Чандрасекхара Венката Раман

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Чандрасекхара Венката Раман
там. சந்திரசேகர வெங்கட ராமன்
Тыуған көнө

7 ноябрь 1888({{padleft:1888|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:7|2|0}})[1][2][3][…]

Вафат көнө

21 ноябрь 1970({{padleft:1970|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:21|2|0}})[1][2][3][…] (82 йәш)

Автограф

Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Чандрасекхара Венката Раман (там. சந்திரசேகர வெங்கடராமன், ингл. Chandrasekhara Venkata Raman; 7 ноябрь 1888 — 21 ноябрь 1970)- һиндостан физигы, Һиндостан фәндәр академияһы ағзаһы, уға нигеҙ һалыусы һәм президенты (1934 йылдан). Яҡтылыҡтың таралыуы өлкәһендә новаторлыҡ хеҙмәте авторы, ул уға физика буйынса 1930 йылғы Нобель премияһын килтерә. Ул яҡтылыҡ үтә күренмәле материал аша үткәс, тайпылған яҡтылыҡтың бер өлөшө тулҡын оҙонлоғон һәм амплитудаһын үҙгәртә икәнен асыҡлай. Һуңынан комбинацион таралыу булараҡ билдәле булған был күренеш Раман эффектының һөҙөмтәһе булып тора. 1954 йылда Һиндостан хөкүмәте уны һиндостандың Бхарат Ратна юғары гражданлыҡ наградаһына лайыҡ итә[4][5].

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ч. В. Раман Тамилнадта брахмандар ғаиләһендә тыуған. Уның туған теле тамил. Атаһының исеме Чандрасекар Раманатан Айера, ә әсәһенеке — Парвати Аммал[6][7]. Ун бала араһында икенсе бала була. Уның атаһы Раманатан Чандрасекар Андхра-Прадеш штатында Визагапатамда (ул саҡта Вишакапатнам) А. В. Нарасимха Рао ханым колледжында, ә һуңынан Мадраста (хәҙер Ченнаи) Президент колледжында математика һәм физика уҡыта[8][9]. Раман бала саҡта уҡ уның ғаиләһе Уттар-Прадеш штатының Визагапатам ҡалаһына күсеп килә. Ч. В. Раман үҙе билдәле астрофизик Субраманьян Чандрасекаруға бабай тура килә, уның менән ярайһы уҡ ҡатмарлы мөнәсәбәттәр барлыҡҡа килгән була.

Визагапатам ҡалаһындағы изге Алоизия инглиз-һинд урта мәктәбендә уҡый. Мадрас ҡалаһында Президент колледжын тамамлай (унда 1902—1906 йылдарҙа уҡый), атаһы унда математика һәм физика фәндәрен уҡыта[10]. Мадрас университетында 1904 йылда фән бакалавры, ә 1907 йылда, 19 йәшендә-фән магистры (отличие менән) исеме ала[8]. Сәләмәтлеге насар булыу сәбәпле Европала белем алыуын дауам итә алмай.

1906—1917 йылдарҙа Калькутта ҡалаһында финанс Департаментында баш бухгалтер ярҙамсыһы булып эшләй, бер үк ваҡытта Һиндостан фәнгә булышлыҡ итеү ассоциацияһының Калькутта филиалы лабораторияһында ғилми эшмәкәрлек менән шөғөлләнә. Шулай, бала саҡтан музыка менән мауыҡҡан Венката Раман һинд барабандарына һәм ҡыллы музыка ҡоралдарына ғилми тикшеренеү үткәрә, был өлкәлә утыҙға яҡын мәҡәлә баҫтырып сығара.

1917 йылда Раман хөкүмәт хеҙмәтенән китә һәм Калькутта университетында яңы ғына булдырылған физика профессоры вазифаһын биләй. Шул уҡ ваҡытта Һиндостандың фәнгә булышлыҡ итеү ассоциацияһында тикшеренеүҙәрен дауам итә, уның почетлы секретары була. Уның тирәләй бик күп талантлы уҡыусылар йыйыла. Раман был осорҙо үҙенең "алтын быуаты"тип атай.

