14 ғинуар
| 14 ғинуар | |
| Аҙна көнө | Йәкшәмбе, Дүшәмбе, Шишәмбе, Шаршамбы, Кесаҙна, Йома һәм Шәмбе |
|---|---|
 14 ғинуар Викимилектә | |
14 ғинуар — григориан стиле буйынса йылдың 14-се көнө. Йыл аҙағына тиклем 351 көн ҡала (кәбисә йылында 352).
| ← ғинуар → | ||||||
| Дш | Шш | Шр | Кс | Йм | Шб | Йш |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | ||
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | ||
| 2025 йыл | ||||||
Байрамдар һәм иҫтәлекле даталар
Халыҡ-ара
Милли
Грузия: Дәүләт флагы көнө.
Таиланд: Балалар көнө.
- Урмандарҙы һаҡлау көнө.
Тунис: Революция һәм йәштәр көнө.
Һөнәри
Рәсәй Федерацияһы: Ҡораллы Көстәрҙең Торба үткәреүсе ғәскәрҙәре көнө.
- Ҡораллы Көстәрҙең Хәрби-оркестр хеҙмәте ойошторолған көн.
- Халыҡ табибы көнө
Үзбәкстан: Ватанды һаҡлаусылар көнө.
- 1929: Мәскәү өлкәһе ойошторола.
- 1966: Өфө ҡалаһының Зорге урамында автовокзал файҙаланыуға тапшырыла.
- 1966: Өфөлә яңы аэропорт асыла.
Башҡортостан менән бәйле шәхестәр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Швецов Пётр Филимонович (1910—9.06.1992), ғалим-инженер-гидрогеолог. 1939—1961 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһының Туң ҡатламдарҙы өйрәнеү ғилеме институты хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1948 йылдан — директор урынбаҫары, 1956 йылдан — директор, 1958 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәр, Төньяҡ бүлек (Воркута ҡалаһы) мөдире; 1961 йылдан Бөтә Союз гидрогеология һәм инженерлыҡ геологияһы ғилми-тикшеренеү институтының бүлек мөдире, геокриология лаборатория етәксеһе, директорҙың фән буйынса урынбаҫары; 1980 йылдан СССР Фәндәр академияһы Литосфера институтының физик география бүлеге етәксеһе, кәңәшсе. СССР Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1953), геология-минералогия фәндәре докторы (1951), профессор (1965). РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1980). СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1952). Октябрь Революцияһы (1971), 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1944), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1975) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Өфө районының 20-се быуат аҙағында бөткән Ҡазан ауылынан.
- Бычкова Маргарита Александровна (1925), педиатр, 1967—1992 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1974—1985 йылдарҙа балалар ауырыуҙары пропедевтикаһы кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1980—1985 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Һаулыҡ һаҡлау министрлығының баш гастроэнтерологы. Медицина фәндәре докторы (1976), профессор (1978). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
- Мерәсев Рәхим Зәки улы (1940), тел белгесе, педагог. 1963 йылдан (өҙөклөктәр менән) Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1970—1975, 1978—1983 һәм 1990—1998 йылдарҙа немец филологияһы кафедраһы мөдире, 1992 йылдан — роман-герман филологияһы факультеты деканы. Филология фәндәре докторы (1991), профессор (1992). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1993), Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2000). 2-се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалеры (2006).
- Фәйзуллин Нәзиф Солтан улы (1960), инженер-механик. 2004—2019 йылдарҙа «Белорет май-сыр һәм консерва комбинаты» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәт директоры. Башҡортостан Республикаһының аҙыҡ‑түлек индустрияһының атҡаҙанған хеҙмәткәре.
- Хөсәйенов Булат Әхмәтнур улы (1960), педагог, Асҡын районы Яңы Ҡаҙансы урта мәктәбе директоры. Рәсәй Федерацияһының почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре.
