Эренбург Илья Григорьевич

Эренбург Илья Григорьевич
рус. Илья Григорьевич Эренбург
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы  СССР
Патронимы йәки матронимы	Григорьевич[d]
Тыуған көнө	14 (26) ғинуар 1891[…]
Тыуған урыны	Киев, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	31 август 1967({{padleft:1967|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:31|2|0}})[…] (76 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Үлем төрө	тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе	Миокард инфаркты
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d]
Хәләл ефете	Любовь Михайловна Козинцова[d]
Балалары	Эренбург Ирина Ильинична[d]
Туған тел	урыҫ теле
Яҙма әҫәрҙәр теле	урыҫ теле
Һөнәр төрө	журналист, яҙыусы, шағир, романист, сценарий яҙыусы, тәржемәсе, сәйәсмән, балалар яҙыусыһы, прозаик, публицист
Эшмәкәрлек төрө	творческое и профессиональное письмо[d], проза, шиғриәт, тәржемә һәм публицистика[d]
Биләгән вазифаһы	СССР Юғары Советы депутаты[d]
Уҡыу йорто	1-се Мәскәү гимназияһы[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Рәсәй социал-демократик эшселәр фирҡәһе[d]
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Архивы хранятся в	Центральный государственный архив Болгарии[d]
Ойошма ағзаһы	Фашизмға ҡаршы йәһүд комитеты[d], СССР Яҙыусылар союзы, Всемирный совет мира[d] һәм СССР Юғары Советы
Милке	Q44405017?
Жанр	роман, хикәйә, повесть[d], очерк[d], эссе[d] һәм шиғриәт
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Хеҙмәттәре тупланмаһы	Городской музей[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы	эштәре авторлыҡ хоҡуҡтары менән яҡланған[d]
Эренбург Илья Григорьевич Викимилектә

Эренбург Илья Григорьевич (26 ғинуар 1891 йыл — 31 август 1967 йыл) — Рәсәй яҙыусыһы, шағир, публицист, журналист, хәрби хәбәрсе, француз һәм испания телдәренән тәржемәсе, йәмәғәт эшмәкәре, фотограф. 1908—1917 һәм 1921—1940 эмиграцияла була, 1940 йылдан СССР-ҙа йәшәй. Ике Ленин (1944, 1961), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1937) ордендары кавалеры. «Халыҡтар араһында тыныслыҡты нығытыу өсөн» халыҡ-ара Сталин премияһы лауреаты (1952).

Биографияһы

Илья Эренбург Киевта 1891 йылдың 26 (14) ғинуарында хәлле йәһүд ғаиләһендә тыуған.

Уның атаһы Герш Гершанович (Герш Германович, Григорий Григорьевич) Эренбург (1852—1921), инженер һәм икенсе гильдия сауҙагәре (һуңыраҡ беренсе гильдия); әсәһе — Хана Берковна (Анна Борисовна) Эренбург (ҡыҙ фамилияһы Аринштейн, 1857—1918) — йорт хужабикәһе. Апалары: Мана (Мария, 1881—1940), Евгения (1883—1965) һәм Изабелла (1886—1965).

1895 йылда ғаилә Мәскәүгә күсеп килә, унда атаһы Хамовнический һыра заводы директоры булып эшләй.

1901 йылда Н. И. Бухарин бергә Мәскәүҙең 1-се гимназияһында уҡый. 1907 йылда гимназиянан алтынсы кластан сығарыла.

Эмиграцияла

Илья Эренбург 1925 йылда

1905 йылдың ваҡиғаларҙан һуң революцион социал-демократтар ойошмаһы эшендә ҡатнаша, ләкин үҙе РСДРП ағзалығына инмәй.

1907 йылда Мәскәү урта уҡыу йорттары студенттарының Социал-демократик союзының матбуғат органы редакцияһына һайлана. 1908 йылдың ғинуарында ҡулға алына, ярты йыл төрмәлә ултыра һәм судҡа тиклем иреккә сығарыла, ләкин декабрҙә Францияға эмиграциялана, унда 8 йылдан ашыу йәшәй. Яйлап сәйәси эшмәкәрлектән ситләшә.

Парижда әҙәби эшмәкәрлек менән шөғөлләнә, модернистик рәссамдар даирәһе менән бәйләнештә була. 1940 йылдың 29 июлендә ҡатыны менән Советтар Союзына ҡайта.

