Һиндостан

Һиндостан Республикаһы
भारत गणराज्य
Bhārat Gaṇarājya

Ҡалып:Һиндостан байрағы Һиндостан байрағы Һиндостан Эмблема
Милли девиз: «Satyameva Jayate»
Гимн: Һиндостан гимны (тыңларға )
Бойондороҡһоҙлоҡ яулауы	15 август 1947 (Бөйөк Британия иленән)
Рәсми телдәр	Һинди, Инглиз теле
Баш ҡала	Нью-Дели
Иң ҙур ҡалалары	Мумбаи
Идара итеү формаһы	Республика
Президент Премьер-министр	Рам Натһ Ковинд (Ram Nath Kovind) Нарендра Моди (Narendra Modi)
Территория   • Барыһы   • % һыу.	7 урын 3 287 590 км² 9,5
Халыҡ   • Барыһы (2007)   • Тығыҙлыҡ	2 урын 1 131 191 071 329 кеше/км²
ЭТП   • Бөтәһе (2006)   • Кеше башына	4 урын 4 042 000 млн. $ 3737 $
Валюта	Һинд рупиһы (INR, код 67)
Телефон коды	+91
Сәғәт бүлкәте	UTC +5:30

Һиндостан (һинд भारत (Bhārat); ингл. India), рәсми атамаһы Һиндостан Республикаһы (һинд भारत गणराज्य (Bhārat Gaṇarājya); ингл. Republic of India) — Көньяҡ Азиялағы дәүләт. Майҙаны буйынса донъяла етенсе, халыҡ һаны буйынса икенсе ил, шулай уҡ ул либераль демократия дәүләттәре араһында иң ҙуры. Һиндостандың диңгеҙ ярҙары ете мең саҡрымдан күберәк. Һиндостан көнбайышта Пакистан менән, төньяҡ-көнсығышта Ҡытай, Непал һәм Бутан менән, көнсығышта Бангладеш һәм Мьянма менән сиктәш.

Тарихы

Веды дәүере (беҙҙен эраға тиклем XIV—VI быуаттар)

Арий тамырлы ырыуҙар халҡы менән һуғыша -?.

4 каста төҙөлә (варна) — брахмандар (дин хеҙмәтселәр); кшатрии (етәкселәр, һуғышсылар, яугирҙар); вайшьи (ер эшкәртеүселәр, һатыусылар); шудры (хеҙмәтселәр, ябай эшселәр)).

Хоҡуҡ сығанағы — Изге Ведалар — «Ригведа» (гимндар йыйылмағы); Атхарваведа" (өшкөрөү доғалар йыйылмаһы); упанишады (дин-фәлсәфә трактаттар).

Индуизм

Индуизм — яңыртылған Буддизм. Индуизм власҡа оппозицияла булманы. Дәүләт идеалы — «Артхашастра» трактатта яҙыла .

Халҡы һәм теле

Һиндостан Ҡытайҙан ҡала иң күп кеше йәшәгән дәүләт. Халҡының ҙур өлөшө ауылда көн итә. Ҡатын-ҡыҙға ҡарағанда ир-ат күберәк. Был иртә никахтарға (ҡыҙҙарҙы 15 — 17 йәштә үк кейәүгә бирәләр) һәм күп балалар тыуыуына (табыуы­на) бәйле ҡатын-ҡыҙ араһында үлем кимәленең юғары булыуы менән аңлатыла.

Майҙаны, халҡының һаны буйынса тәүге урындарҙа торһа ла, һиндтарҙың күбеһе ярлылыҡтан интегә һәм белемһеҙ. Хәҙерге көндә былар иң киҫкен мәсьәләләрҙән һанала. Белемле кешеләргә кемдәр инә, ти­һегеҙме? Кем тексты уҡый һәм бер нисә һөйләмде аңлайышлы итеп яҙа белә — шулар.