1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Илья Эренбург (1891—31.08.1967), СССР яҙыусыһы, шағир. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. «Красная звезда» гәзитенең хәрби хәбәрсеһе. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары хаҡында ошо баҫмала 1942 йылда донъя күргән «Башҡорттар» очергы авторы. Башҡорт яугирҙарының батырлығын уларҙың ата-бабаларының хәрби традицияларына бәйләй: 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы ваҡытында рус казактары һәм башҡорттар бойондороҡһоҙлоҡ өсөн көрәшә, 1812 йылғы Ватан һуғышы осоронда һәм Бөйөк Ватан һуғышында рус халҡы менән берлектә Тыуған ил азатлығын һаҡлай тип яҙа. Халыҡтар араһындағы дуҫлыҡты нығытҡан өсөн (1952) халыҡ-ара һәм ике тапҡыр Сталин (1942, 1948) премияһы лауреаты. Сығышы менән Киев ҡалаһынан.
- Наумкин Василий Дмитриевич (1936—10.08.1993), металлургия эшсеһе, йәмәғәтсе. 1956—1993 йылдарҙа Магнитогорск металлургия комбинатының домна эшсеһе, өлкән домна эшсеһе, домна мейесе газсыһы, металлургия ҡорамалдарының слесарь ремонтсыһы. РСФСР-ҙың 8‑се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. РСФСР ҙың атҡаҙанған металлургы (1979), СССР-ҙың почётлы металлургы (1968). Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1976, 1985).
- Шакиров Рәсим Сабирйән улы (1956), инженер-төҙөүсе. «Нефтекама төҙөлөш-монтаж идаралығы» яуаплығы сикләнгән йәмғиәт директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе.
- Бугера Михаил Евгеньевич (1961), ғалим-иҡтисадсыһы, сәйәси эшмәкәр, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Федерацияһының 2-се, 3-сө, 4-се һәм 7-се саҡырылыш Федераль йыйылышының Дәүләт думаһы депутаты. Иҡтисад фәндәре кандидаты, доцент. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» орден миҙалы кавалеры (2006).
- Сафина Әнисә Мөхәмәт ҡыҙы (1961), табип, 1988 йылдан Сибай ҡалаһы үҙәк дауаханаһының участка терпевы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы.
- Шөғәйепова Минзәлә Нурмөхәмәт ҡыҙы (1961), комсомол, партия органдары, дәүләт хеҙмәте һәм матбуғат хеҙмәткәре, шағир. 2018 йылдан Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы.
2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Туҡаев Мөхәмәтшакир Мөхәмәтхарис улы (1862—1932), Өфө губернаһынан Рәсәй империяһының 2-се (1907) һәм 3-сө (1907—1912) саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты, Рәсәй мосолмандары союзы ағзаһы.
- Коваленко Константин Иосифович (1912—23.11.1988), ғалим-инженер-нефтсе. 1954—1965 йылдарҙа «Башнефть» берекмәһенең баш инженеры һәм начальнигы. Техник фәндәр кандидаты (1964). РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1957), СССР-ҙың почётлы нефтсеһе (1971). Ике Ленин (1959, 1966) һәм Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1948) кавалеры.
- Әжмәғолов Мөхәмәт Әжмәғол улы (1917—25.01.1989), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы һәм 16-сы гвардия Чернигов кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия рядовойы. II дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары кавалеры.
- Гусляков Георгий Иванович (1922—27.02.1998), Бөйөк Ватан һуғышы яугиры, хәрби хеҙмәткә Өфө ҡалаһынан саҡырылған танкист, гвардия старшинаһы. Рәсәй Федерацияһы Геройы (1994). Сығышы менән хәҙерге Бүрәт Республикаһы Тарбағатай районы Оло Куналей ауылынан.
