Ҡаҙағстандың административ бүленеше

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡаҙағстандың хәҙерге административ бүленеше

Ҡаҙағстан Республикаһы — унитар дәүләт, административ рәүештә 16 территориаль берәмектән тора: 14 өлкә һәм 3 республика әһәмиәтендәге ҡала.

Хәҙерге административ бүленеше[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Беренсе кимәл[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡаҙағстан Республикаһы административ рәүештә 14 өлкәгә һәм 2 республика әһәмиәтендәге ҡалаға бүленгән[1]. Бынан башҡа махсус статуслы ҡала бар — Байҡоңыр (Байконур), ул 2050 йылға тиклем Рәсәй Федерацияһы тарафынан ҡортомға алына һәм был осорҙа уның менән Рәсәй Федерацияһының федераль әһәмиәтендәге ҡала статусына тура килгән мөнәсәбәттәргә эйә[2].

№ Гербы Ҡала/Өлкә Административ
үҙәге 		Майҙаны,
км² 		Халҡы, кеше,
01.01.2016[3] 		Халыҡ тығыҙлығы,
кеше/км² 		Тулайым төбәк продукты, 2016
млрд тенге[4] 		Тулайым төбәк продукты, 2016
йән
иҫәбенә
мең тенге[4]
ҡаҙаҡса
атамаһы 		башҡортса
атамаһы
Республика әһәмиәтендәге ҡалалар
1 Астана ҡалаһы Нұр-Сұлтан Астана 710 872 655 1229,09 4 865,3 5 273,3
2 Алматы ҡалаһы Алматы Алматы 682 1 703 481 2497,77 10 601,3 6 138,5
Өлкәләр
3 Аҡмулла өлкәһе Көкшетау Көкшетау 146 219 744 411 5,09 1 344,3 1 181,2
4 Аҡтүбә өлкәһе Ақтөбе Аҡтүбә 300 629 834 813 2,78 2 071,1 2 464,9
5 Алматы өлкәһе Талдықорған Талдыҡурған 223 911 1 947 737 8,53 2 190,0 1 114,2
6 Атырау өлкәһе Атырау Атырау 118 631 594 576 5,01 5 200,7 8 653,1
7 Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе Өскемен Өскемен 283 226 1 396 086 4,93 2 793,9 2 006,0
8 Жамбыл өлкәһе Тараз Тараз[5] 144 264 1 110 965 7,70 1 182,8 1 062,7
9 Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе Орал Уральск 151 339 636 875 4,21 2 032,7 3 179,8
10 Ҡарағанды өлкәһе Қарағанды Ҡарағанды 427 982 1 385 037 3,24 3 712,1 2 682,6
11 Ҡустанай өлкәһе Қостанай Ҡустанай 196 001 883 658 4,51 1 522,3 1 727,0
12 Ҡыҙылурҙа өлкәһе Қызылорда Ҡыҙылурҙа 226 019 765 227 3,39 1 308,3 1 701,1
13 Маңғыстау өлкәһе Ақтау Аҡтау 165 642 626 777 3,78 2 463,4 3 880,6
14 Павлодар өлкәһе Павлодар Павлодар 124 755 758 595 6,08 1 975,5 2 606,9
15 Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе Петропавл Петропавловск 97 993 569 507 5,81 918,2 1 621,0
16 Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе Шымкент Шымкент 117 249 2 840 557 24,23 2 789,2 975,3
Всего 2 724 902 17 670 957 6,48 46 971,2 2 639,7

Икенсе кимәл[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Административ бүленештең икенсе кимәлендә 160 ауыл районы, 11 ҡала районы (республика әһәмиәтендәге ҡалаларҙа — Алматы һәм Астана) һәм 38 өлкә әһәмиәтендәге ҡала бар.

Өсөнсө кимәл[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

2017 йылдың 1 июленә ҡарата административ бүленештең өсөнсө кимәлендә 47 район әһәмиәтендәге ҡала, 6 ҡала районы (өлкә әһәмиәтендәге ҡалаларҙа — Шымкент һәм Ҡарағанды), 26 ҡасаба акиматы, 2283 ауыл округы акиматы һәм 82 ауыл акиматы иҫәпләнә[6].

Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

XX быуат башында Рәсәй империяһының Урта Азия биләмәләре
     Уральск өлкәһе      Турғай өлкәһе
     Аҡмулла өлкәһе      Семипалатинск өлкәһе
     Ете йылға өлкәһе      Һырдаръя өлкәһе
     Сәмәрҡәнд өлкәһе      Фирғәнә өлкәһе
     Хиуа ханлығы      Бохара әмирлеге
     Каспий аръяғы өлкәһе

Ҡаҙаҡ ханлығы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Ҡаҙаҡ ханлығы

Рәсәй империяһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

XX быуат башына ҡарай хәҙерге Ҡаҙағстандың территорияһы Рәсәй империяһының 7 өлкә составында була:

  1. Каспий аръяғы өлкәһе
  2. Уральск өлкәһе
  3. Турғай өлкәһе
  4. Аҡмулла өлкәһе
  5. Семипалатинск өлкәһе
  6. Ете йылға өлкәһе
  7. Һырдаръя өлкәһе

Бүкәй Урҙаһы Әстерхан губернаһы составында инә.

Совет осоро[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1959 йылда Ҡаҙаҡ ССР-ының административ бүленеше
  • 1920. РСФСР составында баш ҡалаһы Ырымбурҙа булған Ҡырғыҙ АССР-ы ойошторола.
  • 1925. Ҡырғыҙ АССР-ының исеме Ҡаҙаҡ АССР-ы тип үҙгәртелә (үҙәге Ҡыҙылурҙа).
  • 1927. Ҡаҙаҡ АССР-ының баш ҡалаһы Алматыға күсерелә.
  • 1928. Ҡаҙаҡ АССР-ының бөтә губерналары бөтөрөлә, ә уның территорияһы 13 округҡа бүленә (Адай, Аҡмулла, Аҡтүбә, Алма-Ата, Гурьев, Кәркәрәле, Ҡыҙылурҙа, Ҡустана, Павлодар, Петропавловск, Семипалатинск, Һырдаръя һәм Уральск).
  • 1929. Адай округы бөтөрөлә.
  • 1930. Ҡараҡалпаҡ автономиялы округы Ҡаҙаҡ АССР-ы составынан РСФСР-ға күсерелә. Барлыҡ округтар бөтөрөлә.
  • 1932. Ҡаҙаҡ АССР-ы составында булған Ҡара-Боғаҙ-Гол ҡултығы тирәһендәге территория Төркмән ССР-ы составына бирелә[7].
  • 1933. ВЦИК Президиумы Ҡаҙаҡ АССР-ы составында 6 өлкә (Аҡтүбә, Алма-Ата, Көнсығыш Ҡаҙаҡ, Көнбайыш Ҡаҙаҡ, Ҡарағанды, Көньяҡ Ҡаҙаҡ) ойошторола, улар үҙ сиратында 123 районға һәм бер округҡа (Гурьев) бүленә[8]
  • 1934. Республиканың төньяҡ-көнбайышындағы биләмәләренең бер өлөшө РСФСР составында яңы ойошторолған Ырымбур өлкәһе составына бирелә. Кәркәрәле округы ойошторола.
  • 1936. СССР-ҙа яңы конституция ҡабул ителгәндән һуң Ҡаҙаҡ АССР-ы союздаш республикаһы статусына тиклем күтәрелә һәм РСФСР составынан сығарыла. Ике яңы өлкә ойошторола — Ҡустанай һәм Төньяҡ Ҡаҙағстан. Гурьев һәм Кәркәрәле округтары бөтөрөлә.
  • 1938. Гурьев, Ҡыҙылурҙа һәм Павлодар өлкәләре ойошторола.
  • 1939. Аҡмулла, Джамбул һәс Семипалатинск өлкәләре ойошторола.
  • 1944. Көкшетау һәм Талдыҡурған өлкәләре ойошторола.
  • 1959. Талдыҡурған өлкәһе бөтөрөлә.
  • 1960. Аҡмулла өлкәһе бөтөрөлә.
  • 1961. Аҡмулла өлкәһе Целиноград өлкәһе исеме аҫтында тергеҙелә.
  • 1962. Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе — Уральск өлкәһе тип, Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе — Шымкент өлкәһе тип исемдәре үҙгәртелә. 3 край ойошторола:
    • Көнбайыш Ҡаҙағстан крайы (Аҡтүбә, Гурьев, Уральск өлкәләре).
    • Сиҙәм крайы (Көкшетау, Ҡустанай, Павлодар, Төньяҡ Ҡаҙағстан, Целиноград өлкәләре).
    • Көньяҡ Ҡаҙағстан крайы (Джамбул, Ҡыҙылурҙа, Шымкент өлкәләре).
  • 1964. Барлыҡ крайҙар бөтөрөлә.
  • 1967. Талдыҡурған өлкәһе тергеҙелә.
  • 1970. Турғай өлкәһе ойошторола.
  • 1973. Еҙҡаҙған һәм Маңғышлаҡ өлкәләре ойошторола.
  • 1988. Маңғышлаҡ һәм Турғай өлкәләре бөтөрөлә.
  • 1990. Маңғыстау (элекке Маңғышлаҡ өлкәһе) һәм Турғай өлкәләре тергеҙелә.