Һиндостан — күп милләтле ил. Унда йәшәгән халыҡтар бер-береһенән тышҡы йөҙө, теле һәм ғөрөф-ғәҙәттәре менән дә айырыла. Һиндттарҙың 70 проценттан ашыуы һинд-арий телдәре төркөмөнә ингән­гә күрә, бында күпселек кеше һинд телендә аралаша. Уға дәүләт статусы ла бирелгән. Ярҙамсы рәсми тел булған инглиз теле башлыса эшҡыуар­лыҡта һәм хакимиәттә киң ҡулланыла. Шулай уҡ мәғариф өлкәһендә, айырыуса урта һәм юғары белем биреүҙә ҙур урын алып тора.

Дөйөм алғанда, ил конституцияһында халҡының күпселек өлөшө һөйләшкән 21 рәсми тел билдәләнгән.

Административ ҡоролошо

Һиндостан — федератив республика, 28 штат, 6 союз биләмә һәм Дели баш ҡала милли округынан тора. Барлыҡ штаттарҙа, Джама һәм Кашмир, Пондичерри союз биләмәләрендә, Дели баш ҡала милли округында өлөшләтә дәүләтселек, үҙ аллы ҡанун ҡабул итеү һәм идара итеү мөмкинлеге бар. Башҡа биш союз биләмәһендә Һиндостан Президенты тәғәйенләнгән хакимиәт идара итә. Һиндостан штаттары 1956 йылда тел ҡулланыу буйынса төҙөлә. Шул ваҡыттан алып, Һиндостандың административ структураһы үҙгәрмәгән тиерлек.

Һиндостан штаттары: Андһра Прадейш, Аруначал Прадейш, Ассам, Биһар, Гоа, Гуджарат, Джамму һәм Кашмир, Джаркэнд, Көнбайыш Бенгал, Карнатака, Керала, Мадһья Прадейш, Манипур, Маһараштра, Мекһалия, Мизурәм, Нагалэнд, Орисса, Пенджаб, Раджестан, Сикким, Тамиладу, Телингана, Трипура, Уттаркэнд, Уттар Прадейш, Һарьяна, Һимачал Прадейш, Чһаттисгарһ.

Һиндостан союздаш биләмәләре: Андаман һәм Никобар утрауҙары, Дадра һәм Нагар Һәвели, Даман һәм Диу, Лакшадвип, Пондичерри, Чандигарһ.

Һиндостан милли округтары: Дели баш ҡала милли окгругы.

Штаттар, союз биләмәләре 642 округка, улар үҙ сиратында төрлө округтарҙа «талуҡ», «техсил», «мандал» тип аталған ваҡ административ берәмектәргә бүленә.