- Йәрмөхәмәтова Флүрә Хәкимйән ҡыҙы (1942), муниципаль хеҙмәт ветераны. 1978—1997 йылдарҙа Мәләүез район Советы башҡарма комитетының һәм район хакимиәтенең архив бүлеге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Хәйбулла районы Аҡъяр ауылынан.
- Ханов Юнир Ғәфүр улы (1947), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1977 йылдан Мәләүез үҙәк район дауаханаһының табиб-травматолог-ортопеды, шул иҫәптән 1986—2017 йылдарҙа травматология бүлеге мөдире. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы, райондың почётлы гражданы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Салауат районы Малаяҙ ауылынан.
- Рафиҡов Тимерйән Рәхимйән улы (1952), хеҙмәт ветераны. 1974—2001 йылдарҙа «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының слесарь-ремонтсыһы. Рәсәйҙең почётлы нефтсеһе (1998). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Дүртөйлө районы Түбәнге Маншыр ауылынан.
- Йосопова Гөлдәриә Ғәтиәт ҡыҙы (1967), тележурналист. «Башҡортостан» дәүләт телерадиокампанияһы телевидение студияһының баш белгесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре (2003).
3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Атласов Хәбибрахман Ғабдрахман улы (1878—15.12.1949), табип. 1904 йылдан хәҙерге Белорет районының Сермән ауылындағы участка дауаханаһы, 1908—1914 йылдарҙа хәҙерге Баймаҡ районының Темәс ауылындағы земство дауаханаһы мөдире. 1922 йылдан Өфө судмедэксперт, 6-сы амбулатория мөдире, 1936—1942 йылдарҙа үҙәк поликлиника табибы, 1943—1949 йылдарҙа «Башнефть» берекмәһенең үҙе ойошторған поликлиникаһының баш табибы. РСФСР-ҙың (1944) һәм Башҡорт АССР-ының (1940) атҡаҙанған табибы. Ике «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1943, 1949).
- Кириллов Василий Михайлович (1918—24.02.1999), рәссам, педагог. 1946—1950 йылдарҙа Рига сәнғәт академияһы уҡытыусыһы. СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған рәссамы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Йылайыр районы Йылайыр ауылынан.
- Ғибәҙәтов Ишбулды Сәйфулла улы (1933), механизатор. Әбйәлил районы XXII партсъезд исемендәге колхоздың элекке тракторсы-комбайнсыһы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1966). Сығышы менән ошо райондың Ҡаҙмаш ауылынан.
- Вәлиев Мөхәмәтнур Мөхәмәдулла улы (1938—6.07.2015), СССР һәм Рәсәйҙең газ сәнәғәте хеҙмәткәре, йәмәғәтсе һәм спортсы. 1978—2002 йылдарҙа «Баштрансгаз» йәмғиәтенең генераль директоры. Башҡортостан Республикаһының беренсе һәм икенсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты (1995—2003). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре (1996), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры. Бокс буйынса СССР спорт мастеры. Нуриман һәм Хәйбулла райондарының почётлы гражданы.
- Бойкова Валентина Андреевна (1953), һатыусы. 1973 йылдан Әбйәлил районы ауыл магазиндары һатыусыһы, кассиры, магазин һәм келәт мөдире, 1996—1999 йылдарҙа ауыл ҡулланыусылар йәмғиәте идараһы рәйесе, «Урал» совхозы сауҙа предприятиеһы директоры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре (1988). Сығышы менән ошо райондың Северный ауылынан.
- Ибраһимов Шамил Мирвәли улы (1953), нефтсе, йәмәғәтсе. 1976 йылдан Саҡмағош нефть һәм газ сығарыу идаралығы инженеры, мастеры, өлкән һәм әйҙәүсе геологы, цех начальнигы урынбаҫары; 2006 йылдан — Саҡмағош нефть һәм газ сығарыу цехы, 2012—2018 йылдарҙа Башнефть-Петротест йәмғиәтенең территориаль подразделениеһы начальнигы. 1978—2006 йылдарҙа 2-се һәм 4-се нефть һәм газ сығарыу цехтарының профком рәйесе. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған нефтсеһе (2006). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ҡырмыҫҡалы районы Боҙаяҙ ауылынан.