Һуғыш осоро ижады

Илья Эренбург (уңда) фронтта танкистар менән, 1942 йыл

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында «Ҡыҙыл Йондоҙ» гәзите хәбәрсеһе була, башҡа гәзиттәр өсөн дә, Совинформбуро өсөн дә яҙа. Немецтарға ҡаршы пропаганда мәҡәләләре һәм әҫәрҙәре менән билдәлелек ала, һуғыш ваҡытында 1500 тирәһе мәҡәлә яҙа. «Правда», «Известия» һәм «Красная Звезда» гәзиттәрендә баҫылып торған был мәҡәләләрҙең байтаҡ өлөшө өс томлыҡ «Һуғыш» (1942—1944) публицистикаһында йыйылған. 1942 йылда йәһүдтәрҙең антифашистик комитетына инә һәм «Ҡара китап»ты яҙыусы Василий Гроссман менән бергә йыйылған Холокост тураһында материалдар йыйыуҙа һәм баҫтырыуҙа әүҙем ҡатнаша.

Башҡортостан яугирҙары уның 1942 йылдың 20 ноябрендә «Ҡыҙыл Йондоҙ»ҙа һәм шунда уҡ республика «Ҡыҙыл Башҡортостан»ында баҫылып сыҡҡан «Башҡорттар» тигән эссеһын айырыуса хәтерләй.

Башҡорт яугирҙарының батырлығын яҙыусы уларҙың ата‑бабаларының хәрби традицияларына бәйләй.

Эренбург рус әҙәбиәтендә «Еңеү көнө» («День Победы») фразаны беренсе тапҡыр ҡулланыу авторы булараҡ билдәле — ул 1941 йылдың 12 декабрендә, Мәскәү янында контрһөжүм башында, яҙыусының «Московский железнодорожник» гәзитендә баҫылған «Судьба Победы» мәҡәләһендә урын ала. Ҡорос ҡойоу магистрале хеҙмәткәрҙәре тураһындағы мәҡәләлә былай тип яҙылған:

Тимер юлдар — ҡан тамырҙары, улар аша илдең ҡаны аға: снарядтар һәм икмәк, бомбалар һәм нефть. Ҡыҙыл Армия тимер юлсыларға ышаныс менән ҡарай: ҡорал буйынса улар туғандар — береһе ата, икенсеһе патрондар биреп тора. Беҙҙең тимер юлсылар үҙҙәрен ҡыйыу һуғышсылар итеп күрһәтте… Еңеү көнө килеп еткәс, беҙҙең яугирҙар беренсе булып тимер юлсыларҙы иҫкә аласаҡ…»

Илья Эренбург һәм Константин Симонов — «Үлтер немецты!» лозунгыһы авторҙары (тәүге тапҡыр К.M. Симоновтың «Убей его!» шиғырында ишетелә), ул шулай уҡ Эренбургтың 1942 йылдың 24 июлендә баҫылып сыҡҡан «Үлтер!» мәҡәләһенән өҙөктәр менән плакаттарҙың һәм листовкаларҙың баш исеме булараҡ киң ҡулланыла. Шул ваҡыттағы совет гәзиттәрендә лозунгының һөҙөмтәлелеген һаҡлау өсөн махсус колонкалар төҙөлә (типик атамаларҙың береһе «Һин бөгөн немецты үлтерҙеңме?»), унда совет һуғышсыларының үҙҙәре тарафынан үлтерелгән немецтар һаны һәм уларҙы нисек юҡ итеү тураһында хат-репортаждары баҫылып сыға.

Адольф Гитлер шәхсән үҙе Эренбургты ҡулға төшөрөргә һәм аҫырға бойора, уны 1945 йылдың ғинуарында Германияның яуыз дошманы тип иғлан итә. Нацист пропагандаһы Эренбургҡа «Сталиндың өй йәһүде»(Домашний еврей Сталина) ҡушаматын бирә.

Һуғыштан һуңғы ижады

Һуғыштан һуң «Буря» (1946—1947) һәм «Девятый вал» (1950) романдарын баҫтырып сығара. Тыныслыҡ өсөн көрәшселәр хәрәкәте лидерҙарының береһе була. Василий Гроссман менән берлектә Холокосты документлаштырыусы Ҡара китапты төҙөүҙе координациялай.

Эренбургтың совет яҙыусылары араһында позицияһы үҙенсәлекле була: бер яҡтан ул матди льготалар ала, йыш ҡына сит илдәргә сыға, икенсе яҡтан, махсус хеҙмәттәр контроле аҫтында була һәм хатта йыш ҡына шелтә ала. Н. С. Хрущев һәм Л. И. Брежнев дәүерендә Эренбургҡа властарҙың мөнәсәбәте лә ике яҡлы (амбивалент) була.