№	Штат (башҡортса атамаһы)	Штат (ерле атамаһы)	Баш ҡалаһы	Майҙаны, кв. км	Халыҡ һаны, кеше. (2011)	Тығыҙлыҡ, кеше./кв. км	Картала
Штаттар
1	Андһра Прадейш	ингл. Andhra Pradesh һинд आन्ध्र प्रदेश телугу теле ఆంధ్ర ప్రదేశ్ урду آندھرا پردیش‎	Хәйҙәрабад	160 205	49 665 533	307,80
2	Аруначал Прадейш	ингл. Arunachal Pradesh һинд अरुणाचल प्रदेश	Итанагар	83 743	1 382 611	16,51
3	Ассам	ингл. Assam һинд असम ассам. অসম	Диспур	78 438	31 169 272	397,37
4	Биһар	ингл. Bihar һинд बिहार	Патна	94 163	103 804 637	1102,43
5	Гоа	ингл. Goa һинд गोवा Ҡалып:Lang-kok маратһи गोवा	Панаджи	3702	1 457 723	393,77
6	Гуджарат	ингл. Gujarat һинд गुजरात гудж. ગુજરાત	Гандинагар	196 024	60 383 628	308,04
7	Джамму һәм Кашмир	ингл. Jammu and Kashmir һинд जम्मू और कश्मीर урду جموں و کشمیر‎ Ҡалып:Lang-ks	Сринагар	222 236	12 548 926	56,47
8	Джаркэнд	ингл. Jharkhand һинд झारखंड	Ранчи	79 714	32 966 238	413,56
9	Көнбайыш Бенгал	ингл. West Bengal һинд पश्चिम बंगाल бенг. পশ্চিমবঙ্গ	Колката	88 752	91 347 736	1029,25
10	Карнатака	ингл. Karnataka һинд कर्नाटक	Бангалор	191 791	61 130 704	318,74
11	Керала	ингл. Kerala һинд केरल Ҡалып:Lang-ml	Тируванантапурам	38 863	33 387 677	859,11
12	Мадһья Прадейш	ингл. Madhya Pradesh һинд मध्य प्रदेश	Бхопал	308 000	72 597 565	235,71
13	Манипур	ингл. Manipur һинд मणिपुर Ҡалып:Lang-mni	Импхал	22 327	2 721 756	121,90
14	Маһараштра	ингл. Maharashtra һинд महाराष्ट्र маратһи महाराष्ट्र	Мумбаи	307 713	112 372 972	365,19
15	Мекһалия	ингл. Meghalaya һинд मेघालय	Шиллонг	22 429	2 964 007	132,15
16	Мизурәм	ингл. Mizoram һинд मिज़ोरम	Аиджал	21 081	1 091 014	51,75
17	Нагалэнд	ингл. Nagaland һинд नागालैंड	Кохима	16 579	1 980 602	119,46
18	Орисса	ингл. Orissa һинд उड़ीसा Ҡалып:Lang-or	Бхубанешвар	155 707	41 947 358	269,40
19	Пенджаб	ингл. Punjab һинд पंजाब кб.-пандж. ਪੰਜਾਬ	Чандигарх	50 362	27 704 236	550,10
20	Раджестан	ингл. Rajasthan һинд राजस्थान	Джайпур	342 239	68 621 012	200,51
21	Сикким	ингл. Sikkim һинд सिक्किम непал सिक्किम	Гангток	7096	607 688	85,64
22	Тамиладу	ингл. Tamil Nadu һинд तमिलनाडु там. தமிழ்நாடு	Ченнаи	130 058	72 138 958	554,67
23	Телингана	ингл. Telangana һинд तेलंगाना телугу теле తెలంగాణ	Хайдарабад	114 840	35 286 757	310
24	Трипура	ингл. Tripura һинд त्रिपुरा бенг. ত্রিপুরা	Агартала	10 492	3 671 032	349,89
25	Уттаркэнд	ингл. Uttarakhand һинд उत्तराखंड	Дехрадун	53 484	10 116 752	189,15
26	Уттар Прадейш	ингл. Uttar Pradesh һинд उत्तर प्रदेश урду اتر پردیش‎	Лакхнау	240 928	199 581 477	828,14
27	Һарьяна	ингл. Haryana һинд हरियाणा кб.-пандж. ਹਰਿਆਣਾ	Чандигарх	44 212	25 353 081	573,44
28	Һимачал Прадейш	ингл. Himachal Pradesh һинд हिमाचल प्रदेश	Шимла	55 673	6 856 509	123,16
29	Чһаттисгарһ	ингл. Chhattisgarh һинд छत्तीसगढ	Райпур	136 034	25 540 196	187,75
Союз биләмәләре
1	Андаман һәм Никобар утрауҙары	ингл. Andaman and Nicobar Islands һинд अंडमान और निकोबार द्वीप समूह	Порт-Блэр	8249	379 944	46,06
2	Дадра һәм Нагар Һәвели	ингл. Dadra and Nagar Haveli һинд दादरा और नगर हवेली гудж. દાદરા અને નગર હવેલી	Силвасса	491	342 853	698,27
3	Даман һәм Диу	ингл. Daman and Diu һинд दमन और दीव гудж. દમણ અને દિય	Даман	112	242 911	2168,85
4	Лакшадвип	ингл. Lakshadweep һинд लक्षद्वीप Ҡалып:Lang-ml	Каваратти	32	64 429	2013,41
5	Пондичерри	ингл. Pondicherry һинд पांडिचेरी франц. Pondichéry Ҡалып:Lang-ml там. புதுச்சேரி телугу теле పుదుచ్చేర	Пондичерри	492	1 244 464	2529,40
6	Чандигарһ	ингл. Chandigarh һинд चंडीगढ़ кб.-пандж. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ	Чандигарһ	114	1 054 686	9251,63
Баш ҡала милли округы
1	Дели баш ҡала милли окгругы	ингл. Delhi һинд दिल्ली урду دلی‎ кб.-пандж. ਦਿੱਲੀ	Дели	1483	16 753 235	11296,85
	Барлығы			3 287 882	1 210 193 422	368,07