4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Анисимова Нина Александровна (1909—23.09.1979), балет артисы һәм педагог-балетмейстер. 1929—1958 йылдарҙа Ленинград дәүләт опера һәм балет театры солисы. 1944 һәм 1952 йылдарҙа хәҙерге Башҡорт дәүләт академия опера һәм балет театрында башҡорт милли балетының үҫеш юлдарын билдәләүсе «Сыңрау торна» спектаклен ҡуйыусы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1957), Башҡорт АССР-ының халыҡ артисы (1957). 2-се дәрәжә Сталин премияһы лауреаты (1949). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1955). Сығышы менән ошо ҡаланан.
- Васильев Павел Ефимович (1909—29.07.1978), Бөйөк Ватан һуғышында һәм 1945 йылғы совет-япон һуғышында ҡатнашыусы, инженер-сапер батальоны командирының сәйәси эштәр буйынса урынбаҫары, капитан. 1947—1963 йылдарҙа урындағы башҡарма һәм партия органдары хеҙмәткәре, шул иҫәптән Бишбүләк район советы башҡарма комитеты рәйесе һәм КПСС-тың Бишбүләк район комитетының беренсе секретары. Башҡорт АССР-ының өсөнсө (1951—1955) һәм дүртенсе (1955—1959) саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Советтар Союзы Геройы (1945). Сығышы менән ошо райондың Ерекле ауылынан.
тулы исемлек
- Заманов Мәсғүт Фәйзрахман улы (1914—16.02.1988), механизатор. 1939—1940 йылдарҙағы Совет-фин һуғышында ҡатнашыусы. 1934—1938 йылдарҙа Баймаҡ районы хужалыҡтары механигы, 1941 йылдан — трактор бригадаһы бригадиры, 1955 йылдан Сибай МТС-ы, 1957—1960 йылдарҙа — «Сибай» совхозы комбайнсыһы. СССР-ҙың бишенсе саҡырылыш (1958—1962) Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1957). Сығышы менән ошо райондың Иҫәнбәт ауылынан.
- Варламов Иван Павлович (1924—1999), геолог-ғалим. 1955—1963 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы Геология институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре. Геология-минералогия фәндәре докторы.
- Мортаев Ғәйзулла Ғәрифулла улы (1924—18.04.1996), педагог. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1961 йылдан Хәйбулла районы Быҙаулыҡ мәктәбе уҡытыусыһы, 1968—1985 йылдарҙа — директоры. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм 3-сө дәрәжә Дан (1943) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың 1960 йылдар башында бөткән Айыулы ауылынан.
- Беляев Виктор Васильевич (1949), иҡтисадсы. 1970—2009 йылдарҙа Күмертау авиация етештереү предприятиеһының яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1997 йылдан — генераль директорҙың иҡтисад буйынса урынбаҫары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машина эшләүсеһе (2003). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
- Роднов Михаил Игоревич (1959), тарихсы-ғалим. 1985—1990 йылдарҙа һәм 1995 йылдан — Өфөләге Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1999—2011 йылдарҙа — бүлек мөдире; 1990—1995 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Милли музейының директор урынбаҫары. Тарих фәндәре докторы (2004). Сығышы менән Ярославль ҡалаһынан.
- Әминева Альбина Ленар ҡыҙы (1974), биолог-ғалим, йәмәғәтсе. Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәгенең Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты хеҙмәткәре. Биология фәндәре докторы (2023).
Дөйөм исемлек
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- 1925: Юкио Мисима, Япония яҙыусыһы, драматург.
- 1948: Валерий Харламов, СССР хоккейсыһы.
- 1973: Артур Айвазян, спортсы, Олимпия чемпионы (2008)