Эренбург йәш быуынды бик күп «онотолған» исемдәр менән таныштыра, онотолған (Цветаева М. И., О. Э. Мандельштам, И. Е. Бабель) һәм йәш авторҙар (Б. А. Слуцкий, С. П. Гудзенко) баҫмаларын нәшер итеүгә булышлыҡ итә. Көнбайыштың яңы сәнғәтен пропагандалай (П. Сезанна, О. Ренуар, Э. Манет, П. Пикассо).

1966 йылдың мартында КПСС Үҙәк Комитеты Президиумына И. В. Сталинды реабилитациялауға ҡаршы ун өс совет фәне, әҙәбиәте һәм сәнғәте эшмәкәрҙәренең хатына ҡул ҡуя.

Оҙаҡ ауырыуҙан, киң миокард инфарктынан, 1967 йылдың 31 авгусында Мәскәүҙә вафат була. Яҙыусы менән хушлашырға 15 000 самаһы кеше килә.

Мәскәүҙә Новодевичье зыяратында (участка № 7) ерләнгән.

Башҡортостанда

1966 йылда Башҡорт АССР-ында 7-се саҡырылыш СССР Юғары Советы милләттәр Советы депутаттарына кандидат итеп талантлы фронт журналисы, «Халыҡтар араһында тыныслыҡты нығытҡан өсөн» көрәшсеһе Илья Эренбург тәҡдим ителә.

Кандидатураны Благовещен арматура заводы эшселәре, Дүртөйлө районының Карл Маркс ауыл хужалығы артель колхозсылары хуплай. Улар араһында «Башҡорттар» очергын хәтерләгән һәм һаҡлаған фронтовиктар ҙа күп була,

1966 йылдың майында Илья Григорьевич Эренбург Башҡортостанға килә, ауылдарҙа һәм ҡалаларҙа сығыш яһай, һайлаусыларға уға ышаныуҙары өсөн рәхмәт белдерә.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• Беренсе дәрәжәләге Сталин премияһы (1942) — "Падение Парижа " романы өсөн (1941);
• Беренсе дәрәжәләге Сталин премияһы (1948) — «Дауыл» романы өсөн (1947);
• Халыҡ-ара Сталин премияһы, «Халыҡтар араһында тыныслыҡты нығытыу өсөн» (1952) — совет граждандарының бөтәһе ике лауреаттың тәүгеһе;
• ике Ленин ордены (30 апрель, 1944, 1961);
• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены;
• Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1937);
• Почетлы Легион ордены;
• миҙалдар

Ойошмаға ағзалыҡҡа

• Вице-президент ВСМ (1950).
• Депутат СССР ҠОРАЛЛЫ КӨСТӘРЕ Даугавпилстатан, Латвия ССР-ы (1950).

Ғаиләһе

• Беренсе ҡатын (1910—1913) — тәржемәсе Катерина (Catherine) Оттовна Шмидт 1889—1977 йылдарҙа икенсе никахта Сорокина.
  • Уларҙың ҡыҙы — француз әҙәбиәте тәржемәсеһе Ирина Ильинична Эренбург (1911—1997), яҙыусы Борис Матвеевич Лапин (1905—1941) кейәүе. Ире фажиғәле һәләк булғандан һуң,атаһы һуғыштан алып ҡайтҡан ҡыҙ баланы үҙ тәрбиәһенә ала һәм үҫтерә:

Эренбург Һуғыштан Фаня исемле ҡыҙҙы алып ҡайта. Баланың күҙ алдында немецтар Винницала ата-әсәһен һәм һеңлеләрен атып үлтерә. Өлкән ағалары поляк армияһында хеҙмәт итә. Фаняны ниндәйҙер ҡарт йәшерә, ләкин был ҙур хәүеф менән бәйле булғанлыҡтан, ҡарт уға: «Йүгер, партизандарҙы эҙлә», — тип әйтә. Фаня йүгерә.

Был ҡыҙҙы Иринаны ҡайғынан ситкә йүнәлтеү өмөтө менән Эренбург Мәскәүгә алып килә.

• Уның икенсе ҡатыны (1919 йылдан) — рәссам Любовь Михайловна Козинцова (1899—1970), медицина докторы Моисей Исаакович Козинцовтың ҡыҙы, кинорежиссёр Козинцев Григорий Михайловичтың һеңлеһе.