Постсовет осоро[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • 1991. Ҡаҙағстандың бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителә.
  • 1992. Гурьев өлкәһенең исеме Атырау өлкәһе, Алма-Ата өлкәһе — Алматы өлкәһе, Целиноград өлкәһе — Аҡмулла өлкәһе, Уральск өлкәһе — Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе, Шымкент өлкәһе — Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе тип үҙгәртелә.
  • 1993. Джамбул өкәһе — Жамбыл өлкәһе тип үҙгәртелә.
  • 1997. Еҙҡаҙған, Көкшетау, Семипалатинск, Талдыҡурған һәм Турғай өлкәләре бөтөрөлә. Эске өлкә бүленеше (райондар) үҙгәртелә. Ҡаҙағстандаңы баш ҡалаһы Аҡмуллаға күсерелә.
  • 1998. Аҡмулла ҡалаһының исеме Астана тип үҙгәртелә[9].
  • 1999. Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе райондарының бер өлөш (Көкшетау ҡалаһы менән бергә) Аҡмулла өлкәһе составына бирелә (өлкә үҙәге Астана ҡалаһынан Көкшетауға күсерелә).
  • 2001. Алматы өлкәһенең үҙәге Талдыҡурған ҡалаһына күсерелә.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ Географическое положение, природные условия

    В республике 14 областей, 86 городов, в том числе 2 города республиканского подчинения (г. Астана, г. Алматы), 168 районов (8 районов в городах), 174 поселка
  2. ↑ Международное Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 1995 года, статья 1, пункт 1. Субъектом Российской Федерации не является. Система городского управления определяется статьей 5 Соглашения между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 2005 г.
  3. ↑ Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов, районных центров и поселков на 1 января 2016 года 2016 йыл 22 апрель архивланған.
  4. ↑ 4,0 4,1 Валовой региональный продукт Республики Казахстан за 2016 год 2018 йыл 14 май архивланған.
  5. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; Роскартография төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  6. ↑ Административно-территориальные единицы Республики Казахстан на 1 июля 2017 года 2018 йыл 26 апрель архивланған.
  7. ↑ Установление границ независимого Казахстана. Архивировано 24 ғинуар 2016 года.
  8. ↑ О новом административно-территориальном делении Казакской АССР
  9. ↑ Указ президента Республики Казахстан о переименовании города Акмолы — столицы Республики Казахстан в город Астана — столицу Республики Казахстан 2012 йыл 10 апрель архивланған.
https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҡаҙағстандың_административ_бүленеше&oldid=1240637 ҡабул ителгән