Яншин Александр Леонидович

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Яншин Александр Леонидович
Рәсем
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  Рәсәй империяһы
 Совет Рәсәйе
 СССР
 Рәсәй
Тыуған көнө 15 (28) март 1911
Тыуған урыны Смоленск, Рәсәй империяһы[1]
Вафат булған көнө 9 октябрь 1999({{padleft:1999|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:9|2|0}}) (88 йәш)
Вафат булған урыны Мәскәү, Рәсәй
Ерләнгән урыны Введенское зыяраты[d]
Һөнәр төрө геолог, тәбиғәт фәндәре белгесе
Эшмәкәрлек төрө геология
Эш урыны Рәсәй Фәндәр академияһының Геология институты[d]
Уҡыу йорто Серго Орджоникидзе исемендәге Рәсәй дәүләт геология разведкаһы университеты[d]
Ғилми дәрәжә геология-минералогия фәндәре докторы[d]
Уҡыусылар Соколовская, Зинаида Кузьминична[d]
Ойошма ағзаһы Рәсәй Фәндәр академияһы һәм СССР Фәндәр академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Изображение памятной доски
 Яншин Александр Леонидович Викимилектә

Яншин Александр Леонидович (28 март 1911 йыл, Смоленск — 9 октябрь 1999 йыл, Мәскәү) — СССР һәм Рәсәй ғалимы-геологы, СССР Фәндәр академияһы академигы (1958). СССР Фәндәр академияһының Себер филиалына һәм СССР Фәндәр академияһының Себер филиалының геология һәм геофизика институтына нигеҙ һалыусыларҙың береһе. СССР Фәндәр академияһы вице-президенты (1982—1988), күренекле йәмәғәт һәм дәүләт эшмәкәрлеге, Мәскәү натуралистар йәмғиәте президенты (1967—1999), Рәсәй Фәндәр академияһының Маргиналь һәм эске диңгеҙ институтының почетлы директоры, Социалистик Хеҙмәт Геройы, ике СССР дәүләт премияһы лауреаты, күп СССР дәүләт премияһы лауреаты. Сит ил академиялары һәм фәнни йәмғиәттәр ағзаһы.

Ойошмаларҙа ағза булыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. Л. Яншин, 1930-сы йылдар.
Александр Леонидович Яншин 1911 йылдың 15(28) мартында Смоленск ҡалаһында, адвокат ғаиләһендә тыуған [2] .
  • атаһы — Леонид Александрович, Мәскәү дәүләт университетының юридик факультетын тамамлаған, Мария Петровнаға өйләнгән (П. Ф. Ланиндың ҡыҙы), Смоленскта йәшәгән һәм эшләгән.
  • Ағаһы — рәссам М. М. Яншин (1902—1976).

1928 йылда ул Мәскәү дәүләт университетының геология бүлегенә укырға инә , унан ике йылдан һуң ул Мәскәү геологик эҙләү институтына күчә.

1936 йылдың 1 майынан ул СССР Фәндәр академияһының Геологик институты хеҙмәткәре булып эшләй (бер аҙҙан СССР Фәндәр академияһының геология фәндәре институтына берләшә). Ул төбәк тектоника бүлеге мөдире булып эшләй.

1937 йылда ул диссертацияны яҡламайынса — «геология-минералогия фәндәре кандидаты» дәрәжәһенә лайыҡ була

1944 йылда ул СССР Хөкүмәте бурыстарын уңышлы үтәгәне өсөн Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә.

А. Л. Яншиндың беренсе ҙур ғилми ҡаҙанышы — Төньяҡ Арал диңгеҙе өлкәһе, стратиграфияһын, тектоникаһын һәм геоморфологияһын өйрәнеү (1953). Шул уҡ йылда ул геология һәм минералогия фәндәр докторы дәрәжәһенә лайыҡ була.

СССР ФА тулы хоҡуҡлы ағзаһы итеп һайланғандан һуң (1958), А. Л. Яншиндың фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары үҙәгендә Себер була, Көнсығыш Себер һәм Монголияла калий тоҙҙары һәм фосфориттар эҙләү башлана.

