Хараж

Хара́ж - (ғәр. خراج‎) — Исламда башҡа дин кешеләренән, кафырҙарҙан ер менән файҙаланған өсөн алына торған дәүләт ер яһағы. Монголдар яулап алғас, Иранда харажды мал, малият-и арзи төшөнсәһе менән алмаштыралар, XV—XVII быуаттарҙа Урта Азияла һәм Иранда — мал-у джихат.

Тарихы

Хараж кафырҙарҙан мосолмандар тарафынан яулап алынған илдәрҙә ер өсөн алына. Шулай итеп, мосолман буламағандар жизйә лә, хараж да түләй. Ислам динен ҡабул иткән кафыр жизйә түләүҙән азат ителгән, ләкин хараж түләү дауам иткән.

Исламдың ташланғыс тарихында ҡасан даня ҡағыла, Ғәрәп хәлифәлегендә хараж жизиә синонимы булараҡ ҡулланыла. Хәлифәлектең күпселек өлкәләрендә хараж системаһы, бәлки, византия нормаларына барып тоташалыр{.

Ислам хоҡуҡ белгестәре бер төптән булып, ер өсөн мосолман булмағандар - хараж, мосолмандар ғөшөр түләргә тейеш тигән фекер белдерә.

Ислам ҡабул итеүселәр арта барғанлыҡтан дәүләт бюджетына керемдәр нисбәте етди ҡыҫҡара, шуға күрә хараж түләнгән ерҙең статусы хужаһының диненә бәйле түгел тигән талап нығына.

Хәнәфи мәҙһәб буйынса, мосолмандар мосолман булмағандарҙан ер һатып алған хәлдә ғөшөр түгел, хараж түләргә тейеш. Ҡалған өс мәҙһәбтә бер үк ерҙән хараж да, ғөшөр ҙә түләнеүе мөмкин. Харажлы ерҙәрҙе ҡуртымға бирергә ярай .

Ғөшөр фәҡир мосолмандарға ярҙам күрһәтеү өсөн файҙаланыла, ә хараж дәүләт бюджетына бара.

Хараж төрҙәре

Хараж өс төргә бүленә:

1. әл-Мисәхә (муфадана), эшкәртелгән ер берәмегенән аныҡ ставкалар менән алына.
2. аль-Мүвәззәфә (мүҡатаа, мүнәжизә), игенселек менән шөғөлләнергә мөмкин булған ерҙәрҙән түләү .
3. аль-Мүҡасама, харажлы ерҙәрҙән алынған уңыштан түләү.

Әҙәбиәт

• Большаков О. Г. ал-хараж // Ислам: энциклопедический словарь / отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, 1991. — С. 273-274.
• Али-заде, А. А. Хараж (архив ) // Исламский энциклопедический словарь. — М.: Ансар, 2007.