1917—1933 йылдарҙа — Калькутта университеты профессоры. 1933 йылдан — профессор һәм 1933 —1937 йылдарҙа — Бангалорҙа Фән институты директоры, 1948 йылдан — Хеббалда Раман Институты директоры һәм Һиндостандың милли профессоры.

1907 йылдан артист Лока Сундари Аммал (1892—1980) менән никахта тора[11] улар ике ул үҫтерәләр, береһе билдәле радиофизик була.

Фәнгә индергән өлөшө[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хеҙмәттәре оптика, акустика, молекуляр физика, кристалдар физикаһы, коллоидлы оптика, электр һәм магнитооптика, фотоэффект, рентген нурҙары дифракцияһы, магнетизм, күреү физиологияһы буйынса. Комптон эффекты теорияһын бирә, ультратауышта яҡтылыҡ дифракцияһын, шыйыҡлыҡтарҙа һәм ҡаты емдәрҙә бриллюэн таралыуын тикшерә.

1921 йылда Европаға тәүге сәфәренән ҡайтҡас, ул унда Оксфордтағы Британия университеттары конгресы эшендә ҡатнаша, Раман диңгеҙҙең ҡара-күк төҫөн аңлатыуҙы маҡсат итеп ҡуя. Оҙаҡламай уның, күк төҫө һауа молекулаларында яҡтылыҡтың таралыуы менән аңлатылған кеүек, һыу молекулаларында яҡтылыҡтың таралыуы менән билдәләнеүен теоретик яҡтан иҫбатлай.

1927 йылда бензол молекулаларының диамагнитлы бирешеүсәнлеге анизотропияһын асыҡлай. Төҫтәрҙе һәм уларҙың ҡабул ителеүен өйрәнә. Төҫлө күреү теорияһын төҙөргә тырыша. 1941—1956 йылдарҙа кристалл рәшәткәнең тирбәлеүҙәр теорияһын үҫтерә.

1928 йылда, К. С. Кришнан менән берлектә шыйыҡсаларҙа (Л. И. Мандельштам һәм Г. С. Ландсбергҡа бәйһеҙ рәүештә) яҡтылыҡтың комбинацион таралыуын аса (Нобель премияһы, 1930). Был күренеш яҡтылыҡтың квант тәбиғәтенә тағы бер дәлил булып тора. Раман сәселеүе молекулалар һәм кристалдар спектроскопияһында тотош йүнәлешкә — Раманов спектроскопияһына — молекулаларҙың электрон структураһын тикшереүҙең һөҙөмтәле ысулына нигеҙ һала. Асыш тураһында 1929 йылда Лондон короллек йәмғиәтенә Эрнест Резерфорд мөрәжәғәттә хәбәр итә.

1941—1956 йылдарҙа кристаллик рәшәткәнең тирбәлеүҙәр теорияһы өҫтөндә эшләй.

Һиндостанда фәнде үҫтереү өсөн күп эшләй, бер нисә фәнни журналға нигеҙ һала, физиктар мәктәбен ойоштора.

Танылыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1930 йыл өсөн физика буйынса Нобель премияһы лауреаты («яҡтылыҡтың таралыуы һәм уның хөрмәтенә аталған эффектты асыу буйынса хеҙмәттәре өсөн»). Параллель рәүештә шул уҡ асыш яһаған совет коллегалары наградаға тәҡдим ителмәй. Ул Азияның фән өлкәһендә беренсе Нобель премияһы лауреаты була (уға тиклем Нобель премияһын Рабиндранат Тагор ала, әммә әҙәбиәт өлкәһендә).

1954 йылда һиндостандың юғары гражданлыҡ дәүләт наградаһы — Бхарат ратна менән бүләкләнә. Бынан тыш, Раман Британия короленән рыцарь дәрәжәһе, шулай уҡ төрлө университеттарҙан (Калькутта, Бомбей, Мадрас, Бенарес, Дакка, Майсур, Дели, Фрейбург, Глазго һәм Париж) почетлы доктор дәрәжәһе һәм бер нисә миҙал ала. Улар араһында-Италия милли фәндәр академияһының Маттеуччи алтын миҙалы (1928), Лондон король йәмғиәтенең Хьюз миҙалы (1930), Франклин институтының Франклин миҙалы (1941). Уға университеттарҙың почетлы ғилми дәрәжәләре бирелә