Мәғариф

Һиндостанда мәктәп тормошо бик иртә башлана. 3 йәш ярымда уҡ бала форма кейеп, сумка аҫып, әсәһе менән тәүге дәрескә килә. Унда беҙҙәге ке­үек балалар баҡсаһы юҡ. Бер мәктәп ҡыйығы аҫтында кескәйҙәр ҙә, бәләкәй һәм өлкән төркөм уҡыусылары ла белем ала. Иң бәләкәстәр 2-4 сәғәт уҡый: инглиз алфавитын, иҫәп-хисапты һәм яҙыр­ға өйрәнәләр, шиғыр ятлайҙар.

Беренсе синыфҡа 6-7 йәштә баралар. Мәктәпкә йөрөүселәрҙең күптәре был ваҡытта инде уҡый белә. Һинд балаһы X синыф белемле булырға тейеш. XI һәм XII синыфтарҙы йә мәктәптә, йә колледжда тамамлай ала. Колледжда тәүге ике йылда дөйөм фәндәрҙе өйрәнәләр, шунан ғына йәштәр белгеслеген билдәләй ала.

Һәр мәктәптең — үҙ формаһы: уға күлдәк, юбка, жакет һәм салбар ғына түгел, шулай уҡ ойоҡ, галстук, ботинка ла инә. Иң бәләкәйҙәр мотлаҡ исеме һәм йәшәгән адресы яҙылған бейджик йөрөтә. Бындай һаҡлыҡ сараһы күреү уҡыусы мәктәп ихатаһынан сығып тайғанда йә ул аҙашҡанда табыуҙа ныҡ ярҙам итә.

Шулай уҡ үҙен ихтирам иткән һәр белем усағының үҙ транспорты бар — билдәле бер хаҡҡа уҡыусы уның менән файҙалана ала. Автобустар ҙурлығы, сыҡ­ҡан йылы буйынса айырылырға мөмкин, әммә мотлаҡ һары төҫтә булырға тейеш. Уларҙы шулай ҡала маршруттарындағы ҡыҙыл автобустарҙан айырыр­ға була.

Мәктәптә ниндәй дәреслектәр өйрәнәләрме? Рәсәйҙәге уҡыусылар кеүек тарихты, географияны, хоҡуҡ нигеҙҙәрен, химияны, физиканы, биологияны, математиканы һәм информатиканы. Шулай уҡ инг­лиз, һинд һәм шул штаттың урындағы теле, рәсем инә уҡытыу программаһына. Әҙәбиәтте айырым дәреслек булараҡ түгел, ә инглиз телен өйрәнгәндә генә үтәләр. Беҙҙәге ке­үек физкультура ла дәрестәр теҙмәһендә юҡ, ләкин «быуын­дарҙы яҙып алырға», форманы спорт кейеменә алыштырып, йүгереү, күнекмәләр яһау, ярат­ҡан крикет уйынын уйнау өсөн махсус ваҡыт бүленә. Сәйер тойолһа ла, хеҙмәт дәресе лә ҡаралмаған. Был да һинд йәм­ғиәтенең үҙенсәлеге: касталар­ға бүлеп ҡарау әллә ҡасан ҡанун менән тыйылһа ла, әле бул­һа күптәр ҡулына эш ҡоралы алыуҙы дәрәжәһен кәмһетеү тип ҡарай.

