Әзербайжан аты

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Әзербайжан мөһөрөндә карабах аттары .

Әзербайжан аты ( әзерб. Azərbaycan atı) - тау тоҡомо менге-йөк төрөндәге аттар, элек-электән Әзербайжан территорияһында үрсетелә.

Әзербайжан аттары оҙаҡ йәшәүе, сыҙамлығы, юғары эш сифаты менән айырылып тора, шулай уҡ көтөүҙә йөрөтөүгә яҡшы яйлаштырылған. Әзербайжан аттарының конституцияһы көслө, етеҙ, ҡоро һөйәкле . Төҫтәре төрлө. Был тоҡомдо "үҙ эсендә" үрсетеп тә, ғәрәп һәм терек тоҡомдары менән ҡушып та яҡшырталар.

Төрҙәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әзербайжан аты бер нисә төрҙө үҙ эсенә ала, улар үҙ үҙенсәлектәренә эйә һәм үрсетеү урыны буйынса аталалар; ҡарабах аттары, куба юрғаһы, ширван аттары һәм делибоздар (яҡшыртылған төр, нигеҙҙә, Азербайжандың Газах өлкәһендә үҫтерелә, шуға күрә делибоздың тағы бер исеме - газах аттары).

Ҡарабах аты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Карабах аты. Николай Сверчкова, 1865

Карабах аты - бик боронғо тау аты. Ул XVIII быуатта Таулы-Ҡарабахта сығарылған һәм бороңғо Иран, Төркмәнстан, һуңынан ғәрәп аттары йоғонтоһонда барлыҡҡа килгән. Был төр Әзербайжан ир-аты аты Рәсәйҙең көньяғында һәм Көнбайыш Европаның ҡайһы бер илдәрендә ( Польша, Франция ) йылҡы үрсетеүгә ҙур йоғонто яһай. Ҡарабах аттары оҙон юлдарҙа сыҙам. Ҡарабах атын үрсетеү эше ҡасандыр Әзербайжан ССРының Агдам йылҡы заводында башҡарылған [1] .

Делибоз[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Делибоз - Азербайжандың Газа, Акстафа, Товуз өлкәләрендә үрсетелгән тау аттары тоҡомо. Был тоҡом XVIII быуат аҙағы - XIX быуат башында ҡарабах тоҡомо йоғонтоһонда көнсығыш ат тоҡомдары менән урындағы аттарҙы ҡушып үрсетелгән [2]. Делибоҙҙар тынғыһыҙ, шул уҡ ваҡытта юрғалап сабыуҙары менән танылған . Уларҙың сәләмәтлеге ныҡ, оҙон ғүмерлеләр һәм үрсемлеләр. Аттар ҡышты диңгеҙ бейеклегенән 500 м бейеклектә урынлашҡан көтөүлектәрҙә үткәрәләр .

Куба юрғаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Куба юрғаһы - XIX быуатта Баҡы, Шамахы һәм бигерәк тә Куба райондарында урындағы киң таралған нәҫел (тоҡом исеме шуға күрә бирелгән). Ике йәшлек аттарҙың 1600 м йыраҡлыҡҡа уртаса тиҙлеге 3 минут 25,4 с. Хәҙерге ваҡытта Куба юрғалары ғәрәп һәм терек тоҡомдары менән ҡушып яҡшыртыла .

Донъяла танылыуы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

2006 йылда, Рәсәй Федерацияһы Президенты призына ярыштар үткәрелгән Мәскәү ипподромында, Азербайжандан Эшкия исемле ат финиш һыҙығына беренсе булып, Мәскәү янындағы "Восход" йылҡы фермаһының Сателлит тигән аты менән бер үк ваҡытта килә. Был уҙышта 12 ат - Рәсәйҙеке 7 була һәм БДБ илдәренән 5 ат ҡатнаша .

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. Карабахская лошадь // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  2. "Atçılıq haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Книга о лошади, под ред. С. М. Будённого, т. 1, М., 1952.
  • Азербайджанская Советская Энциклопедия. Том 1. Стр. 134. Азербайджанская лошадь.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Азербайджанская лошадь // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 1-й том— М.  : Советская энциклопедия, 1969-1978.
  • Canalı Mirzəliyev. At muraddır, insanların dostudur. // «Mədəniyyət» : газета. — 2008. Архивирование 30 декабря 2010 года.(азәр.)