Калькуттала Бирл музейы алдында Раман бюсы

Бер нисә фәндәр академиялары һәм фәнни йәмғиәттәр ағзаһы: Лондон король йәмғиәте (1924—1968)[12], Глазголағы король философтар йәмғиәте, Ирланд король академияһы, Америка оптика йәмғиәте, Америка минералогия йәмғиәте, Цюрих физика йәмғиәте Һәм Папа фәндәр академияһы, СССР фәндәр академияһының сит ил ағза-корреспонденты (1947)[13].

Тыныслыҡ өсөн әүҙем көрәшеүсе. «Халыҡтар араһында тыныслыҡты нығытыу өсөн» Ленин премияһы лауреаты (1957).

Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Раман эффекты (1923 йыл) яҡтылыҡ кванттарының (фотондарҙың) реаль булыуы файҙаһына төплө дәлилдәрҙең береһе булып хеҙмәт итә.

Һиндостандың Ч. В. Раманға арналған 1971 йылғы Почта маркаһы (Sc #548)

1971 йылдың 21 ноябрендә Һиндостанда Ч. В. Раманға арналған почта маркаһы сығарыла (Sc #548). Унда был ғалимдың портреты, уның ҡултамғаһы (уң яҡта уртала) һәм тетрахлорметандың раман-спектры (уңда өҫтә) төшөрөлгән[14].

1976 йылда Халыҡ-ара астрономия союзы Айҙың күренгән яғындағы кратерға Раман Чандрасекхар Венкаттың исемен бирә.

28 ноябрҙә һиндостан 1928 йылда был көндә Раман таралыуын асыу хөрмәтенә милли фән көнөн билдәләй.

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Раманов спектроскопияһы

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118787780 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 C. V. Raman // SNAC (ингл.) — 2010.
  4. ↑ Raman, Sir Chandrashekhara Venkata. Encyclopædia Britannica, Inc. (2007). Дата обращения: 11 сентябрь 2007.
  5. ↑ Venkataraman, G. (1988) Journey into Light: Life and Science of C. V. Raman. Oxford University Press. ISBN 818532400X
  6. ↑ http://librarywala.in/bio_sir_cv_raman.php 2019 йыл 2 март архивланған.
  7. ↑ https://www.famousscientists.org/c-v-raman/ Raman’s family were Brahmins, the Hindu caste of priests and scholars.
  8. ↑ 8,0 8,1 The Nobel Prize in Physics 1930 Sir Venkata Raman, Official Nobel prize biography, nobelprize.org
  9. ↑ Prasar, Vigyan Chandrashekhara Venkata Raman A Legend of Modern Indian Science. Government of India. Дата обращения: 7 ноябрь 2013. Архивировано 10 ноябрь 2013 года.
  10. ↑ This Month in Physics History February 1928: Raman scattering discovered APS News Archives February 2009 vol.18 no.2
  11. ↑ Raman, Sir (Chandrashekhara) Venkata. — Национальный биографический словарь#Оксфордский национальный биографический словарь. — Oxford University Press, 2004.
  12. ↑ Raman; Sir; Chandrasekhara Venkata (1888—1970)(недоступная ссылка) (инг.)
  13. ↑ Профиль Чандрасекхара Венката Рамана РФА рәсми сайтында
  14. ↑ Confocal Raman Microscopy / Jan Toporski, Thomas Dieing, Olaf Hollricher (Eds.). — Second Edition. — Springer, 2018. — С. 20. — ISBN 978-3-319-75378-2.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Храмов Ю. А. Раман Чандрасекхара Венката (Raman Chandrasekhara Venkata) // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и доп. — М. : Наука, 1983. — С. 227. — 400 с. — 200 000 экз.
  • Раман (Raman) Чандрасекхара Венката // Проба — Ременсы. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — С. 451. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 21).
  • CV Raman centennial issue (билдәһеҙ) // Journal of the Indian Institute of Science. — 1988. — Т. 68. — № 11—12.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Чандрасекхара_Венката_Раман&oldid=1270426» битенән алынған