Өмбәт

Деревня
Өмбәт рус. Умбетово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башкортостан
Муниципаль район	Ейәнсура
Ауыл советы	Муйнаҡ
Координаталар	52°03′49″ с. ш. 56°48′27″ в. д.
Халҡы	↘413 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453390
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 226 822 007
ОКТМО коды	80 626 422 131
Өмбәт

Өмбәт (рус. Умбетово) — Башҡортостандың Ейәнсура районындағы ауыл. Муйнаҡ ауыл Советына ҡарай. Почта индексы — 453390, ОКАТО коды — 80226822007.

Тарихы

Марат Түләбәаевтың «Үҫәргәндәр ере- Ейәнсура» китабында «Үҫәргәндең бишенсе быуыны Толобайҙан Тәүәкәй-Бикбау тыуған, тиелә. Өмбәт, Яҡшыбай, Бикжан, Әлмөхәмәт, Йәрмөхәмәт шунан таралған. Бынан биш йөҙ йылдар элек үҫәргән башҡорттарының бер өлөшө Һамар буйында йәшәгән. Уларға йыш ҡына үҙҙәренең аҫаба ерҙәрен Ҡазан ханлығынан ҡурсалап торорға тура килгән, һамар башҡорттары яуҙарҙы берҙәм ҡайтарған. Ҡор башында үҫәргән батыры Өмбәт торған. Өмбәт батыр, олоғая төшкәс, үҙ иленә ҡайтып йәшәмәк була. Уны ололап оҙаталар. Үҫәргәндәр Өмбәтте бик хөрмәтләп ҡаршы ала. Уға Өҫкәлек буйынан ауҡан ерҙәрҙе бирәләр. Өмбәт ир ҡорона ингән бер нисә улы менән шунда төйәкләнә. Был тирәгә ҡаҙаҡтар, ҡалмыҡтар йыш ҡына сапҡын яһап торған. Өмбәт, олоғайыуына ҡарамаҫтан, өйҙә тыныс ҡына ята алмай. Үҙенең улдарын башлыҡ итеп тәғәйенләп, ғәскәр йыя. Ҡаҙаҡтарҙың һәм ҡалмыҡтарҙың килер юлына шәйләктәр билдәләй. Хәҙерге Муйнаҡ ауылы эргәһендәге Тишектауҙың башына ҡарауыл итеп үҙенең улы Муйнаҡты ҡуя. Ҡарауыл, дошман килеүен шәйләү менән, усаҡ яғып хәүеф тураһында хәбәр итә торған булған. Бер ваҡыт ҡалмыҡтар бик күп ғәскәре менән Өмбәт ҡарт йәшәгән Ҡаратау йәйләүенә үк килеп етә. Үҫәргәндәр был яуҙы ҙур ҡыйынлыҡ менән ҡайтара. Бала-саға, бисә-сәсә дошмандан урман, тау араларына ҡасып ҡотола торған булған. Хәҙерге Өмбәт ауылы эргәһендәге Ауылҡасҡан урманының атамаһы ана шул замандарҙан тороп ҡалған. Өмбәт ҡарт, байтаҡ йәшәп, вафат була. Уны хәҙерге Өмбәт ауылының зыяратына ерләйҙәр».

Шәжәрә буйынса ла, ауыл тәүге төпләнеүсе Өмбәт батыр исеме менән аталған. Шулай уҡ Имбәт, Өрмәт, Өмөтбай булараҡ теркәлгән. 1795 йылда 21 йортта 172 кеше йәшәгән, 1866 йылда 55 йортта 363 кеше иҫәпләнгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған

Халыҡ һаны

Халҡы: 1900 йылда– 480 кеше, 1920 йылда – 543, 1939 йылда – 413; 1959 йылда – 360, 1989 йылда 494 кеше иҫәпләнгән.

Халыҡ иҫәбе
2002	2009	2010
516	↗542	↘413

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт - башҡорттар (100 %).

Ревизия материалдарында

1816 йылда Өмбәт ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Географик урыны

Өмбәт ауылы Өҫкәлек йылғаһы (Һаҡмар йылғаһы бассейны) буйында урынлашҡан.

• Район үҙәгенә тиклем (Иҫәнғол): 35 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Үрге Муйнак): 7 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һарыҡташ): 71 км

Билдәле шәхестәр

• Бакиров (Әбүбакиров) Ҡадир Һаҙый улы (9.01.1905—3.10,1970) — режиссёр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған сəнғəт эшмəкəре (1935). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1965), Ҡыҙыл Йондоҙ (1944) ордендары кавалеры.
• Ғафаров Булат Баҡый улы (27.08.1938—26.01.2003) — башҡорт педагог-методисы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (1978), профессор (1995). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1996), БАССР мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1984), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1979), Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1998).
• Ҡотошов Рәйес Рәхимйән улы (7.08.1948) — ғалим-тарихсы, 1975—1994 йылдарҙа Өфө фәнни үҙәге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының ғилми хеҙмәткәре, 1998—2003 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәтенең ЗАГС идаралығы етәксеһе урынбаҫары, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2017).
• Муйнаҡ Сөләймәнов — 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашҡан Үҫәргән улусы старшинаһы. Пугачёв полковнигы.

Урамдар

• Аръяҡ урамы (рус. улица Аръяк)
• Б.Ғафаров урамы (рус. улица Б.Гафарова)
• Гөләйшә урамы (рус. улица Гулейши)
• Ерекле урамы (рус. улица Ерекле)
• Йәштәр урамы (рус. Молодежная улица)
• Мәктәп урамы (рус. Школьная улица)
• Үҙәк урам (рус. Центральная улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Йылға-күлдәр

• Ҙур Ерекле йылғаһы
• Ҡоруй йылғаһы
• Әзәт йылғаһы
• Дөрдөр йылғаһы
• Ҙур Ҡасауара йылғаһы
• Ҙур Мунсағәле йылғаһы

Тауҙар

• Ҡаратау тауы
• Казарма һырты

Башҡа урындар

• Ауылҡасҡан урманы
• Ҡаратау йәйләүе

Видеояҙмаларҙа

Видео от Хабира Идрисова

Башҡорт халыҡ ижады информаторҙары

• Башҡорт халыҡ ижадының II томына ингән "Өмбәт батыр" риүәйәте 1967 йылда Ейәнсура районыны Өмбәт ауылы Бикбулатов Ғибәдулла һибәтулла улынан (82 йәшлек, Үҫәргән ырыуы башҡорто) М. Сәғитов яҙып алған.
• "Шәкирә һаҙаҡ атҡан йәйләүе" 1966 йылда Ейәнсура районыны Өмбәт ауылы Хәмҙиә Абдуллинанан (1906 йылғы) Ш. Баязитова яҙып алған.

Һылтанмалар

• ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• Өмбәт // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.  (Тикшерелеү көнө: 3 ғинуар 2019)
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)