Билдәле әйтеме

И. Эренбургтың афоризмға әйләнгән һүҙҙәрҙе: «Увидеть Париж и умереть».

Библиография

• 1910 — Стихи — Париж
• 1911 — Я живу — СПб.: типография товарищества «Общественная польза»
• 1912 — Одуванчики — Париж
• 1913 — Будни: Стихи — Париж
• 1914 — Детское — Париж: типография Рираховского
• 1916 — Повесть о жизни некоей Наденьки и о вещих знамениях, явленных ей — Париж
• 1916 — Стихи о канунах — М.: типография А. А. Левенсона
• 1916 — О жилете Семёна Дрозда. Молитва — Париж, тип. И.Рираховского
• 1918 — Молитва о России — 2-е изд. «В смертный час»; Киев: «Летопись»
• 1919 — Огонь — Гомель: «Века и дни»
• 1919 — В звёздах — Киев; 2-е изд. Берлин: «Геликон», 1922
• 1920 — Лик войны — София: «Российско-болгарское книгоиздательство», 1920; Берлин: «Геликон», 1923; М.: «Пучина», 1924; «ЗиФ», 1928
• 1921 — Кануны — Берлин: «Мысль»
• 1921 — Раздумия — Рига; 2-е изд. Пг: «Неопалимая купина», 1922
• 1921 — Неправдоподобные истории — Берлин: «С. Эфрон»
• 1922 — Зарубежные раздумья — М.: «Костры»
• 1922 — О себе — Берлин: «Новая русская книга»
• 1922 — Портреты русских поэтов. Берлин: «Аргонавты»; М.: «Первина», 1923; М.: «Наука», 2002
• 1922 — Опустошающая любовь — Берлин: «Огоньки»
• 1922 — Золотое сердце: Мистерия; Ветер: Трагедия — Берлин: «Геликон»
• 1922 — Необычайные похождения Хулио Хуренито — Берлин: «Геликон»; М.: «ГИХЛ», 1923, «ЗиФ» 1927; Берлин: «Петрополис», 1930
• 1922 — А всё-таки она вертится — Берлин: «Геликон»
• 1922 — Шесть повестей о лёгких концах — Берлин: «Геликон»; М.: «Пучина», 1925
• 1922 — Жизнь и гибель Николая Курбова — Берлин: «Геликон»; М.: «Новая Москва», 1923
• 1923 — Тринадцать трубок — Берлин: «Геликон»; М.: «Новые вехи», 1924; М.-Л.: «Новелла»,1924
• 1923 — Звериное тепло — Берлин: «Геликон»
• 1923 — Трест «Д. Е.» История гибели Европы — Берлин: «Геликон»; Харьков: «Госиздат»
• 1924 — Любовь Жанны Ней — М.: изд. журнала «Россия»; М.: «Новелла», 1925; М.: «ЗиФ», 1927; Рига, 1927; Берлин: «Петрополис», 1931
• 1924 — Трубка — М.: «Красная Новь»
• 1925 — Бубновый валет и компания — Л.-М.: «Петроград»
• 1925 — Рвач — Париж: «Знание»; Одесса: «Светоч», 1927
• 1926 — Лето 1925 года — М.: «Круг»
• 1926 — Условные страдания завсегдатая кафе — Одесса: «Новая Жизнь»
• 1926 — Три рассказа о трубках — Л.: «Прибой»
• 1926 — Чёрная переправа — М.: «Гиз»
• 1926 — Рассказы — М.: «Правда»
• 1927 — В Проточном переулке — Париж: «Геликон»; М.: «Земля и Фабрика»; Рига: «Грамату драугс»
• 1927 — Материализация фантастики — М.-Л.: «Кинопечать»
• 1927—1929 — Собрание сочинений в 10 томах — «ЗиФ» (вышли всего 7 томов: 1-4 и 6-8)
• 1928 — Белый уголь или Слёзы Вертера — Л.: «Прибой»
• 1928 — Бурная жизнь Лазика Ройтшванеца — Париж: «Геликон»; в России роман издан в 1990 году
• 1928 — Рассказы — Л.: «Прибой»
• 1928 — Трубка коммунара — Нижний Новгород
• 1928 — Заговор равных — Берлин: «Петрополис»; Рига: «Грамату драугс», 1932
• 1929 — 10 Л. С. Хроника нашего времени — Берлин: «Петрополис»; М.-Л.: ГИХЛ, 1931
• 1930 — Виза времени — Берлин: «Петрополис»; 2-е доп. изд., М.- Л.: ГИХЛ, 1931; 3-е изд., Л., 1933
• 1931 — Фабрика снов — Берлин: «Петрополис»
• 1931 — Англия — М.: «Федерация»
• 1931 — Единый фронт — Берлин: «Петрополис»
• 1931 — Мы и они (совместно с О. Савичем) — Франция; Берлин: «Петрополис»
• 1932 — Испания — М.: «Федерация»; 2-е доп. изд. 1935; Берлин: «Геликон», 1933
• 1933 — День второй — М.: «Федерация» и одновременно «Советская литература»
• 1933 — Хлеб наш насущный — М.: «Новые Вехи» и одновременно «Советская литература»
• 1933 — Мой Париж — М.: «Изогиз»
• 1933 — Москва слезам не верит — Париж: «Геликон»; М.: «Советская литература»