Өйгә эштәрҙе башҡарыу өсөн ата-әсә репетитор яллай. Берҙән, балаға үҙаллы эшләргә ауыр, икенсенән, тел ҡаршылығы арҡаһында уға ғаилә лә ярҙам итә алмайҙар. Мәктәптә бит күберәк инглиз телендә уҡыталар, ә өйҙәгеләр башҡа телдәрҙә һөйләшә. Уҡыусының белемен баһалау иһә беҙҙекенән айырыла. Телдән яуаптарға билдә ҡуйылмай, бер уҡытыусы 60 — 70 баланан нисек һорап өлгөрһөн инде. Иң абруйлы мәктәптәрҙә лә һәр синыфта шунсама уҡыусы булыуы ғәҙәти хәл һанала. Шу­ға күрә һәр теманан һуң үткәрелгән яҙма контроль эштәргә генә билдә ҡуйыла. Семестр аҙағында имтихандар ҙа тапшыралар. Шуныһы ла ҡыҙыҡ: иң юғары балл йыйған сығарылыш синыфы уҡыусыларының портреттарын махсус реклама таҡталарына, метро туҡталыштарына, шулай уҡ ҡала транспортына эләләр.

Илдең бөгөнгө тормошо

Башҡортостан менән бәйләнештәр

• Һиндостандың республика тышҡы сауҙа тауар әйләнешендәге өлөшө 3 процент (етенсе урын) тәшкил итә. 2014 йылдың 11 айында сауҙа итеү күләме 397,6 миллион доллар тәшкил итте, шуның менән бергә ошо сумманың 95 проценттан ашыуы экспортҡа тура килә. Башҡортостандан Һиндостанға ебәрелгән төп тауарҙар иҫәбендә машиналар һәм ҡорамалдар, шул иҫәптән авиация двигателдәре һәм уларҙың өлөштәре, химия һәм металлургия сәнәғәте продукцияһы бар. Республикаға машиналар төҙөү продукцияһы, органик булмаған химия продукттары, металл изделиелары һәм фармацевтика продукттары индерелә. Башҡортостан биләмәһендә Һиндостан капиталы ҡатнашлығында 10 берлектәге предприятие эшләй.
• Советтар Союзы осоронда илебеҙҙең һәр республикаһы, крайы һәм өлкәһендә «Совет — һинд дуҫлығы» Бөтөн союз ирекле йәмғиәтенең бүлексәләре эшләп килә. Ул 1973 йылда Башҡорт АССР-ының баш ҡалаһы Өфөлә лә ойошторола. Был йәмғиәткә айырым шәхестәр менән бер рәттән төрлө предприятие, ойошма һәм учреждениелар ҙа коллектив ағза булып инә. 1973—1985 йылдарҙа "Совет — һинд дуҫлығы йәмғиәте"нең Башҡортостан бүлексәһе рәйесе вазифаһын күренекле тарихсы-ғалим һәм йәмәғәт эшмәкәре Рәил Кузеев (1929—2005) башҡара.
• СССР тарҡалғандан һуң, Рәсәй территорияһында барлығы ете филиал тороп ҡала, уларҙың алтыһы Һиндостандың Рәсәйҙәге илселеге тарафынан финанслана. Тик беҙҙең республикала ғына ул, «Башҡортостан — Һиндостан» дуҫлыҡ һәм мәҙәни бәйләнештәр йәмғиәте тип үҙгәртелеп, үҙ аллы эшләүен дауам итә. Уның президенты — академик Әсғәт Ғәлимйән улы Ғүмәров.