1978 йылда А. Л. Яншин «История развития рельефа и Сибири Дальнего Востока» тигән 15 томлыҡ хеҙмәте өсөн СССР Дәүләт премияһын ала. Күп кенә фәнни советтарҙың, комиссияларҙың һәм комитеттарҙың рәйесе һәм ағзаһы, РФА Себер бүлексәһенә һәм РФ нефть һәм газ проблемалары институтына нигеҙ һалыусыларҙың береһе.

1982 йылда ул СССР Фәндәр академияһы вице-президенты итеп һайлана һәм Литосфера институты директоры була, һәм Мәскәүгә күсә.

Ул экология проблемалары менән бәйле күп кенә мөһим проекттарҙа әүҙем ҡатнаша. СССР Юғары Советы ағзаһы булараҡ, ул бер нисә комиссия ағзаһы була, актив гражданлыҡ позицияһын ала һәм теоретик яҡтан раҫланған ҡаршылыҡтарҙы әзерләй, индустриализация һәм тәбиғәтте үҙгәртеү экологик хәл ителмәгән проекттарын: «йылға боролошо» проекты[3],Волга- Чограй " каналы, Байкал күленең бысраныуы, Ҡырым атом электр станцияһы төҙөлөшө һ.б. тормошҡа ашырыу ҡарарҙарына йоғонто яһай[4]

1980 йылдар уртаһында, «йылға боролошо» проектын тикшереү уңайынан, ул бер нисә йыл илдең экологик үҙәге булған һәм тәьмин иткән «Ауыл хужалыгында ер мелиорацияһы эффективлығын күсереү тураһында» («Яншин комиссияһы» тип аталған) фәнни-эксперт комиссияһы башлығы була. СССР етәкселегенең проекттан баш тартыуына хәл иткес йоғонто яһай[5] .

1992 йылда ул «Кешелеккә иҫкәртеүгә» ҡул ҡуя[6] .

1993 йылда ул Рәсәй Экология академияһының беренсе президенты була.

Александр Леонидович Яншин 1999 йылдың 9 октябрендә Мәскәүҙә вафат була, Введенский зыяратында ерләнә (11-се уч.).

Ғаиләһе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ҡатындары:

  1. Л. Н. Формозова (тыумышта Промптова) (1905—1990) — совет геологы, 1942 йылдан СССР Фәндәр академияһының Геология институтының литология бүлегендә геология һәм минералогик фәндәр докторы (1958) булып эшләй. Беренсе никахта ул А. Н. Формозовта кейәүҙә
  2. Ф.Т Яншина (тыумыштан Биккенина) (1933—2011) — совет геологы, фәлсәфәсеһе һәм фән тарихсыһы[7] .

Бүләктәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • 1944 — Сәнәғәтте стратегик минераль сеймал запастары менән тәьмин итеү өлкәһендә Хөкүмәттең бурыстарын уңышлы үтәү өсөн Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены .
  • 1945 — Сәнәғәт һәм фән үҫеше өсөн «Почёт Билдәһе» ордены
  • 1945 — «1941-1945 йылғы Бөйөк Ватан һуғышында маҡтаулы хеҙмәт өсөн» миҙалы «
  • 1948 — „Мәскәүҙең 800-йыллығы иҫтәлегенә“ миҙалы
  • 1967 — СССР Фәндәр академияһының Себер филиалының Новосибирск фәнни үҙәген ойоштороуы өсөн Ленин ордены
  • 1969 — Евразияның тектоник картаһы өсөн СССР дәүләт премияһы
  • 1970 — „Владимир Ильич Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу уңайынан“ миҙалы.
  • 1971 — Геология үҫешендә һәм тыуыуының 60-йыллығы уңайынан хеҙмәттәре өсөн Ленин ордены
  • 1971 — „Монгол халыҡ революцияһының 50-йылы“ миҙалы
  • 1974 — Монголия Халыҡ Республикаһын геологик тикшереү үткәреү өсөн Хеҙмәт даны ордены (Монголия)
  • 1973 — Геология өлкәһендә эштәре буйынса А. П. Карпинский исемендәге алтын миҙал.
  • 1975 — Совет фәнен үҫтереүҙә һәм СССР Фәндәр академияһының 250 йыллығы уңайынан Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены
  • 1975 -ГДР геология йәмғиәтенең С Бубнов исемендәге көмөш миҙалы.
  • 1978 — „Себер һәм Алыҫ Көнсығыш рельефының үҫеш тарихы“ монографияһы өсөн СССР дәүләт премияһы (15 том, 1964—1976)
  • 1981 — Геология фәнен үҫтереүҙә, фәнни кадрҙар әҙерләүҙә һәм 70 йәше уңайынан Ленин орденын тәҡдим итеү менән Социалистик Хеҙмәт Геройы[8] .
  • 1986 — Геология фәнен үҫтереүҙә, фәнни кадрҙар әҙерләүҙә һәм 75 йәшлек юбилейына бәйле оло хеҙмәттәре өсөн , Октябрь Революцияһы ордены.
  • 1994 — Рәсәй Фәндәр академияһының А. П. Виноградов исемендәге премия, „Экологик финанслауҙан дәрестәр“ монографияһы өсөн (А. А. Мелуа менән)
  • 1996 — Тыуған ил алдындағы хеҙмәттәре өсөн ордены, 3 дәрәжә.
  • 1996 — Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһының 1 дәрәжә „Ҡаҙаныштары өсөн“ билдәһе

Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • 1936 — Бөтә Союз География йәмғиәте (РГО)
  • 1939 — Мәскәү тәбиғәтте тикшереүселәр йәмғиәте (MOIP), вице-президент (1958), президент (1967 йылдан)
  • 1958 — СССР Фәндәр академияһының тулы хоҡуҡлы ағзаһы (академик)
  • 1958 — Францияның Геология йәмғиәте ағзаһы
  • 1959 — СССР Фәндәр академияһының ведомство-ара стратиграфик комитеты ағзаһы
  • 1960 — Совет Милли Тәбиғәт белеме һәм технология тарихсылары Ассоциацияһы Комитеты ағзаһы, Тәбиғәт белеме һәм технологиялар тарихы кафедраһы председателе, Рәсәй Фәндәр академияһының Милли Фәндәр Тарихы һәм Философияһы Комитеты (1993 йылдан).
  • 1960 — СССР Фәндәр академияһының дүртенсе осорон өйрәнеү комиссияһы бюроһы ағзаһы, рәйес (1983 йылдан)
  • 1965 — СССР Фәндәр академияһының ведомство-ара тектоник комитет бюроһы ағзаһы
  • 1968 — СССР Фәндәр академияһы Президиумы янында Тәбиғәт белеме буйынса Китапхана Советы ағзаһы
  • 1969 — Болгария геология йәмғиәтенең почётлы ағзаһы
  • 1977 — Бөтә Союз Белем таратыу йәмғиәте Советы ағзаһы
  • 1985 — В. И. Вернадский фәнни мираҫты үҫтереү рәйесе комиссияһы
  • 1986 — Тарихи һәм мәҙәни һәйкәлдәрҙе һаҡлау буйынса Бөтә Рәсәй йәмғиәте президиумы ағзаһы
  • 1989—1991 — СССР Халыҡ депутаты
  • 1992 — Рәсәй Экология академияһы президенты
  • 1992 — Рәсәй Тәбиғәт белеме академияһының почётлы академигы
  • 1996 — Грузия Фәндәр академияһының сит ил ағзаһы
  • 1997 — Тау академияһының почётлы академигы

Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

MOIP мемориаль таҡтаһы
GIN RAS мемориаль таҡтаһы
  • Минерал исеме — яншинит (1969, 1978)[9]
  • Фәнни „Яншин уҡыуҙары“
  • „Яншин премияһы“[10]
  • Академик А. Л. Яншин фонды»