• 1934 — Затянувшаяся развязка — М.: «Советский писатель»
• 1934 — Гражданская война в Австрии — М.: «Советская литература»
• 1935 — Не переводя дыхания — Архангельск: «Севкрайиздат»; М.: «Советский писатель»; 5-е изд., 1936
• 1935 — Хроника наших дней — М.: «Советский писатель»
• 1936 — Четыре трубки — М.: «Молодая гвардия»
• 1936 — Границы ночи — М.: «Советский писатель»
• 1936 — Книга для взрослых — М.: «Советский писатель»; М.: А/О «Книга и бизнес», 1992
• 1937 — Вне перемирия — М.: «Гослитиздат»
• 1937 — Испания: том 1 «UHP», том 2 "No pasaran! — М.-Л.: «ОГИЗ — ИЗОГИЗ»
• 1937 — Что человеку надо — М.: «Гослитиздат»
• 1938 — Испанский закал — М.: «Гослитиздат»
• 1941 — Верность: (Испания. Париж): Стихи — М.: «Гослитиздат». — 80 с.; 10 000 экз.
• 1941 — Пленённый Париж — М.: «Гослитиздат»
• 1941 — Гангстеры — М.: «Гослитиздат»
• 1941 — Бешеные волки — М.-Л.: «Военмориздат»
• 1941 — Людоеды. Путь к Германии (в 2 книгах) — М.: «Воениздат НКО»
• 1942 — Падение Парижа — М.: «Гослитиздат»; Магадан: «Советская Колыма»
• 1942 — Ожесточение — М.: «Правда»
• 1942 — Огонь по врагу — Ташкент: «Гослитиздат»
• 1942 — Кавказ — Ереван: «Армгиз»
• 1942 — Ненависть — М.: «Воениздат»
• 1942 — Солнцеворот — М.: «Правда»
• 1942 — Заправилы фашистской Германии: Адольф Гитлер — Пенза: изд. газ. «Сталинское Знамя»
• 1942 — За жизнь! — М.: «Советский писатель»
• 1942 — Василиск — ОГИХЛ, Куйбышев; М.: «Гослитиздат»
• 1942—1944 — Война (в 3-х томах)— М.: «ГИХЛ»; М.: «Олимп», «Астрель», 2004
• 1943 — Свобода — Поэмы, М.: «Гослитиздат»
• 1943 — Немец — М.: «Воениздат НКО»
• 1943 — Ленинграду — Л.: «Воениздат НКО»
• 1943 — Падение дуче- М.: «Госполитиздат»
• 1943 — «Новый порядок» в Курске — М.: «Правда»
• 1943 — Стихи о войне — М.: «Советский писатель»
• 1943 — Илья Эренбург. Париж. — Комсомольская правда, 102 (5504) (1 мая). — Типография газеты "Правда" имени Сталина, 1943. — С. 4.
• 1946 — Дерево: Стихи: 1938—1945 — М.: «Советский писатель». — 104 с.; 10 000 экз.
• 1946 — Дорогами Европы — М.: «Правда»
• 1947 — Буря — Магадан: изд. «Советская Колыма» и М.: «Советский писатель»
• 1947 — В Америке — М.: «Московский рабочий»
• 1948 — Лев на площади — М.: «Искусство»
• 1950 — Девятый вал — М.: «Советский писатель», 2-е изд. 1953
• 1952-1954 — Собрание сочинений в 5 томах — М.: ГИХЛ
• 1952 — За мир! — М.: «Советский писатель»
• 1954 — Оттепель — в 1956 переиздана в двух частях 2016 йыл 13 октябрь архивланған. М.: «Советский писатель»
• 1956 — Совесть народов — М.: «Советский писатель»
• 1958 — Французские тетради — М.: «Советский писатель»
• 1959 — Стихи 1938—1958 — М.: «Советский писатель»
• 1960 — Индия, Греция, Япония — М.: «Советский писатель»; 2-е изд. М.: «Искусство»
• 1960 — Перечитывая Чехова — М.: Гослитиздат
• 1961—1967 — Люди, годы, жизнь — (книги 1-6); 3-е изд., 1990; 5-е изд. «Текст», 2005; 6-е изд. «Олма МГ», 2013; 7-е изд. «АСТ», 2017
• 1962-1967 — Собрание сочинений в 9 томах — М.: «Художественная литература»
• 1969 — Тень деревьев — М.: «Прогресс»
• 1974 — Летопись мужества. Статьи военных лет — М.: «Советский писатель»
• 1977 — Стихотворения -Л.: «Советский писатель», Б-ка поэта,БС
• 1986 — Испанские репортажи 1931—1939 — М.: изд. «АПН»
• 1990—2000 — Собрание сочинений в 8 томах — М.: «Худлит»
• 1996 — В смертный час. Статьи 1918—1919 — СПб
• 2000 — Стихотворения и поэмы — СПб.: «Академпроект», Новая Б-ка поэта
• 2004 — Дай оглянуться. Письма 1908—1930 — М.: «Аграф»
• 2004 — На цоколе истории. Письма 1931—1967 — М.: «Аграф»
• 2006 — Я слышу всё. Почта 1916—1967 — М.: «Аграф»
• 2008 — Запомни и живи…Стихи, переводы, статьи — М.: «Время»
• 2014 — Лик войны. Воспоминания 1919,1922-24 и статьи 1915—1917, СПб.

