Церкница (күл)

Церкница
Илдәрҙә объекттың бассейны	Словения
Дәүләт	Словения
Административ-территориаль берәмек	Внутренняя Крайна[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	546 метр
Мираҫ статусы	Рамсарское угодье[d]
Оҙонлоҡ	10,5 km
Киңлек	4,7 km
Вертикаль тәрәнлеге	10 метр
Майҙан	38 км²
Церкница Викимилектә

Церкница (слов. Cerkniško jezero) — Словенияла Карст яйлаһында Нотраньска-Крашка өлкәһенең Церкница общинаһы территорияһында урынлашҡан күл. Үҙенең үҙгәрешле ағып тороу режимы менән билдәле — карст яланын әленән-әле һыу баҫа, ул яҙ йәки йәй башында карст соҡорҙары аша ул «ҡушылып аға». урынлашҡан (бигерәк тә төньяҡта һәм көнсығышта), уларҙың иң ҙуры — 3 мең халҡы менән Церкница ҡалаһы. Күлдән көнбайышҡа табан яҡынса 10 км алыҫлыҡта Постойна-Яма карст мәмерйәһе менән билдәле Постойна ҡалаһы урынлашҡан.

Гидрология

Церкница күле ҡышын, 2006 йыл

Церкница күленең карст яланы, төньяҡтан күренеш

Һыулы ҡатлам һәм ер аҫты йылғаларынан һыу күтәрелеп яланда урынлашҡан карст ярыҡтары аша аҡҡандан һуң, күл тула. Артабанғы яуым-төшөмдөң кәмеүе һәм ер аҫты һыуҙарының ағыуы сталактиттар һәм сталагмиттарменән бай Карст мәмерйәһенә һыуҙы ағып төшөргә мәжбүр итә. карст мәмерйәһе һәм ер аҫты һыуҙары һыу йылға ағып мәжбүр булды, байтаҡ . Йыллыҡ циклдың төрлө осоронда һауа торошона бәйле күл тулыһынса тиерлек ҡоро йәки тулыһынса тулы булыуы ихтимал. Йәй башында, ҡағиҙә булараҡ, һыу ятҡылығында һыу аҙ. Август айҙарында крәҫтиәндәр күлдең элекке күл төбөндәге болон үләндәрен сабалар һәм үләнде мал аҙығы сифатында ҡулланалар. Көҙөн ялан ямғыр һыуы менән тула, бигерәк тә көньяҡ-көнбайыш яғында, ә яҙын ирегән һыуҙар менән тулылана. Тарихи ваҡыттарҙа күл бер ҡасан да ере ныҡ уңдырышлы булған яландың төньяҡ-көнсығыш өлөшөнә ташып сыҡмаған, бының менән ул карст яйлаһының башҡа өлкәләренән айырылып тора

Күлдәрҙә һыу кимәле 7 метрға үҙгәрә (диңгеҙ кимәленән 546 м алып 553 м тиклем). Күлдә һыу күләме юғары булған ваҡытта күлдең күләме 10×5 км һәм майҙаны 30 км² була, был осорҙа күл илдә иң ҙур күл була (иң ҙур даими күл — Бохинь күле). Күлдән ағып сыҡҡан һыуҙың өлөшө Любляница йылғаһының инеше рәүешендә өҫкә сыға.

Флора һәм фаунаһы

Церкница күлендә ҡамыш һәм күрәндең ҙур әрәмәлектәре, шулай уҡ киң дымлы болондар бар. Көнсығыш өлөшөндә һаҙлыҡ ҡалдыҡтары бар.

Кешенең фауна вәкилдәренә йоғонтоһо ҙур түгел. Церкницала балыҡ тереклек итә, бынан тыш бында ҡоштарҙың күп төрө, шул иҫәптән юҡҡа сығыу хәүефе аҫтындағы тартай оя ҡора. Күл районында барлығы 230 төр ҡош, шул иҫәптән мәрйенгүҙ һәм диңгеҙ бөркөтө теркәлгән.

Тарихы

1689 йылда Янез Вальвазор төҙөгән күлдең гидравлик моделе

Күл антик осорҙан алып билдәле, уның тураһында боронғо грек географы Страбон яҙған. Үҙенең «География» (7.5) хеҙмәтендә ул «Лугеон тип аталған марштар» (грек. helos Lougeon kaloumenon) телгә ала, улар Церкница күле кеүек тиңләштерелә Lougeon атамаһын Страбон, күрәһең иллирия сығышлы урындағы топонимды грек теленә күсерә, ул һуңғараҡ Lugeum кеүек латин теленә күсә.

Церкница күленең үҙгәрешле ағып тороу механизмын словен ғалимы Янез Вальвазор (1641—1693) һүрәтләгәндән һуң күл донъяға билдәлелек ала. Был тасуирламанан һуң уны Лондон король йәмғиәтенә ҡабул итәләр, тасуирлама уның төп «Слава герцогства Крайны» (нем. Die Ehre deß Herzogthums Crain) хеҙмәтенә инә

Әлеге ваҡытта күл районы популяр ял итеү урыны. Күлдә һыу кимәленә ҡарап балыҡ тотоу, спелеология, виндсерфинг, йөҙөү һәм коньки шыуыу буйынса шөғөлләнергә мөмкин.