Биналарға мемориаль таҡталар ҡуйылған:

  • Маргиналь һәм эске диңгеҙ институты, Рәсәй Фәндәр академияһы, Мәскәү
  • Дөйөм геология, геофизика һәм минералогия институты, Рәсәй Фәндәр академияһының Себер филиалы, Новосибирск

Ҡаҙылдыҡ хайуандар[11] :

  • Cibicidoides janshini J. Nikitina, 1979 — фораминифера төрҙәре, Каспий өлкәһе, Олигоцен.
  • Клавулина яншини Липман, 1960 — фораминифераль төрҙәр, Көнбайыш Себер палеоцены.
  • Nuculana janschini Mironova, 1962 — моллюск төрҙәре, Арал диңгеҙе эоцены.
  • Читон Янщини Макаренко, 1969 — полиплакофор төрҙәре, Украина палеоцены.
  • Пектинатит Ящини Иловайски & Флоренски, 1941 — цефалопод төрҙәре, Каспий өлкәһе, Jгары urра..

Ҡаҙылдыҡ үҫемлектәр:

  • Ящини Корнус Васильевск — Дорен ҡалдыҡтары[12]

Адрестар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

А. Л. Яншин менән бәйле адрестар:

  • Мәскәүҙә ул Малая Калужская урамы, 12-се йорт[13] адресы буйынса йәшәгән

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • «Академик Александр Леонидович Яншин. Воспоминания. Материалы в двух книгах», — Москва, Наука, 2005.
  • Онуприенко В. И. Век Яншина: т 100-летию со дня рождения выдающиеся геолога и эколог XX века. Киев: Информационно-аналитической агентство, 2011. 406 с.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ Яншин Александр Леонидович // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ На 15.11.1916 г., начиная с 08.10.1908 г. состоял помощником у присяжного поверенного Ждановича Станислава Осиповича в Смоленске. // Список присяжных поверенных округа Московской судебной палаты и их помощников к 15 ноября 1916 г. — М., 1917. — С. 144.
  3. ↑ М. А. Ахметьев, Геология и геофизика, т.52, № 10, с.1367-1387 (2011).
  4. ↑ Собисевич А. В., Шёнфельдер Т. Б. Экологические аспекты проекта создания канала Волга-Чограй // Вестник Института комплексных исследований аридных территорий. 2019. Т. 38, № 1. С. 77-79.
  5. ↑ Сакс В. Н., Широков В. М., Яншин А. Л. Потекут ли реки вспять? // Социалистическая индустрия. 1976. № 287. 7 дек.
  6. ↑ World Scientists' Warning To Humanity. Дата обращения: 10 май 2019.
  7. ↑ {{{заглавие}}}.
  8. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 27 марта 1981 года за выдающиеся заслуги в развитии геологической науки, подготовке научных кадров и в связи с 70-летием Яншину Александру Леонидовичу присвоено звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и золотой медали „Серп и Молот“
  9. ↑ В 1993 году сведён к синониму минерала торогуммит
  10. ↑ Борозин М. Созвездие ярких талантов блистало в российской науке 2015 йыл 22 ғинуар архивланған. // Зелёный мир. 2000. № 9/10. С. 28-29
  11. ↑ Крымгольц Г. Я., Крымгольц Н. Г. Имена отечественных геологов в палеонтологических названиях. Санкт-Петербург, 2000. C. 139.
  12. ↑ Баранов В. И. Этапы развития флоры и растительности СССР в третичном периоде. Часть 3: Итоги изучения ископаемых третичных флор и проблема реликтов в современной растительности СССР. Ученые записки Казанского государственного университета, 1954. 361 c.
  13. ↑ Яншин Александр Леонидович // Московская энциклопедия. / Гл. ред. С. О. Шмидт. — М., 2007—2014. — Т. I. Лица Москвы: [в 6 кн.].

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Яншин Александр Леонидович. «Герои страны» сайты.

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Яншин_Александр_Леонидович&oldid=1253401» битенән алынған