• 2015 йылдың 1-3 февралендә Өфөлә Һиндостандың Рәсәй Федерацияһындағы Ғәҙәттән тыш һәм Тулы хоҡуҡлы илсеһе Пунди Шринивасан Рагхаван етәкселегендәге Һиндостан Республикаһы делегацияһы булып китте. Илсе Башҡортостан Башлығы Рөстәм Хәмитов менән осрашты. Һөйләшеү барышында яҡтар сәнәғәт һәм сауҙа-иҡтисади хеҙмәттәшлек йүнәлештәрен тикшерҙе. 2015 йылдың июлендә Өфөлә үтәсәк ШОС һәм БРИКС саммиттары Башҡортостан менән Һиндостан араһындағы партнерлыҡ мөнәсәбәттәрен нығытыуға булышлыҡ итәсәк тип билдәләнде. Пунди Шринивасан Рагхаван иҡтисади хеҙмәттәшлекте ил кимәлендә генә түгел, төбәктәргә ҡағылышлы ла киңәйтергә кәрәк, тине. — Башҡортостан Республикаһының Һиндостандағы Харьяна штаты менән туғандарса мөнәсәбәт ойошотороға теләүен беләм. Беҙ ошо бәйләнештәрҙе булдырыу һәм нығытыу өсөн барыһын да эшләйәсәкбеҙ, — тип айырып әйтте илсе.
• Ике республика араһында хеҙмәттәшлек итеү сиктәрендә Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры XXVIII «Сурадж Кунд Мела» халыҡ-ара фестивалендә ҡатнашты. Халыҡ кәсептәре һәм фольклоры фестивале 2015 йылдың 1 февралдән 15-нә тиклем Дели ҡалаһында үтте. Гастролдәрҙә 14 артист һәм 30-ҙан ашыу ҡурсаҡ ҡатнашты. Ике аҙна дауамында өфөләр тамашасыларҙы «Һинд легендаһы», «Панчатантра» һәм «Урал батыр» спектаклдәре менән ҡыуандырҙы.
• Төбәктә Һиндостан менән хеҙмәттәшлекте һәм сауҙа әйләнешен үҫтерергә ниәтләйҙәр. Башҡортостандың Иҡтисади үҫеш министрлығы Нью-Дели ҡалаһында үткән Петербург халыҡ-ара иҡтисади форумының күсмә сессияһында төбәктең инвестиция ҡеүәте менән таныштырҙы, хеҙмәттәшлектең перспективалы йүнәлештәрен билдәләне. Был — фармацевтика, һаулыҡ һаҡлау өлкәһендә нанотехнологиялар, күн тауарҙар етештереү, мәғлүмәт технологиялары. 2015 йылдың туғыҙ айында Һиндостан менән Башҡортостан араһындағы тауар әйләнеше 194 миллион долларҙан ашыу тәшкил иткән. Быйыл был күрһәткесте арттырыу планлаштырыла.

• 
  Мумбаи ҡалаһындағы Бомбей фонд биржаһы бинаһы
• 
  Тауис — Һиндостандың милли ҡошо
• 
  Һиндостандың Керала штатында, яр буйында
• 
  Ладакхтағы тауҙар
• 
  Һиндостан Парламенты бинаһы
• 
  Һиндостан рельефы

Сығанаҡтар

• Сайт Офис-группы «ШОС БРИКС» Уфа 2015(недоступная ссылка);

Һылтанмалар

• Кузеев Раил Гумерович 2016 йыл 4 март архивланған.;
• СОТРУДНИЧЕСТВО Башкортостан — Индия Дружеские связи прошли проверку временем 2016 йыл 4 март архивланған.;
• Марат Назиров. ОБИ — Общество Башкортостан — Индия(недоступная ссылка);
• II Всероссийский СЕМИНАР индийского танца. Уфа;
• Башҡортостанға Һиндостандың Рәсәйҙәге дипломатик миссия башлығы килә;
• Рөстәм Хәмитов Һиндостандың Рәсәйҙәге илсеһе Пунди Шринивасан Рагхаван менән осрашты.
• Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры Һиндостандағы халыҡ-ара фестивалдә өс спектакль күрһәтте.