Экранлаштырыу

• 1927 — «Любовь Жанны Ней (фильм)|Любовь Жанны Ней», Германия, реж. Георг Пабст — шул исемдәге роман буйынса;
• 1929 — «Трубка коммунара (фильм)|Трубка коммунара», СССР, реж. Котэ Марджанишвили — шул исемдәге хикәйә буйынса;
• 1966 — «Трубки (фильм)|Трубки», Чехословакия, реж. Войтех Ясны — өс хикәйә буйынса киноальманах.

Һылтанмалар

• Эренбург Илья Григорьевич // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 20 ғинуар 2022)
• «Башкиры» Эренбурга (рус.)
  • Эренбург Илья Григорьевич. Война. Очерки 1941—1945
  • Интервью с Евой Берар 2011 йыл 2 октябрь архивланған. — автором книги «Бурная жизнь Ильи Эренбурга»
  • Рецензия на книгу «Илья Эренбург с фотоаппаратом: 1923—1944»
  • Рецензия на том поэтических произведений Эренбурга
  • Борис Фрезинский Эренбург и Мандельштам (Сюжет с долгим последействием: канва литературных и личных отношений и встреч; жёны, борьба за воскрешение поэзии Мандельштама в СССР)
  • Фрезинский Б. Почему и как три польских еврея оклеветали Илью Эренбурга // Народ Книги в мире книг. 2015. № 118—119
  • Фрезинский Б. Илья Эренбург и Шолом-Алейхем // Народ Книги в мире книг. 2009. № 79
  • Фрезинский Б. История длиною в 12 лет, или Воспоминания комментатора о последнем Собрании сочинений Ильи Эренбурга // Народ Книги в мире книг. 2002. № 37
  • Илья Эренбург — свидетель и жертва эпохи (Интервью с Борисом Фрезинским)
  • Шуламит ШАЛИТ. Письма Ильи Эренбурга (Интервью с Борисом Фрезинским) 2008 йыл 12 май архивланған.
  • Леонард Гендлин. Человек, не ставший пророком. Из книги «Перебирая старые блокноты», Амстердам, «Геликон», 1986
  • Олег Кашин. Наше имя – Илья Эренбург. Олег Кашин о великом русском писателе  (билдәһеҙ). Культура. Русская планета (30 август 2013). Дата обращения: 29 август 2013. Архивировано из оригинала 31 август 2013 года.
  • Илья Эренбург 2018 йыл 1 март архивланған. на Проекте1917
  • Дмитрий Быков. YouTube сайтында ИЛЬЯ ЭРЕНБУРГ - Курс советской литературы
  • Виталий Вульф. YouTube сайтында Мой серебряный шар. Илья Эренбург (25.04.2005)