija Stojka Unter den Brettern hellgruenes Gras 2024 йыл 24 март архивланған.
  17. ↑ Roma Holocaust survivor and artist Ceija Stojka dies, BBC News (30 January 2013). 30 ғинуар 2013 тикшерелгән.
  18. ↑ 18,0 18,1 Galloway, Anne The Art of Remembering. Seven Days. Дата обращения: 5 март 2016.
  19. ↑ Roma Holocaust survivor and artist Ceija Stojka dies - BBC News (en-GB) (30 ғинуар 2013).
  20. ↑ liw.hu, LIW Intermedia - CEIJA STOJKA - Gallery8. gallery8.org. Дата обращения: 5 март 2016.
  21. ↑ Ceija Stojka (Chaya Stoyka) | Holocaust Memorial Day Trust. hmd.org.uk. Дата обращения: 5 март 2016. Архивировано из оригинала 17 март 2016 года.
  22. ↑ 22,0 22,1 Me Diklem Suno (Ich Hatte Eine...). Amazon. Дата обращения: 30 ғинуар 2020.
  23. ↑ Ceija Stojka International Fund. ceijastojka.org. Дата обращения: 20 март 2019.

Тышҡы һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Цейя_Стойка&oldid=1283801» битенән алынған